فروزان آصف نخعی: دکتر آصف بیات، پژوهشگر و نویسنده ایرانی و استاد جامعه‌شناسی دانشگاه لایدن هلند، پیش از این برای مدت ۱۷ سال به عنوان استاد در دانشگاه آمریکایی قاهره (AUC) فعالیت داشته است. پایان‌نامه دکترای او، که به بررسی نقش کارگران در انقلاب سال ۱۳۵۷ ایران می‌پرداخت، تحت عنوان «کارگران و انقلاب در ایران» به چاپ رسید.
بیات در سال ۱۹۸۶ به مصر نقل مکان کرد تا در دانشگاه آمریکایی قاهره به تدریس بپردازد. بخش قابل توجهی از تحقیقات او بر مسائل اجتماعی مصر متمرکز که منجر به نگارش کتاب «کار، سیاست، و قدرت» شد. این کتاب به تجربه مصر از مشارکت کارگری از زمان ریاست‌جمهوری جمال عبدالناصر می‌پردازد.
دیدگاه‌های آصف بیات در مورد بهار عربی
بیات به عنوان یکی از پژوهشگران پیشگام در مطالعات خاورمیانه، چشم‌اندازی نو از بهار عربی و معنای انقلاب ارائه می‌دهد. از منظر سیاست انقلابی، بهار عربی ممکن است تلاشی بی‌ثمر به نظر برسد؛ چرا که در تونس در نقطه آغازین موج اعتراضات، مصر، و کشورهای حوزۀ خلیج فارس، تغییر رژیم به طور کامل محقق نشد. با این حال، بهار عربی، علی‌رغم ناکامی در ایجاد تحول اساسی در ساختارهای حاکم، اما در سطح روزمره و در حوزه‌هایی نظیر مزارع، کارخانه‌ها، بازارها، مدارس، و حتی در قلمرو خانواده، جنبشی تحول‌آفرین بوده است.
بیات با درهم‌آمیختن پژوهش عملی، مصاحبه‌های میدانی، و نظریۀ اجتماعی، به شکلی روشن و یکپارچه نشان می‌دهد که فعالیت‌های انقلابی در مصر و تونس، زندگی روزمره را به طور اساسی دگرگون کرده است. اما منظور او از این دست از پژوهش های میدانی چیست؟ بیات نشان می دهد که زنان، جوانان، تهی‌دستان، و گروه‌های اجتماعی به حاشیه رانده شده، با حرکت در جهت برابری و آزادی، به بهار عربی اعتبار بخشیدند. و از آن مهم تر، از نقطه نظر اجتماعی، تحولی در حوزه توانمندی اجتماعی صورت گرفته به این معنا که بهار عربی منجر به توانمندسازی کارگران نیز شد.
از نظر بیات طی سال ها در اعتراضات صورت گرفته ، تنها در مصر بیش از ۷۰۰ هزار کشاورز موفق به تشکیل اتحادیه شدند. فعالیت‌ها و جنبش‌های کارگری، رفاه مادی و پیشرفت‌های ملموسی را برای طیف وسیعی از مردم به ارمغان آورد و هنجارهای فرهنگی و سیاسی جدیدی را ایجاد کرد که نیروهای ارتجاعی دیگر نمی‌توانستند به راحتی آن را نادیده بگیرند. از این رو برای نابودی آن باید بهای بیشتری می پرداختند.
بیات با توجه به الگوهای تغییر در مصر و تونس به روند جدیدی از تحولات اجتماعی نظر می کند. از منظر بیات بهار عربی، الگویی از یک جنبش «اصلاحی-انقلابی» است؛ به این معنا که انقلابی که به جای تغییر بنیادی، منجر به اصلاحات می‌شود. کتاب «انقلاب را زیستن» از او به عنوان یک پژوهش جامع، مفصل به منظور شناخت این وضعیت است. بیات در سخنانی که فایل صوتی و تصویری آن در کانال جرعه منتشر شده، به برخی تحولات اجتماعی در تونس و مصر اشاره می‌کند.
رویکرد بیات به زندگی روزمره و جنبش‌های اجتماعی
در این گفت وگو، به طور خاص، بیات به تأثیر بهار عربی بر زندگی، به ویژه زندگی تهی‌دستان در مصر و تونس، و گرایش مردم تهی‌دست به سمت خودگردانی می‌پردازد. بیات در تحلیل خود از تحولات پس از خیزش‌های اجتماعی در تونس و مصر، به این پرسش می‌پردازد که پس از رفتن بن علی از تونس، چه اتفاقی برای آن ناجنبش‌هایی افتاد که شبکه‌ی اجتماعی‌شان به هم تنیده شده و این خیزش را به وجود آورده بودند؟
او معتقد است با رفتن بن علی، یک فضای نسبتاً آزادی پدید آمد. او می گوید: «در زمان خیزش، گروه‌های مختلفی چون فقرای شهری، فقرای روستایی، طبقه‌ی متوسط تهی‌دست و کارگران، همگی به هم گره خورده بودند و مطالبات بخشی خود را کاملاً فراموش کرده بودند. آن‌ها در واقع به صورت یک "ابرجمع" درآمده و "مردم" را شکل داده بودند. اما پس از رفتن بن علی، هویت‌های گروهی دوباره ظاهر و مطالبات خاص هر گروه مجدداً مطرح شد. »
بیات با شاره به این که مطالبات در نهایت به جنبش اجتماعی تبدیل شد می گوید: «درخواست و مطالبات، بیشتر در نهایت به ایجاد جنبش‌های اجتماعی تبدیل شد. آن ناجنبش‌ها در آن مرحله به جنبش‌های اجتماعی تبدیل شدند؛ یعنی سازمان پیدا کردند، میتینگ (گردهمایی) درست کردند و از حالت پراکندگی، گرد هم آمدند و برنامه‌هایی را برای تغییر سیستماتیک فراهم کردند.»
تشکل یابی بعد از بهار عربی در تونس و مصر به قصد اصلاح
بیات برای تشریح چگونگی انجام مطالبات و خواسته ها، به مثال‌هایی در کتاب اخیر خود، «انقلاب را زیستن» (که در ایران نیز ترجمه شده)، اشاره می‌کند. او می گوید :«به عنوان مثال، در تونس و مصر، به ویژه کارگران، نه تنها وضعیت بهتر شرایط کاری و مسکن خود را مطالبه می‌کردند، بلکه خواستار تشکیل سندیکاهای واقعی نیز بودند. این موضوع در تهی‌دستان روستایی فعال تونس بسیار چشمگیر بود. آنان تا اندازه زیادی به هدف خود رسیدند.»
بیات در ادامه اشاره به تصرف زمین هایی می کنند که از دست کارگزاران رژیم بن علی در تونس به دلیل رخداد بهار عربی خارج شده بود: «حتی در بسیاری از مناطق، روستاییان زمین‌هایی را تصرف کردند، که متعلق به دوستان بن علی بود. یا در واحه‌ای (آبادی) در وسط تونس، که یک اجتماع تولید خرما است و پیش‌تر توسط یک سرمایه‌دار بزرگ از دوستان بن علی اداره می‌شد، پس از فرار او، خودِ کامیونیتی و اجتماع تولیدکننده، کار را به دست گرفتند و شروع به تولید کردند. این خودمدیریتی منجر به افزایش تولید و استفاده از سود حاصله برای توسعه آن محل شد. این توسعه شامل کارهای رفاهی، درمان، ساختن کلینیک و درست کردن راه، و همچنین ایجاد شغل و غیره بود. به عبارت دیگر، این نوع از «زیستن» پدید آمد.»
بیات در ادامه به مصر اشاره می کند و می گوید: «در مصر، بسیاری از مکان های حاشیه‌ای برای نخستین بار به طور گسترده‌ای توسط خود مردم سازمان داده شد. آن‌ها چندین انتخابات برگزار کردند تا بتوانند به طور سیستماتیک و نظام‌مندی وضعیت خود را بهبود ببخشند و زیست خود را توسعه دهند. بسیاری از کمیته‌های محلی به وجود آمده (که در ایران خودمان نیز در سال ۱۳۵۷ برای دفاع از محله به وجود آمده بود)، به کمیته‌های توسعه محلی تبدیل شدند.» بیات یادآوری می‌کند که نمونه‌های این تحولات در کتاب او به تفصیل ذکر شده‌اند و بسیار مهم هستند.
او می افزاید: «در محله‌هایی در قاهره، تهی‌دستان شهری، چون غیررسمی بودند، برای خود نقشه درست و خیابان‌بندی کردند. این کار توسط یک خیاط انجام شد که استعداد نقشه‌کشی داشت. حتی راه‌هایی را به آزادراه ها احداث کردند که پیش از آن توسط حکومت، قطع شده بود و اجازه نمی دادند تهی دستان حاشیه شهر، به راحتی به آزاد راه دسترسی داشته باشند؛ این آزادراه دور قاهره کشیده شده بود و محله‌ها امکان ورود به آن آزادراه یا بزرگراه را نداشتند. آن‌ها راه درست کردند. حتی زمانی شهردار را هم دعوت کردند و این راه‌ها را با نصب پرچم و گرفتن جشن، افتتاح کردند.در این مرحله مشاهده می‌کنیم که از سوی مردم ابتکار عمل بسیاری به خرج داده شد. زنان در این بخش نقش بسیار بسیار مهمی ایفا و ناجنبش‌های خودشان را به جنبش اجتماعی تبدیل کردند.»
بیشتر بخوانید:
گفت وگوی فاضلی با قهرمانپور در باره امکان ایجاد دموکراسی در ایران / آیا دموکراسی همه مشکلات ایران را حل می کند؟/ چرا دموکراسی دور و دشوار نیست
اهمیت برهم‌زدن مراسم تجلیل از خانیکی در گناباد
مطهری علیه مقدس نماها و ادامه رنسانس ایرانی / انقلاب تفکر در ملاصدرا و مطهری
روایت خانیکی از برآمدن میدان های جدید امید / آثار مثبت مذاکرات در ترمیم اعتماد اجتماعی
216216