خبرآنلاین - رسول سلیمی: طرح تجمیع نیروهای مسلح لبنان و خلع سلاح گروه‌های غیردولتی، به‌ویژه حزب‌الله، که در اوت ۲۰۲۵ توسط دولت لبنان به رهبری نواف سلام و با فشار آمریکا مطرح شد، یکی از جنجالی‌ترین تحولات سیاسی در لبنان پس از آتش‌بس نوامبر ۲۰۲۴ با اسرائیل است. این طرح، که بخشی از توافق آتش‌بس و قطعنامه ۱۷۰۱ شورای امنیت سازمان ملل را هدف قرار داده، با واکنش شدید حزب‌الله مواجه شده است. حزب‌الله این طرح را «دیکته آمریکایی» و در راستای منافع اسرائیل می‌داند و آن را تهدیدی علیه حاکمیت و امنیت لبنان تلقی کرده است.
این در حالی است که لبنان پس از جنگ دو ماهه با اسرائیل در اواخر ۲۰۲۴، که به ترور حسن نصرالله، دبیرکل حزب‌الله، و تضعیف قابل‌توجه این گروه منجر شد، وارد دوره‌ای از شکنندگی سیاسی و اقتصادی شده است. توافق آتش‌بس ۲۷ نوامبر ۲۰۲۴، با میانجی‌گری آمریکا و فرانسه، به درگیری‌های مرزی پایان داد اما شروطی مانند خلع سلاح حزب‌الله و استقرار ارتش لبنان در جنوب را مطرح کرد.
طرح تجمیع نیروهای مسلح، که توسط کابینه نواف سلام تصویب شد، به ارتش لبنان مأموریت داد تا پایان سال ۲۰۲۵ برنامه‌ای برای انحصار سلاح در دست دولت ارائه دهد. این طرح با حمایت آمریکا، فرانسه، و شورای همکاری خلیج‌فارس، اما با مخالفت شدید حزب‌الله و جنبش امل، به بحرانی سیاسی در لبنان دامن زده است.
زمینه‌های طرح تجمیع نیروهای مسلح لبنان
طرح تجمیع نیروهای مسلح لبنان ریشه در فشارهای داخلی و خارجی برای پایان دادن به وضعیت «دولت در دولت» حزب‌الله دارد. این طرح، که بخشی از پیشنهاد آمریکا ارائه‌شده توسط تام باراک، فرستاده ویژه دونالد ترامپ، است، شامل چهار مرحله است:
۱. مرحله اول (۱۵ روز) : دولت لبنان فرمانی برای خلع سلاح حزب‌الله تا پایان ۲۰۲۵ صادر کند و اسرائیل عملیات نظامی خود را متوقف کند.
۲. مرحله دوم (۶۰ روز) : ارتش لبنان برنامه‌ای برای کنترل سلاح‌ها ارائه دهد و اسرائیل از برخی مواضع در جنوب عقب‌نشینی کند.
۳. مرحله سوم (۹۰ روز) : خروج کامل اسرائیل از پنج نقطه اشغالی و آغاز بازسازی زیرساخت‌ها.
۴. مرحله چهارم (۱۲۰ روز) : انهدام سلاح‌های سنگین حزب‌الله و برگزاری کنفرانس بین‌المللی برای بازسازی اقتصاد لبنان.
این طرح در راستای قطعنامه ۱۷۰۱ شورای امنیت (۲۰۰۶) است که خواستار خلع سلاح گروه‌های غیررسمی و استقرار ارتش لبنان در جنوب شده بود. با این حال، اجرای ناقص این قطعنامه در گذشته و نفوذ سیاسی و نظامی حزب‌الله، اجرای آن را دشوار کرده است. به گزارش بلومبرگ، لبنان که از بحران اقتصادی ۲۰۱۹ و انفجار بندر بیروت در ۲۰۲۰ رنج می‌برد، با خسارت ۱۴ میلیارد دلاری جنگ ۲۰۲۴ مواجه شده و به کمک‌های مالی بین‌المللی وابسته است. این وابستگی، دولت نواف سلام را تحت فشار آمریکا و متحدانش قرار داده تا خلع سلاح حزب‌الله را به‌عنوان پیش‌شرطی برای دریافت کمک‌های مالی بپذیرد.
این در حالی است که تام باراک تهدید کرده که عدم اجرای طرح خلع سلاح می‌تواند به تشدید حملات اسرائیل منجر شود. چه آنکه ژان نوئل بارو، وزیر خارجه فرانسه نیز، این طرح را «شجاعانه و تاریخی» خواند و از آن حمایت کرد.
در همین راستا جاسم محمد البدیوی، دبیرکل این شورا، طرح را گامی برای تقویت حاکمیت لبنان دانست.
این در شرایطی است که دولت نواف سلام و جوزف عون، رئیس‌جمهور لبنان، با حمایت گروه‌های مسیحی (مانند حزب کتائب) و سنی (مانند جریان المستقبل)، خلع سلاح حزب‌الله را برای بازگرداندن اقتدار دولت ضروری می‌دانند. با این حال، جامعه شیعه، که حزب‌الله و جنبش امل نمایندگان اصلی آن هستند، این طرح را تهدیدی علیه امنیت لبنان در برابر اسرائیل می‌بینند.
واکنش حزب‌الله به طرح تجمیع نیروهای مسلح
حزب‌الله لبنان با صدور بیانیه‌ای، به شدت به طرح دولت نواف سلام واکنش نشان داد و آن را «خطای بزرگ» و «دیکته آمریکایی» در راستای منافع اسرائیل توصیف کرد. این گروه حتی پس از جنگ ۲۰۲۴ با از دست دادن رهبران کلیدی مانند حسن نصرالله و هاشم صفی‌الدین، همچنان پایگاه مردمی و نظامی قوی در میان شیعیان لبنان دارد. واکنش حزب‌الله در چند محور کلیدی قابل بررسی است:
۱. محکومیت سیاسی و رد طرح
حزب‌الله در بیانیه خود اعلام کرد که این طرح را به رسمیت نمی‌شناسد و آن را «بی‌اثر» تلقی می‌کند. شیخ نعیم قاسم، دبیرکل حزب‌الله، در سخنرانی تلویزیونی در تأکید کرد: «ما نمی‌توانیم به هیچ برنامه زمانی تحت تجاوز اسرائیل تن دهیم. لبنان نمی‌تواند قدرت خود را واگذار کند در حالی که دشمن صهیونیستی برگ‌های برنده را در دست دارد.» حزب‌الله این طرح را نقض منشور ملی و توافق طائف (۱۹۸۹) دانست، که بر تقویت ارتش و حفظ حاکمیت لبنان تأکید دارد.
در همین راستا حزب الله دلایل محکومیت چنین طرحی را در موارد زیر ارزیابی می کند:
- نقض حاکمیت ملی: حزب‌الله معتقد است که خلع سلاح مقاومت، لبنان را در برابر تجاوزات اسرائیل بی‌دفاع می‌کند، به‌ویژه در حالی که اسرائیل به حملات خود در جنوب ادامه می‌دهد.
- دیکته خارجی: حزب‌الله این طرح را نتیجه فشارهای آمریکا و اسرائیل می‌داند، نه تصمیم مستقل دولت لبنان.
- نقض توافق طائف: حزب‌الله استدلال می‌کند که توافق طائف بر حفظ مقاومت در برابر اشغالگری تأکید دارد و خلع سلاح، این اصل را نقض می‌کند.
۲. اعتراضات خیابانی و بسیج مردمی
این در شرایطی است که صدها نفر از هواداران حزب‌الله و جنبش امل در حومه جنوبی بیروت با بستن جاده‌ها و سوزاندن لاستیک‌ها به طرح خلع سلاح اعتراض کردند. این اعتراضات، که در شهرهای شیعه‌نشین مانند صور و نبطیه نیز گسترش یافت، نشان‌دهنده پایگاه اجتماعی قوی حزب‌الله است.
۳. خروج وزرا از کابینه
در جلسات کابینه در ۵ و ۸ اوت ۲۰۲۵، چهار وزیر وابسته به حزب‌الله و جنبش امل و یک وزیر مستقل شیعه در اعتراض به طرح خلع سلاح جلسه را ترک کردند. این اقدام نشان‌دهنده تلاش حزب‌الله برای تضعیف مشروعیت تصمیم کابینه بود، زیرا طبق منشور ملی لبنان، تصمیمات مهم باید با اجماع طوایف گرفته شود. چه آنکه خروج وزرا کابینه را در آستانه فروپاشی قرار داد.
۴. تهدید به مقاومت نظامی
شیخ نعیم قاسم در ۵ اوت ۲۰۲۵ هشدار داد که هرگونه تهاجم گسترده اسرائیل با «پرتاب موشک‌های حزب‌الله» مواجه خواهد شد. حزب‌الله همچنین اعلام کرد که نیروهایش پس از جنگ ۲۰۲۴ سازماندهی مجدد شده و فرماندهان جایگزین شده‌اند.
۵. حمایت از گفت‌وگو مشروط
حزب‌الله در بیانیه خود اعلام کرد که آماده گفت‌وگو برای پایان دادن به تجاوزات اسرائیل، آزادسازی اراضی اشغالی، و بازسازی لبنان است، اما نه در سایه اشغالگری. این موضع نشان‌دهنده تمایل حزب‌الله به حفظ کانال‌های دیپلماتیک با دولت است، به شرطی که شروط آن، از جمله خروج کامل اسرائیل از جنوب، محقق شود.
دلایل واکنش شدید حزب‌الله
واکنش حزب‌الله به طرح تجمیع نیروهای مسلح ریشه در چند عامل کلیدی دارد:
۱. نقش تاریخی مقاومت:
حزب‌الله از زمان تأسیس در ۱۹۸۲، خود را سپر دفاعی لبنان در برابر اسرائیل می‌داند. آزادسازی جنوب لبنان در ۲۰۰۰ و مقاومت در جنگ ۳۳ روزه ۲۰۰۶، جایگاه آن را به‌عنوان نیروی بازدارنده تثبیت کرده است. خلع سلاح به معنای از دست دادن این نقش تاریخی است.
۲. تهدیدات اسرائیل:
اسرائیل پس از آتش‌بس ۲۰۲۴ به حملات خود در جنوب لبنان ادامه داده است. به گزارش رویترز، این حملات شامل بمباران مواضع حزب‌الله و نقض حریم هوایی لبنان است. حزب‌الله معتقد است که خلع سلاح در این شرایط، لبنان را در برابر تجاوزات اسرائیل بی‌دفاع می‌کند.
۳.فشارهای خارجی
حزب‌الله این طرح را بخشی از پروژه آمریکا و اسرائیل برای تضعیف محور مقاومت (ایران، حزب‌الله، حماس، و انصارالله) می‌داند. خلع سلاح حزب‌الله نفوذ ایران در مدیترانه را کاهش داده و شبکه لجستیکی محور مقاومت را مختل می‌کند.
۴. بی‌اعتمادی به ارتش و دولت:
حزب‌الله معتقد است که ارتش لبنان، به دلیل نفوذ غرب و ضعف ساختاری، نمی‌تواند جایگزین مقاومت شود. تجربه‌های گذشته، مانند عدم واکنش ارتش به حملات اسرائیل در ۱۹۸۲، این بی‌اعتمادی را تقویت کرده است.
حزب‌الله لبنان طرح تجمیع نیروهای مسلح و خلع سلاح خود را به‌عنوان تهدیدی علیه حاکمیت و امنیت لبنان رد کرده و با اقدامات سیاسی (خروج وزرا)، اجتماعی (اعتراضات خیابانی)، و نظامی (هشدار موشکی) به آن واکنش نشان داده است. این واکنش ریشه در نقش تاریخی حزب‌الله به‌عنوان نیروی مقاومت، بی‌اعتمادی به دولت و ارتش، و فشارهای خارجی آمریکا و اسرائیل دارد. طرح خلع سلاح، اگرچه با حمایت غرب و برخی گروه‌های لبنانی همراه است، بدون اجماع طایفه‌ای و توقف تجاوزات اسرائیل، به تشدید بحران سیاسی و حتی درگیری داخلی منجر خواهد شد. آینده لبنان به توانایی دولت در مدیریت این تنش‌ها و میانجی‌گری بین‌المللی بستگی دارد.
پرسش کلیدی آن است که آیا حزب‌الله می‌تواند با حفظ سلاح خود، از تشدید بحران داخلی و خارجی جلوگیری کند؟
۲۱۳/۴۲