به گزارش خبرگزاری خبرآنلاین به نقل از ایبنا، کتاب «سازمان اسناد ملی ایران؛ پیشینه بنیانگذاری و عملکرد سال ۱۳۸۱» تالیف غلامحسین نظامی به همت انتشارات سازمان اسناد و کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران منتشر شد. مولف کتاب «سازمان اسناد ملی ایران» در خصوص انگیزه‌اش از نگارش این اثر گفت: یکی از سازمان‌های فرهنگی جوان ایران در نیم قرن اخیر، سازمان اسناد ملی ایران است که در پی نیاز در چرخه اداری و مطالبه فرهنگی از سوی اندیشمندان و دانشگاهیان در اردیبهشت ۱۳۴۹ تاسیس شد. این سازمان پس از چند دهه با وجود مشکلات متعدد و تا حدی کم‌توجهی به راه خود ادامه داد تا این‌که با تلاش‌های مستمر از بدو تاسیس، در دهه هفتاد خورشیدی به موفقیت‌های چشمگیری در توسعه و رسیدن به اهداف آن نائل شد.
غلامحسین نظامی ادامه داد: هدف از نگارش این کتاب، بیان اصل وجودی و تاریخی بایگانی به عنوان مقدمه سازمان اسناد ملی ایران در طول تاریخ و توجه زمامداران از ابتدای تشکیل حکومت آریایی تا دوره قاجار به بایگانی بود. از سوی دیگر، تحولات جدید دنیا و تشکیل آرشیوهای نوین به عنوان جایگزین بایگانی محدود، تعریف جدیدی از آرشیو را به عنوان یک مرکز پویا برای حفظ نگهداری اسناد تاریخی و استفاده از آن‌ها در پژوهش‌های مختلف تاریخی فرهنگی و اجتماعی ارائه کردند. در ایران نیز از ابتدای دهه ۳۰ خورشیدی تلاش‌هایی برای دستیابی به آرشیو ملی به جای بایگانی رسمی دولتی به وجود آمد که نتیجه‌بخش بود.
وی با اشاره به این‌که به عنوان عضوی از سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران که ۱۱ سال نیز در آن شاغل بودم، همواره چگونگی ظهور و روند این دستگاه در گذشته برایم سوال بود، تصریح کرد: از یک طرف، قصدم آشنایی کارکنان از زحمات مدیران برجسته و بیان تلاش مستمر کارکنان آن برای دوام و اعتبار سازمان اسناد ملی است. از سویی هرچه جلوتر می‌رویم با درگذشت بانیان و کارکنان اولیه ممکن است گرد فراموشی بر گذشته آن بنشیند، پس برای ماندگاری تلاش‌های اولیه و آشنایی کارکنان و مدیران کنونی و آینده و نیز برای آشنایی علاقه‌مندان به مباحث آرشیوی و پژوهشگران این کار را شروع کردم.
این مورخ و استاد دانشگاه با تاکید بر این‌که از نخستین تلاش‌ها برای پی‌گذاری سازمان اسناد ملی تا به حال بیش از هفتاد سال می‌گذرد، گفت: این نخستین اثر در تاریخ آرشیو ملی ایران است و در نگارش آن، بیشتر تکیه کتاب بر یک مجموعه ۱۰ هزار سندی درباره پیشینه سازمان و متعلق به سازمان اسناد ملی است. کلیه نشریات به‌ویژه روزنامه‌های کشوری از سال ۱۳۳۰ همچنین انتشارات سازمان مانند فصلنامه گنجینه اسناد از سال ۱۳۷۰ که خورشیدی دیگر منابع مورد استفاده بود. منبع مهم دیگر، مصاحبه با بنیان‌گذاران مانند سیروس پرهام (نخستین رئیس سازمان)، سیدحسن شهرستانی رئیس سازمان اسناد ملی در دهه هفتاد خورشیدی و کارکنان قدیمی است.
نظامی در پاسخ به این سوال که شما دلایل ایجاد سازمان اسناد ملی را در چه می‌دانید؟، توضیح داد: بایگانی دولتی همواره از اجزای سازمان کشورداری پیشرفته ایران از زمان‌های کهن در تاریخ ایران وجود داشته است. در زمان قاجار که وارث نظم بایگانی تحول یافته دوره صفوی بود، این بایگانی منظم‌تر شد و توسعه یافت بعد از تنظیم بایگانی به روال جدید در اروپا، در ایران هم اقداماتی انجام گرفت. ابتدا در سال ۱۳۱۷ ق در وزارت امور خارجه و بعد از آن به مدت سی سال نظم جدید بایگانی که مبتنی بر ثبت مکاتبات در دفاتر مخصوص و قابلیت بازیابی بود در همه وزارتخانه‌ها به وجود آمد.
مولف کتاب «سازمان اسناد ملی ایران» افزود: در دهه سی خورشیدی به دلیل وجود انبوه مدارک اداری، پر شدن بایگانی‌های ادارات از طرفی و ممنوعیت انهدام اوراق اداری خارج از قوانین موضوعه، دولت با انبوه اوراق اداری در سطح کشور و مخارج سنگین اجاره انبارها برای نگهداری آن‌ها مواجه شد، بنابراین درصدد حل این مشکل بزرگ برآمد. از طرفی اندیشمندان ایرانی تحصیل‌کرده در دانشگاه‌های اروپا و آمریکا که با ساز و کار بهره‌مندی از آرشیو ملی برای تحقیقات آشنا شده بودند، درصدد ایجاد این مرکز مورد نیاز دانشگاه‌های رو به گسترش و پژوهشگران برآمدند. به دنبال آن، بالاخره با تلاش وافر بانیان این امر، مانند صادق صبا، ایرج افشار و سیروس پرهام از سال ۱۳۳۸ تا ۱۳۴۹ با تدوین قوانین لازم و تصویب آن، سازمان اسناد ملی ایران در ۱۷ اردیبهشت ۱۳۴۹ به وجود آمد تا هم دغدغه دولت در تعیین تکلیف اوراق به جامانده و متراکم ادارات در طول بیش از پنج دهه را روشن کند و هم نظر اندیشمندان برای استفاده پژوهشگران از اسناد ملی را فراهم کند.
نظامی در معرفی بیشتر کتاب «سازمان اسناد ملی ایران» که بهار ۱۴۰۴ در ۲۸۰ صفحه راهی بازار کتاب شده، تصریح کرد: کتاب با مقدمه آقای سیدحسن شهرستانی، مولف کتاب «سازمان اسناد ملی ایران» رئیس سازمان اسناد ملی در دهه هفتاد و یکی از پیشکسوتان این سازمان شروع می‌شود و در چهار بخش تنظیم شده است. بخش اول از چگونگی تشکیل بایگانی در گستره تاریخ ایران از دوره باستان تا پایان زندیه به‌عنوان مقدمه دیگر بخش‌های کتاب محسوب می‌شود. بخش دوم به تحولات بایگانی و نظم جدید آن در دوره قاجار اشاره دارد و بخش سوم اقدامات رسمی برای ایجاد بایگانی اسناد در کاخ گلستان، بایگانی کل، بایگانی ملی و سازمان اسناد ملی ۱۳۴۹ اشاره دارد.
وی ادامه داد: بخش چهارم که درواقع بخش مهم و بیشتر کتاب است، عملکرد بخش‌های تشکیل‌دهنده سازمان اسناد ملی از زمان تصویب و آغاز کار سازمان یعنی ۱۳۴۹ تا سال ۱۳۸۱ را در بر می‌گیرد و روند ایجاد، کارکرد آماری و توصیفی و گاهی تحلیلی بخش‌های سازمان را در بر می‌گیرد. بالاخره بخش پایانی کتاب شامل پیوست‌ها است که شامل اسناد، تصاویر، نمودارها و چارت‌های مورد استناد کتاب در محتواست. در نهایت نیز با فهرست منابع و نمایه در ۲۸۰ صفحه به پایان می‌رسد.
این مورخ جنوبی در پاسخ به این پرسش که آیا ادامه این کتاب منتشر خواهد شد، گفت: حتما، چنان‌که از حمایت کافی برخوردار شود، می‌تواند بخش‌های بعدی آن از سال ۱۳۸۱ تا زمان حاضر نیز که دربردارنده فعالیت‌های گسترده سازمان اسناد ملی در دو دهه اخیر است به عنوان جلد دوم ادامه پیدا کند.
۲۵۹