به گزارش پایگاه فکر و فرهنگ مبلغ، برخی از سخنان نقل شده از امام علی علیه السلام توسط او نشان می دهد که او از یاران خاص و اصحاب سرّ آن حضرت بوده است.
بنابر روایت موسسه تحقیقات و نشر معارف اهل بیت(ع)، کتاب "بشارة المصطفی لشیعه المرتضی" از قول «سعد بن زید بن ارطاة» روایتی طولانی نقل می کند که در آن کمیل بن زیاد صحابی خاص امیرالمومنین علیه السلام بخشی از سفارشهای امیرالمومنین علیه السلام به خود را باز گو می نماید. مطلع این روایت چنین است:
سعد بن زید بن ارطاة گفت: کمیل بن زیاد را دیدم و از فضائل امیرالمؤمنین از او سؤال کردم، در جواب گفت: می خواهی تو را خبر دهم به وصیتی که امیرالمؤمنین به من نموده و آن وصیت برای تو بهتر است از دنیا و هر چه در آن است؟ در جواب گفتم: آری کمیل گفت : ...
ابن شعبه حرانی این روایت را مختصر نموده و در کتاب تحف العقول آورده است . متن زیر ترجمه متن مختصر ابن شعبه حرانی است:
توصیه های آن جناب به کمیل بن زیاد به صورت مختصر:
ای کمیل! هر روز نام خدا را بر زبان جاری کن، بگو: لا حول و لا قوة الا باللَّه، بر خدا توکل کن، ما را یاد کن، نام ما ببر و بر ما درود فرست، و آن را بر وجود خود و هر چه به حفظ و حراستش عنایت داری بگردان، تا از شر آن روز در امان مانی.
ای کمیل! پیغمبر (ص) را خدا ادب آموخت و مرا پیغمبر، و من مؤمنان را تربیت خواهم کرد. آداب را برای مردم بزرگوار بر جای خواهم نهاد.
ای کمیل! هیچ علمی نیست جز آنکه من آن را آغاز کنم، و هیچ سری نیست جز اینکه «قائم» ما آن را بپایان رساند.
ای کمیل! (سلسله خاندان رسالت) نژادی هستند که همه از یک دیگر (و از یک ریشهاند) و خدا شنوا و داناست (اقتباس از قرآن در باره نسل پاک حضرت ابراهیم «ع»).
ای کمیل! (علم و ادب را) جز از ما نگیر تا از ما باشی (بر در خانه گمراهانی که نام عالم بر خود نهاده و راه از چاه نمیشناسند مرو).
ای کمیل! هیچ حرکتی نیست جز اینکه در آن به معرفت (و شناسائی صلاح و فساد و خیر و شرش) نیازمندی.
ای کمیل! به هنگام غذا نام خدائی را که از اسمش هیچ دردی زیان نرساند، و نامش برای هر بدی (و دردی) درمان است به زبان آر.
ای کمیل! غذای خود را با دیگران بخور، و بخل نورز، تو به کسی روزی نمیدهی (مهمان روزی خود میخورد) و خداوند به تو پاداش فراوان دهد. بر سر سفره خوشخوی باش، همنشینت را خشنود ساز، پیشخدمتت را متهم نکن (و به نقل دیگر مناسبتر: پیشخدمت را نران و بر او بانگ نزن).
ای کمیل! آرام غذا بخور تا رفیقت سیر شود و دیگران هم استفاده کنند.
ای کمیل! پس از غذا خدای را سپاسگزار، و با صدای بلند شکر کن تا دیگران هم شکر گویند و اجر تو زیاد شود.
ای کمیل! معده را از طعام آکنده نکن، برای آب و باد هم جایی بگذار. تا هنوز اشتها باقی است دست بکش، که غذا گوارا شود. سلامت تن در گرو کم خوردن غذا و آب است.
ای کمیل! برکت در مال کسی است که زکات دهد. با مؤمنان برادری، و با خویشان پیوند کند (بخشی از مالش را به برادران مؤمن و خویشاوندان اختصاص دهد).
ای کمیل! به خویشان باایمان سهمی بیشتر از بیگانگان ده، با آنان رئوفتر و مهربانتر باش و به بینوایان تصدق کن.
ای کمیل! سائلی را محروم نکن و لو با نیمی از یک دانه انگور یا خرما، صدقه نزد خدا رشد میکند.
ای کمیل! زیباترین زیور مؤمن تواضع است. جمال مؤمن عفت، شرفش فهم دین، و عزتش در خودداری از قیل و قال است.
ای کمیل! در هر صنف گروهی برتر (و شرافتمندتر) اند، مبادا با خسیسان و (فرومایگان) آنها در افتی! اگر هم سخنی ناهنجار گفتند تحمل کن و از آنها باش که خدا فرموده: «چون نادانان خطابشان کنند سلام گویند.» (فرقان: 63).
ای کمیل! در هر حال حق بگو، با پرهیزگاران طرح دوستی افکن، از فاسقان دوری گزین، از منافقان کناره گیر، و با خائنان رفاقت نکن.
ای کمیل! در خانه ستمگران را مکوب که با آنها آمیزش و یا کسب و کاری کنی، مبادا تعظیم و احترامشان کنی یا در مجالسشان حاضر شوی که این کار خدا را بغضب آرد، اگر بحکم اجبار در محفلشان حاضر شدی پیوسته بیاد خدا باش، و بر او توکل کن، از شرشان به خدا پناه بر، سر به زیر افکن (بصورت جنایتکارشان نگاه نکن). در دل با کردارشان مخالف باش، آشکارا چنان که بشنوند خدا را به عظمت یاد کن (با گفتن اللَّه اکبر و امثال آن بزرگی خدا را تذکر ده) تا به این وسیله خدایت تأیید کند، و از شرشان نگه دارد.
ای کمیل! محبوبترین طاعت پس از اقرار به خدا و (ولایت) دوستانش (یعنی توحید و نبوت و امامت) عفتورزی (پارسائی)، بردباری و صبر است.
ای کمیل! تنگدستی خود را اظهار مکن، با عزت نفس و پردهپوشی برای خدا صبر کن.
ای کمیل! باکی نیست سر خود را با برادرت در میان نهی، اما برادرت کیست؟ آن که در سختی تو را واننهد، اگر دیه و خونبهائی به گردنت آمد کنار نکشد، (به هنگام نیاز) درخواست نکرده حاجتت را برآرد، ترا بحال خود نگذارد تا ناچار به اظهار گردی، اگر برادرت ثروتمند است اصلاحش کن.
ای کمیل! مؤمن آیینه مؤمن است، (که برای اصلاح عیوب در آن بنگرند) در وجود او مینگرد تا نیازش را برطرف سازد و حالش را بهبود بخشد.
ای کمیل! مؤمنان برادرند. و هیچ کس چیزی را بر برادرش ترجیح ندهد.
ای کمیل! اگر برادرت را دوست نداری برادرش نیستی، مؤمن کسی است که هر چه ما گوئیم بگوید، هر که (از گفتار ما) تخلف کند از ما عقب ماند، هر که از ما عقب افتد به ما نرسد، و هر که با ما نباشد در طبقه زیرین دوزخ است.
ای کمیل! هر که در سینه درد دارد خلط از سینه برآرد (هر که سِرّی به دل دارد سخنی به زبان آرد). چون کسی مطلبی از ما (بصورت سِرّ) برایت گفت و از تو خواست پنهانش کنی مبادا فاش سازی که این گناه توبه ندارد، و اگر توبه نباشد سرانجام شعله آتش است.
ای کمیل! افشای سر آل محمد (ص) توبه پذیر نیست و از کسی تحمل نشود، آنچه با تو گویند جز با مؤمن موفق (مطمئن و رازدار) در میان نگذار.
ای کمیل! به هنگام هر سختی بگو: لا حول و لا قوة الا باللَّه، تا خدا آن را کفایت کند، و به هنگام هر نعمت بگو: الحمد للَّه، تا زیاد شود، و چون روزیت دیر رسد استغفار کن تا خدا گشایش دهد.
ای کمیل! با ولایت ما مال و فرزندت را از شرک شیطان آزاد کن.
ای کمیل! «مستقری» هست، و «مستودعی»، بترس از آنکه در صف «مستودعان» باشی، و آنگاه شایسته ای «مستقر» باشی که از شاهراه روشنی که به انحرافت نکشد، و از مسیر بیرونت نبرد (یعنی ولایت اهل بیت (ع) دست برنداری).
ای کمیل! در ترک (نماز) واجب رخصت نیست. و در نافله سختگیری نیست.
ای کمیل! گناهان تو از (نیکیها و) حسناتت بیشتر، و غفلت از تو جهت افزون است، و نعمتهائی که خدا به تو داده از عملت زیادتر است.
ای کمیل! تو از نعمتها و عافیت خداوندی بیبهره نیستی (عافیت آسودگی از گرفتاریهاست و البته هر کس هر چه گرفتار باشد از عافیتهای بیشماری برخوردار است) پس از شکر، تمجید، تسبیح، تقدیس و یاد او در هر حال هم فارغ و بینصیب مباش.
ای کمیل! از آنها نباش که خدا فرموده: «خدا را فراموش کردند و خدا خودشان را از یادشان برد، آنها را فاسق شمرده و به حق فاسقند.» (حشر: 20).
ای کمیل! این شأنی نیست که نماز گزاری و روزه بگیری، و تصدق کنی، شأن این است که با قلبی پاک و عملی خداپسند و خشوع کامل به نماز ایستی. بنگر در کجا و روی چه چیز نماز میخوانی (در باره مکان و محل نماز دقت کن) اگر از راه شایسته و حلال نباشد قبول نخواهد شد.
ای کمیل! زبان از قلب آبیاری شود و قلب از غذا نیرو گیرد. بنگر دل و تن را چه غذا می دهی اگر حلال نباشد خدا تسبیح و شکر ترا قبول نفرماید.
ای کمیل! بفهم و بدان که ما به هیچ کس اجازه نمیدهیم امانت مردم را نپردازد، هر کس رخصتی در این باره از من نقل کند بیهوده گفته و گناه کرده، و سزای دروغش آتش است، من سوگند یاد میکنم که پیغمبر (ص) ساعتی پیش از وفات سه مرتبه فرمود: ای ابو الحسن! امانت را (به صاحبش) باز گردان صاحبش نکوکار باشد یا تبهکار، امانت کوچک باشد یا بزرگ، حتی نخ و سوزن.
ای کمیل! جهاد جز زیر پرچم حاکم عادل روا نیست، غنیمت جز از دست حاکم با فضیلت حلال نیست.
ای کمیل! اگر پیغمبری (در میان مردم) نباشد و روی زمین مؤمن پرهیزگاری باشد و بخواهد مردم را به جانب خدا دعوت کند (و وظیفه پیامبران را ایفا نماید) در این عمل خطاکار است، یا درستکار؟ به خدا خطاکار است، مگر اینکه خدا او را چنین مأموریتی دهد و شایسته این مقام کند.
ای کمیل! دین از آن خداست، و تصدی آن از هیچ کس پذیرفته نیست جز رسول یا نبی یا وصی (رسالت مقامی گستردهتر و سنگین بارتر از نبوت است و اختصاص به جمعی از پیامبران دارد).
ای کمیل! (مقام رهبری و رهنمائی خلق:) نبوت است، و رسالت و امامت و دیگر چیزی نیست جز طرفداران و پیروان یا گمراهان و بدعتگذاران، و خدا (طاعت و عبادت را) تنها از پرهیزگاران میپذیرد.
ای کمیل! خداوند کریم است و حلیم و عظیم و رحیم، این اخلاق (و صفاتش یعنی کرم، بردباری، بزرگواری و مهربانی) را به ما معرفی کرده و دستور داده بکار بندیم و مردم را به آنها واداریم، ما بدون تخلف این امانت را پرداختیم، بین فاق اجرا کردیم، بی انکار تصدیق نمودیم و بی شک و تردید پذیرفتیم.
ای کمیل! به خدا سوگند من منّت کش نیستم تا (در ازای منت کشیدن و چاپلوسی من، مردم) فرمانم برند و آرزو برآرنده نیستم تا (مردم در برابر برآورده شدن آرزوهایشان) نافرمانیم نکنند و به خوراک اعراب علاقه ای ندارم تا امیری مؤمنان را ویژه من سازند و بدانم بخوانند
ای کمیل! آنها که بهرهای (از مقامات خیالی و متاع این جهان) یافتند به دنیائی فانی نائل شدند و ما به آخرتی پاینده و پایدار رسیدیم همه بسوی آخرت روانند و ما شیفته رضای خداوند و درجات عالی بهشتیم که خدا به پرهیزگاران عنایت فرماید.
ای کمیل! هر که (کاری کند) که در بهشت مأوی نگزیند او را (پیشاپیش) به عذابی دردناک و رسوایی دایمی خبر ده.
ای کمیل! من در هر حال خدای را بر توفیقاتش شاکرم، اینک اگر خواهی برخیز.
منابع:
تحف العقول / ترجمه جنتی، متن، ص 263- 267
بشارة المصطفی لشیعة المرتضی (ط - القدیمة)، ج2، ص: 25