به گزارش خبرگزاری خبرآنلاین، به نقل از روابط عمومی خانه اندیشمندان علوم انسانی، در نشست علیم «انقلاب فرهنگی، دانشگاه و سیاست» دکتر نصرالله پورجوادی، دکتر مقصود فراستخواه، و دکتر عباس کاظمی با مولفان کتاب مریم پیمان و سید عبدالامیر نبوی سخنرانی خواهند کرد.
بر اساس اطلاعیه صادر شده، این نشست چهارشنبه ۳۱ اردیبهشت ۱۴۰۴، ساعت ۱۷ در سالن حافظ به صورت حضوری برگزار می شود و ورود برای عموم شهروندان آزاد و رایگان است. این نشست را انتشارات نگاه معاصر و خانه اندیشمندان علوم انسانی تدارک دیده اند.
در باره انقلاب فرهنگی و کتاب انقلاب سوم
فروزان آصف نخعی: نخستین کارکرد دانشجویان خط امام آن بود که به هویت جنبش دانشجویی در ایران پایان داد. شاید جنگ، و فضای آشوب داخلی چنین کارکردی را می طلبید. ولی نپختگی تئوریک، و ناتوانی تحلیل دقیق از شرایط، در این که آنان به این سو کشانده شوند بسیار تعیین کننده بود. بی تجربگی و فقدان دانش در حوزه نظریه های انقلاب این امر را مضاعف می ساخت. از نظر دوتوکویل این ویژگی خاص انقلاب است، که نهادهای حائل میان دولت و ملت در نظام گذشته، در شرایط انقلابی از میان رفته، و ملت و دولت چهره به چهره یکدیگر، در راه تحقق آرمان ها گام برمی دارند. اما آن چه فرجام چنین حرکتی از نگاه کارشناسان انقلاب همچون گلدستون، و یا بایسینگر است، کاملا چیزی غیر خواست دانشجویان جوان خط امام است.
به نظر می رسد در بحبوحه هیجانات انقلاب این یگانگی ، طبیعی به نظر برسد، ولی شاید می شد حداقل وضعیت به گونه ای پیش برود که به جای حاکمیت دوگانه یا در من یا بر من، در منظومه نظری دانشجویان، وحدت انتقادی یعنی اتحاد - انتقاد را "با نظام"، حاکم سازد تا از همان ابتدا روند خالص سازی دچار موانع اساسی از سوی نیروهای انقلاب شود به نحوی که از درون آن امکان شکل گیری ظهور معجزه هزاره سوم و انقلاب فرهنگی و اداری دیگر بر اساس گفتمان سوم تیر جلوگیری کند.
از این رو شاید در این زمینه مطالعه کتاب «انقلاب سوم» که دنبال ریختن طرح جامعی از فهم انقلاب فرهنگی است برای این روزها مناسب باشد. این کتاب به بررسی و تحلیل رویداد مهم و بحث‌برانگیز انقلاب فرهنگی در دانشگاه‌های ایران می‌پردازد. نویسندگان با تمرکز بر گزارش‌های منتشر شده در روزنامه اطلاعات در بازه زمانی بهمن ۱۳۵۷ تا بهمن ۱۳۶۳، سعی می کنند تصویری جامع و مستند از این واقعه ارائه دهند. آن چه از فهرست مطالب و محتوای کتاب به دست می آید آنان تلاش می کنند زمینه تاریخی و اجتماعی، شکل گیری ایده انقلاب فرهنگی، رویدادهای انقلاب فرهنگی، تحلیل دیدگاه های مختلف، پیامدهای انقلاب فرهنگی را بر اساس مستندات در کتاب خود مورد توجه قرار دهند. نویسندگان بررسی های خود را در زمینه تاریخی و اجتماعی و فرهنگی ایران پس از پیروزی انقلاب اسلامی آغاز و زمینه‌های شکل‌گیری ایده انقلاب فرهنگی در دانشگاه‌ها را تشریح می‌کنند.
آنان با بررسی دیدگاه‌ها و نظرات مختلف در مورد ضرورت و چگونگی ایجاد تحول در نظام آموزش عالی کشور ، به نقش گروه‌های مختلف سیاسی و فرهنگی در طرح این ایده می پردازند. در این بخش نویسندگان کتاب معتقدند نقش دانشجویان مسلمان و گروه‌های پیرو خط امام نقش محوری در طرح اولیه ایده انقلاب فرهنگی و فشار برای پاکسازی دانشگاه‌ها از عناصر و تفکرات غیرانقلابی، مهم و تعیین کننده بوده است. آن‌ها با تحصن‌ها، اعتراضات و اشغال دفاتر دانشگاه، خواستار تغییرات اساسی در ساختار و محتوای آموزشی دانشگاه‌ها و همچنین اخراج اساتید و دانشجویان مخالف بودند. حادثه دانشگاه تبریز که در آن دانشجویان مسلمان ساختمان مرکزی دانشگاه را تصرف کردند، نمونه‌ای از نقش فعال این گروه‌ها در تسریع روند انقلاب فرهنگی است.
ماجرای تبریز در ۲۶ فروردین ۱۳۵۹، رخ داد؛ برنامه پرسش و پاسخ هاشمی رفسنجانی با دانشجویان دانشگاه تبریز به تشنج کشیده شد و دانشجویان مسلمان پیرو خط امام با اشغال ساختمان مرکزی دانشگاه، اعلام کردند تا زمانی که پاکسازی دانشجویان، استادان و کارکنان دانشگاه به مرحله اجرا گذاشته نشود، ساختمان مرکزی را ترک نمی‌کنند. در پی این حادثه، تعدادی از دانشگاه‌های دیگر کشور نیز به‌طرز مشابهی به تصرف گروه‌های دانشجویی درآمد. اما اوج تحولات در تهران در دانشگاه‌هایی چون علم و صنعت و تربیت معلم و دانشگاه‌های بزرگی چون دانشگاه تهران و دانشگاه صنعتی شریف رخ داد.
دانشجویان پیرو خط امام پیشگامی در طرح ایده و مطالبه انقلاب فرهنگی داشتند. دانشجویان پیرو خط امام از اولین گروه‌هایی بودند که پس از پیروزی انقلاب اسلامی، ضرورت تحول اساسی و "اسلامی‌سازی" در دانشگاه‌ها را مطرح کردند. آن‌ها معتقد بودند که دانشگاه‌ها که در دوره پهلوی تحت تأثیر فرهنگ غربی قرار گرفته‌اند، باید از عناصر و تفکرات غیرانقلابی و غربی پاکسازی شده و بر اساس ارزش‌های اسلامی و انقلابی بازسازی شوند.
دانشجویان برای تحقق نظریه خود اقدام به فشار و بسیج نیروها برای تحقق انقلاب فرهنگی کردند.این دانشجویان با برگزاری تحصن‌ها، اعتراضات، راهپیمایی‌ها و اشغال دفاتر دانشگاه‌ها، با اقدامات خود، فضایی را ایجاد کردند که مسئله تحول در دانشگاه‌ها به یک مطالبه عمومی و غیرقابل چشم‌پوشی تبدیل شود. آنان همچنین روند تعطیلی دانشگاه ها را تسریع کردند.
البته فارغ از محتوای کتاب باید گفت که انقلاب فرهنگی، و پیش از آن تسخیر سفارت، روند مبارزه با لیبرالیسم، به عنوان جاده صاف کن امپریالیسم محسوب می شود و آن دو حرکت بسیار مهم و تاریخ ساز که به رادیکالیسم شیعی منتهی شد، از یک آبشخور نظری مهم ملهم بودند: «ایران به دست لیبرال ها نیفتد، اگر بیفتد حوادث مشروطه تکرار می شود.» بنابراین خط حذف لیبرال ها چه در دوره بازرگان و چه بنی صدر، از این نظریه تاریخی سرچشمه می گرفت. از منظر استراتژیک نیز با توجه به جنگ، کشور نیاز به آرامش داخلی داشت که این امر تصرف دانشگاه ها را که ستاد گروه ها و احزاب چپ سیاسی شده بود، الزام آور می کرد.
پس از تسخیر سفارت آمریکا در تهران، که انقلاب دوم نامیده شد، نوبت به مواجهه بعدی انقلابیون و ایجاد انقلاب سوم بود. به عبارت دیگر، خلاف قاعده انقلاب اسلامی که به صورت تاریخی، و از پس تحولات عدیده برآمده بود، خلاف قاعده فرایندی بودن، نیروهای انقلابی از جمله دانشجویان خط امام، به ایجاد تحول از طریق نیروی پیشتاز لنینیستی، روی آوردند و تلاش کردند انقلاب های بعدی را بسازند. آنان از این قاعده مارکس که انقلاب و انقلابیون قابله تحولات انباشته شده پیشین هستند، دست کشیدند. آنان تلاش کردند، با اتخاذ نقش کاتالیزور، انقلاب های بعدی را "بسازند"، و غافل از این که "انقلاب را نمی کنند"، بلکه انقلاب در فرایندهای پیچیده تاریخی و خودجوش ساخته می شود. رقم زدن به برداشت اشتباه از انقلاب دائمی، و مفهوم اساسی آن، شاید در رفتن به این سمت و سو، نقش تعیین کننده داشته است.
البته باز هم شرایط توفنده انقلاب، جنگ، و شرایط هرج و مرج داخلی ایجاد شده، بخشی از روش های اتخاذ شده انقلابی، برای حل مسایل باشد. از این رو طبیعی می نمود که پس از بازگشایی دانشگاه‌ها، دانشجویان پیرو خط امام در فرایند گزینش استادان و دانشجویان، تغییر محتوای دروس و اسلامی‌سازی فضای دانشگاه‌ها نقش فعالی ایفا کردند. آن‌ها به عنوان نیروهای حامی انقلاب، در تثبیت و پیشبرد اهداف انقلاب فرهنگی در محیط‌های دانشگاهی حضور داشتند.
از دیگر موضوعات مورد بررسی واقع شده در کتاب می توان به نقش روحانیون و چهره های مذهبی همچون امام خمینی (ره) به عنوان رهبر انقلاب اسلامی، که با صدور فرمان تشکیل ستاد انقلاب فرهنگی، در رسمیت بخشیدن و هدایت این حرکت نقش تعیین کننده داشتند نام برد. روحانیون و چهره‌های مذهبی نزدیک به ایشان نیز با سخنرانی‌ها و حمایت‌های خود، زمینه فکری و ایدئولوژیک لازم برای انقلاب فرهنگی را فراهم آوردند. تأکید امام بر "اسلامی شدن دانشگاه‌ها" به عنوان هدف اصلی انقلاب فرهنگی، نقش این گروه را بیش از پیش برجسته می‌سازد. بنیانگذار فقید انقلاب امام خمینی (ره) ، و رهبر جمهوری اسلامی ایران در پیام نوروزی خود، در فروردین ۵۹ بر تصفیهٔ دانشگاه‌ها تأکید کرد و گفت: «باید انقلاب اسلامی در تمام دانشگاه‌های سراسر ایران به وجود آید. تا اساتیدی که در ارتباط با شرق یا غرب‌اند تصفیه گردند و دانشگاه محیط سالمی شود برای تدریس علوم عالی اسلامی.»
کتاب "انقلاب سوم" نشان می‌دهد که ایجاد انقلاب فرهنگی در دانشگاه‌ها، نتیجه تعامل و نقش‌آفرینی مجموعه‌ای از گروه‌ها با انگیزه‌ها و اهداف گوناگون بود. دانشجویان مسلمان و گروه‌های پیرو خط امام، روحانیون و رهبری امام خمینی، نهادهای انقلابی و اعضای ستاد انقلاب فرهنگی، هر یک به نحوی در شکل‌گیری، پیشبرد و تثبیت این رویداد مهم در تاریخ آموزش عالی ایران نقش ایفا کردند. همچنین، وجود گروه‌های سیاسی مختلف در دانشگاه‌ها و نحوه تعامل آن‌ها با این تحولات نیز از جمله عواملی بود که روند انقلاب فرهنگی را تحت تأثیر قرار داد.
شاید بتوان از محتویات کتاب چنین نتیجه گرفت که تسخیر سفارت آمریکا تنظیم نوین مناسبات خارجی ایران با آمریکا در حوزه خارجی و ادامه فضا و سیاست های داخلی بود که همه نیروهای ضد امپریالیست را در کنار یکدیگر قرار می داد. اما انقلاب فرهنگی، و تنظیم سیاست طرد نیروهای چپ و استادان وابسته به غرب (از نظر انقلابیون موافق انقلاب فرهنگی) حذف بخش چپ غیر اسلامی و مسلمان اما التقاطی از دایره انقلاب 1357 بود.
هدف نویسندگان:
هدف اصلی نویسندگان از نگارش این کتاب، ارائه یک واکاوی دقیق و مستند از رویداد انقلاب فرهنگی در دانشگاه‌های ایران است. آن‌ها تلاش می‌کنند تا با استفاده از آرشیو روزنامه اطلاعات، به سوالات اساسی در مورد این واقعه پاسخ دهند:
- انقلاب فرهنگی دقیقاً چه بود؟
- چگونه و با چه انگیزه‌هایی شکل گرفت؟
- چه مراحلی را طی کرد؟
- چه نتایجی به بار آورد؟ .
به طور خلاصه، نویسندگان در این کتاب به دنبال روایت بی‌طرفانه و مستند یکی از مهم‌ترین و بحث‌برانگیزترین رویدادهای تاریخ معاصر آموزش عالی ایران هستند. آن‌ها با تکیه جمع آوری داده، از روزنامه اطلاعات تلاش می‌کنند تا فهم عمیق‌تری از این واقعه را برای خوانندگان فراهم کنند و زمینه‌ای برای تحلیل‌ها و برداشت‌های بعدی ایجاد کنند. آن‌ها نمی‌خواهند صرفاً یک روایت تاریخی ارائه دهند، بلکه با کندوکاو در جزئیات و انعکاس دیدگاه‌های مختلف، به درک بهتر پیچیدگی‌های این دوره کمک می‌کنند.
در معرفی کتاب انقلاب سوم، در سایت ۳۰ بوک دات کام، آمده : «در درباره انقلاب فرهنگی خاطرات و شنیده ها کم نیست به ویژه آنکه این پدیده با مسئله درگیری های سیاسی و سپس تعطیلی دانشگاه ها و درنهایت تغییر در ساختار و محتوای آموزشی پیوند خورده است از این رو بحث و جدل درباره ریشه ها، ابعاد و پیامدهای این واقعه همچنان ادامه دارد .با توجه به آنکه وقایع نگاری این دوره جامع و روشن نیست کتاب حاضر (انقلاب سوم) تلاش می کند بیش از هر چیز توصیفی دقیق از چیستی و چگونگی انقلاب فرهنگی ارائه کند. براین اساس با مطالعه مطالب گوناگون روزنامه اطلاعات از بهمن ۱۳۵۷ تا بهمن ۱۳۶۳ مفاهیم و مضامین مربوط استخراج و بررسی شده است؛ مفاهیم و مضامینی چون زد و خورد ،اخراج، تعطیلی دادگاه، اعدام و بازگشایی ... که برای درک فضای پسا انقلابی در دانشگاه ها ضروری هستند چنین مطالعه ای از آن رو ضرورت دارد که راه را برای پاسخگویی به پرسش های مهمی درباره تغییرات و دستکاری های فرهنگی و آموزشی در ایران معاصر باز خواهد کرد.»
۲۱۶۲۱۶