رسول سلیمی : در دمشق، جایی که پرچم‌های جدید بر فراز کاخ‌ها خودنمایی می‌کند ، آمریکا همزمان با سفر ماه مه رئیس جمهور آمریکا به منطقه خاورمیانه با یک چرخش غیرمنتظره در سیاست خارجی خود، از تحریم‌های سخت‌گیرانه علیه سوریه به سوی تعامل محتاطانه با دولت موقت تحت رهبری احمد الشرع (ابومحمد الجولانی) حرکت کرده است.
این در حالی است که سقوط بشار اسد پس از ۱۳ سال جنگ داخلی، یک تحول بنیادین در نقشه سیاسی خاورمیانه ایجاد کرد. گروه شبه نظامی هیات تحریر الشام (HTS)، که ریشه در القاعده و جبهة النصره دارد، در ۱۷ آذر ۱۴۰۳، قدرت سوریه را به دست گرفت. این تحول، نه‌تنها انتظارات مردم سوریه را نسبت به آینده تغییر داد، بلکه سیاست خارجی آمریکا و اروپا را نیز تحت تأثیر قرار داد.
آمریکا، که زمانی احمد الشرع را با جایزه ۱۰ میلیون دلاری تحت تعقیب قرار داده بود، با فرستادن هیاتی به دمشق، گام‌هایی برای تعامل با دولت جدید برداشته است. این چرخش، با حذف نام او از فهرست تحت تعقیب و پیشنهاد حذف تحریم‌های سوریه همراه شده است. اما چرا آمریکا، پس از سال‌ها دشمنی با تحریرالشام، به سوی همکاری حرکت کرده است؟
تلاش برای کنترل نفوذ ایران
سوریه، به‌عنوان یکی از حلقه‌های کلیدی محور مقاومت ، نقش مهمی در تقویت حزب‌الله لبنان داشت. با سقوط اسد، این مسیر تحت تاثیر قرار گرفت.
تحریر الشام، برخلاف اسد، روابط خصمانه‌ای با گروه‌های مقاومت دارد. احمد الشرع در مصاحبه‌ای با سی ان ان اعلام کرد که «دمشق دیگر پایگاهی برای گروه‌های حامی ایران نخواهد بود». این موضع، همراه با انتقال شبه‌نظامیان وابسته به محور مقاومت از شرق سوریه، انگیزه‌ای قوی برای آمریکا برای تعامل با دولت جدید فراهم کرده است.
کوری میلز، نماینده جمهوری‌خواه کنگره، در دیدار با الشرع در دمشق گفت: «اگر آمریکا بخواهد نفوذ ایران را در سوریه حذف کند، باید به حاکمان جدید دمشق فرصت دهد». این دیدگاه، در میان محافظه‌کاران آمریکایی رواج دارد و نشان می‌دهد که کاهش نفوذ ایران در خاورمیانه، اولویت اصلی سیاست خارجی واشنگتن است.
اما نگرانی‌هایی وجود دارد که تحریر الشام ممکن است به‌طور کامل از ایران فاصله نگیرد، به‌ویژه اگر حمایت مالی از سوی قطر یا ترکیه کاهش یابد.
نگرانی‌های منطقه‌ای: ثبات و مبارزه با داعش
در کشورهای همسایه سوریه، سقوط اسد با ترکیبی از امید و نگرانی همراه بود. ترکیه، که از تحریرالشام حمایت نظامی و مالی کرده، خواستار حفظ نفوذ خود در شمال سوریه است. اردن نیز از احتمال نفوذ اسلام‌گرایان به خاک خود هراس دارد.
آمریکا، که حدود ۹۰۰ نیروی نظامی در شرق سوریه دارد، نگران است که هرج‌ومرج در دمشق به احیای داعش منجر شود. اما تحریرالشام در ادلب سابقه سرکوب داعش را نیز دارد، که این امر برای آمریکا نشانه‌ای از عملگرایی این گروه است.
دانیل بایمن، استاد دانشگاه جورج‌تاون، گفت: «تحریرالشام نشان داده که می‌تواند به‌عنوان یک نیروی حاکم عمل کند، اما واشنگتن باید محتاط باشد». نگرانی‌های منطقه‌ای، به‌ویژه از سوی ترکیه، آمریکا را به تعامل با تحریرالشام سوق داده است.
فشار متحدان منطقه‌ای و بین‌المللی
در عربستان سعودی و امارات، سقوط اسد با احتیاط مورد استقبال قرار گرفت. عربستان اقدام به ارسال کمک‌های بشردوستانه کرد، در حالی که امارات رویکرد محتاطانه‌تری گرفت. ترکیه نیز به‌عنوان حامی اصلی تحریرالشام ، فشار زیادی بر آمریکا برای تعامل با دولت جدید وارد کرده است.
رجب طیب اردوغان، در سخنرانی در آنکارا، گفت: «آمریکا باید واقعیت جدید در سوریه را بپذیرد». این فشارها، به‌ویژه از سوی متحدان ناتو، آمریکا را به بازنگری در سیاست خود واداشته است.
این در حالی است که ترکیه در حال حاضر راننده اصلی تحولات سوریه است، و آمریکا نمی‌تواند نفوذ آنکارا را نادیده بگیرد. فشارهای منطقه‌ای، به‌ویژه از سوی ترکیه و اردن، آمریکا را به سوی تعامل با تحریرالشام سوق داده است. اختلافات میان کشورهای عربی، مانند رویکرد محتاطانه امارات، می‌تواند هماهنگی منطقه‌ای را دشوار کند.
فرصت‌های دیپلماتیک: بازسازی و مشروعیت بین‌المللی
احمد الشرع، با ژست‌های حساب‌شده، مانند انتصاب زنان در پست‌های ارشد و دعوت از هیئت‌های غربی، سعی کرده خود را به‌عنوان رهبری عمل‌گرا معرفی کند. تحریرالشام در ادلب یک دولت شبه‌مستقل ایجاد کرده بود که خدمات عمومی را ارائه می‌داد. تجربه‌ای که احتمالا در دمشق نیز تکرار شود.
از این رو آمریکا که به دنبال کاهش حضور نظامی در خاورمیانه است، این فرصت را برای خروج تدریجی نیروها از شرق سوریه و انتقال مسئولیت به دولت جدید می‌بیند. همچنین، حذف تحریم‌ها می‌تواند به بازسازی سوریه و بازگشت آوارگان کمک کند.
در این خصوص شورای آتلانتیک پیشنهاد کرده که «اگر تحریرالشام به تعهدات خود برای دوری از تروریسم پایبند بماند، آمریکا باید تحریم‌ها را به‌تدریج لغو کند». این فرصت دیپلماتیک، با حمایت ترکیه و قطر تقویت شده، آمریکا را به سوی تعامل سوق داده است. با این حال، سابقه الشرع به‌عنوان یک جهادی و عدم اطمینان از پایداری این تغییرات، ریسک‌هایی را به همراه دارد.
ملاحظات داخلی آمریکا: سیاست‌های ترامپ و فشارهای کنگره
بازگشت دونالد ترامپ به کاخ سفید، سیاست خارجی آمریکا را به سوی عملگرایی سوق داده است. او در سخنرانی در فلوریدا گفت: «سوریه مشکل ما نیست، ما باید از باتلاق‌های خاورمیانه خارج شویم».
کنگره نیز نقشی کلیدی در این چرخش داشته است. مجلس سنا در ۱۸ خرداد ۱۴۰۴، سوریه را از فهرست کشورهای یاغی حذف کرد. این تصمیم، گامی برای عادی‌سازی روابط بود.
اما دموکرات‌ها هشدار داده‌اند که تعامل زودهنگام با تحریر الشام ممکن است به مشروعیت‌بخشی به یک گروه تروریستی منجر شود.
ترامپ به دنبال دستاوردهای سریع دیپلماتیک است، و تعامل با تحریر الشام می‌تواند به‌عنوان یک پیروزی سیاسی معرفی شود. ملاحظات داخلی، به‌ویژه تمایل ترامپ به کاهش هزینه‌های نظامی و فشار کنگره برای کاهش نفوذ محور مقاومت، این چرخش را تسریع کرده است. در نتیجه اختلافات داخلی در دولت ترامپ، بین انزواگرایان و طرفداران حضور نظامی، ممکن است این سیاست را شکننده کند.
۲۱۳/۴۲