"احزاب دولت ساخته" واژه‌ای مصطلح در ادبیات سیاسی رایج در دنیاست که نمونه‌ها و مصادیق بسیاری در ایران داشته و دارد. اما ظهور و بروز «احزاب مجلس ساخته» رخ دادی نوین است که طی یکسال اخیر شاهد آن بوده‌ایم. پدیده‌ای که با تشکیل حزب "توسعه و عدالت اسلامی" در مجلس هفتم آغاز شد و با تاسیس حزب "رهپویان انقلاب اسلامی" در مجلس هشتم، ادامه یافت.
اگرچه موسسین هر یک از این احزاب مصرند که زمینه‌های تشکیل دو حزب یاد شده در سال‌های پیش از این ایجاد شده و تنها اعلام موجودیت و شکل‌گیری رسمی آن در طول عمر مجالس هفتم و هشتم بوده است؛ اما حضور اغلب چهره‌های مجلس نشین در این احزاب، شائبه "مجلس ساخته" بودن آنها را تقویت می‌کند.
کما اینکه حزب "توسعه و عدالت اسلامی" با عضویت چهر‌هایی چون رضا طلایی‌نیک، عادل آذر، کمال دانشیار و امیدوار رضایی به عنوان نمایندگان بهار و کبودرآهنگ، دهلران، بندرماهشهر و مسجد سلیمان؛ پا گرفت و اکنون نیز علیرضا زاکانی، الیاس نادران، پرویز سروری، محمد دهقان و زهره الهیان؛ طلایه‌داران تاسیس حزب "رهپویان انقلاب اسلامی" هستند. اگرچه حزب "توسعه و عدالت اسلامی" در 18 آذر 86 مجوز رسمی و پروانه آغاز بکار خود را از کمیسیون ماده 10 احزاب اخذ کرد اما رضا طلایی‌نیک به عنوان دبیرکل این حزب تاکید دارد که زمینه‌های شکل گیری این حزب در اواخر مجلس ششم بوجود آمد. همچنین علیرضا زاکانی دبیر کل "جمعیت رهپویان انقلاب اسلامی" که رسما در 10 آبان ماه جاری اعلام موجودیت کرد، اظهار داشت که زمینه تاسیس این حزب در سال 80 و پس از دیدار نمایندگان با مقام معظم رهبری ایجاد شد.
خیزش از درون مجلس و عضویت اغلب نمایندگان هم‌فکر در این احزاب؛ تنها وجه اشتراک آنها نیست. چه آنکه هریک از این احزاب از دل ائتلاف‌هایی سیاسی نیز بیرون آمده‌اند. حزب "توسعه و عدالت اسلامی" فرزند فراکسیون "وفاق و کارآمدی" در مجلس هفتم بود و "جمعیت رهپویان انقلاب اسلامی" مولود اصولگرایان تحول‌خواه در مجلس هشتم است. به عبارت دیگر برخی نمایندگان هم‌فکر اصولگرا در مجلس هفتم، پس از مرزبندی با فراکسیون اکثریت یا همان اصولگرایان، از جمع آنها منشعب شده و فراکسیون "وفاق و کارآمدی" را تشکیل دادند و در نهایت پس از همگرایی بیشتر و احساس فعالیت منسجم و سازمان یافته حزب "توسعه و عدالت اسلامی" را تشکیل دادند. "جمعیت رهپویان انقلاب اسلامی" نیز پس از تجربه همکاری نزدیک نمایندگان عضو ائتلاف اصولگرایان تحول‌خواه، تشکیل شد و قالبی حزبی یافت. به گفته علیرضا زاکانی دبیرکل این جمعیت، اصولگرایان تحول‌خواه به عنوان یک مجموعه اجتماعی بیشتر جنبه و کارکرد انتخاباتی داشت، اما جمعیت رهپویان انقلاب مجموعه‌ای است که با نگاه درازمدت، هدفش کارآمدسازی نظام است. بر اساس تصمیم وی و هم‌فکرانش قرار بر این شده است تا عنوان انتخاباتی اصولگرایان تحول‌خواه برای فعالیت‌های انتخاباتی در عرصه‌های مختلف، همچنان به فعالیت خود ادامه دهد اما مجموعه رهپویان انقلاب را در راستای ظرفیت سازی برای کارآمد سازی نظام تشکیل گردد.
انشعاب از اصولگرایان
احساس به تشکیل یک حزب مستقل از دیگر احزاب اصولگرا و لزوم فعالیت منسجم حزبی، از دیگر وجوه مشترک دو حزب مذکور است. کما اینکه تمامی اعضای این احزاب، علی‌رغم سال‌ها فعالیت سیاسی، به عضویت هیچ یک از احزاب موجود در کشور درنیامده بودند و سابقه فعالیت کار سیاسی منسجم را نداشتند. اما حضور آنان در مجلس، آنها را با این واقعیت شگرف آشنا می‌کند که برای اداره سازمان یافته امور، راه گریزی جز فعالیت حزبی وجود ندارد. طلایی‌نیک دبیرکل "توسعه و عدالت اسلامی" با اشاره به ورود نمایندگان جدید به مجلس در دوره‌های متعدد انتخابات پارلمان - فارغ از تعلقات سیاسی آنها - این واقعیت را از نشانه‌های بارز استعدادها و ظرفیت‌های معطل مانده در جغرافیای سیاسی کشور می‌داند. به گفته وی شکل‌گیری شبکه‌های باندی و رابطه‌گرایی غیراصولی بر پایه سهم‌خواهی یا فرهنگ چاپلوسی، از علل در حاشیه ماندن بخش عظیمی از نیروهای مستعد سیاسی - اجتماعی در خارج از اردوگاه شناخته شده جناح‌ها؛ می‌باشد.
نکته حائز اهمیت و درخور توجه در این میان آن است که اگرچه موسسین احزاب مذکور به اهمیت فعالیت حزبی پی برده بودند اما حاضر به عضویت در احزاب موجود در کشور که در اردوگاه اصولگرایان فعالیت دارند نمی‌شوند. آنها با انشعاب از دیگر احزاب اصولگرا، تشکیل حزبی نوین را به عضویت در احزاب پیشین ترجیح می‌دهند. این نیز از دیگر وجوه مشترک دو حزب "جمعیت رهپویان انقلاب اسلامی" و "توسعه و عدالت اسلامی" است. ویژگی‌ای که زاکانی در خصوص آن چنین می‌گوید: جمعیت رهپویان تلاش دارد در قالب فعالیت‌های تخصصی، فراتر از مجموعه‌‌های مصطلح، توجه به کارآمدترساز شدن مجموعه‌هایی در حکومت داشته باشد که به نوعی نسبتی با خدمت رسانی به مردم دارند.
طلایی نیک نیز بر این باور است که ساختارهای بسته و یا فقدان برنامه کارآمد برای پیشرفت و توسعه آرمان‌های انقلاب، مانند نهادینه کردن عدالت و ضعف مقبولیت، امکان ترجیح دادن احزاب موجود در مقایسه با تشکیل حزب جدید را برای موسسین میسر نمی‌کرد. به همین دلیل بانیان حزب "توسعه و عدالت اسلامی" به دنبال ارتقای شاخص‌های هویتی و ماهیتی در قالب تشکیل این حزب بوده‌اند.
غیبت لیدرها
شاید بتوان گفت که حزب "جمعیت رهپویان انقلاب اسلامی" همان ائتلاف اصولگرایان تحول‌خواه احمد توکلی است. چرا که از میان اعضای این ائتلاف فقط جای خالی توکلی در میان اعضای حزب مذکور احساس می‌شود. همین موضوع در حزب توسعه و عدالت نیز احساس می‌شود. چرا که علی رغم حضور تمامی یاران محسن رضایی در این حزب، او به عضویت آن در نیامده است.
این دو نفر (توکلی و رضایی) در حالی به عضویت احزاب مذکور در نیامده‌اند که نزدیکی آنها با تمامی اعضای جمعیت رهپویان انقلاب اسلامی و توسعه و عدالت، غیر قابل انکار است و اثرگذاری و دامنه نفوذشان بر آنان بر کسی پوشیده نیست. چه آنکه توکلی، پس از اعلام انصراف از کاندیداتوری در انتخابات ریاست جمهوری نهم، حمایت‌های ائتلاف اصولگرایان تحول‌خواه را متوجه قالیباف کرد و البته در دو هفته پایانی ایام معطوف به آن انتخابات به سوی کاندیداتوری احمدی‌نژاد و حمایت از وی تغییر گرایش داد و دیگر همراهان خود را نیز به آن سو سوق داد. اعضای توسعه و عدالت نیز حتی پیش از تشکیل این حزب و در قالب فراکسیون وفاق و کارآمدی از کاندیداتوری محسن رضایی در انتخابات ریاست جموری گذشته حمایت می‌کردند.برخی اعضای این دو حزب در پاسخ به اینکه چرا توکلی و رضایی در کنار آنها حضور ندارند، می‌گویند که ما خودمان نخواسته‌ایم از ابتدا خودمان را به چهره‌های شناخته شده‌ای وصل کنیم که ترفیع یا افول جایگاه انان منجر به ایجاد فراز و فرودهایی در فعالیت‌های حزبی ما شود. اما این شائبه وجود دارد که توکلی و رضایی ترجیح می‌دهند فارغ از برچسب‌های حزبی از دور به هدایت این احزاب و سازمان‌دهی آنها به نفع خود در آستانه انتخابات‌های مختلف بپردازند.
آفت رویکرد فصلی
تکثر و تعدد احزاب سیاسی در آستانه هر انتخابات ناقوس خطر فصلی و موسمی بودن آنها را می‌نوازد. کما اینکه در آوان هر انتخاباتی شاهد شکل گیری چنین احزابی هستیم.
در این میان هر دو حزب "توسعه و عدالت" و "جمعیت رهپویان انقلاب اسلامی" در آستانه دو انتخابات سراسری در کشور ایجاد شده‌اند. چه توسعه و عدالت که پیش از انتخابات مجلس هشتم اعلام موجودیت کرد و چه "جمعیت رهپویان انقلاب اسلامی" که در آستانه انتخابات ریاست جمهوری دهم شکل گرفته است. نخستین انتخابات پس از تشکیل این احزاب آزمونی در برابر آنهاست که اگر از آن سربلند بیرون نیایند؛ خود را به اغما برده‌اند و در هاله‌ای از سکوت و خاموشی غرق خواهند شد. کما اینکه دیگر احزاب موسمی و فصلی نیز دچار این گزند و آفت شده‌اند.