به گزارش پایگاه فکر و فرهنگ مبلغ، حجت الاسلام ایمان شکیبایی در جمع طلاب جدیدالورود مشهد گفت: در نهج البلاغه بیش از ۲۰۰ بار نام و القاب نبی اکرم(ص)آمده است که خطبه ۱۶۰ نهج البلاغه که طولانی ترین خطبه می باشد در توصیف ویژگی های حضرت رسول اکرم(ص)است؛ طبق محتوای بخشی از فرازهای این خطبه در توصیف نبی خدا(ص)، حضرت همانند دیگران بر زمین می نشستند، غذای معمولی می خوردند، لباس خود را وصله می کردند و سوار مرکبی می شدند که گاهی زین نداشت، اینها نشان از تواضع آن وجود باعظمت دارد، زمانی که مردم می خواستند به دیدار سلاطین بروند باید مراحل مختلف را طی می کردند اما زمانی که می خواستند به خدمت نبی خدا(ص) برسند بدون هیچ مشکلی خدمت رسول خدا(ص)می رسیدند، رسول خدا(ص) برترین بنده الهی در عالم هستی بود اما به قدری تواضع داششتند که گاهی تشخیص نبی اکرم(ص)در میان مردم سخت بود چرا که حضرت همانند مردم لباس بر تن می کرد و همانند مردم بر زمین می نشست...
بنابر روایت حوزه، کارشناس نهج البلاغه در ادامه به تبیین ۱۰ ویژگی از بین ویژگی های متعدد نبی اکرم(ص) از منظر نهج البلاغه پرداخت.
۱. نوری استوار و چراغی تابان
در فرازی ازخطبه دوم از کتاب شریف نهج البلاغه،پیرامون ویژگی های پیامبر اکرم(ص)می خوانیم:«وَ أَشْهَدُ أَنَّ مُحَمَّداً عَبْدُهُ وَ رَسُولُهُ أَرْسَلَهُ بِالدِّینِ الْمَشْهُورِ وَ الْعَلَمِ الْمَأْثُورِ وَ الْکِتَابِ الْمَسْطُورِ وَ النُّورِ السَّاطِعِ وَ الضِّیَاءِ اللَّامِعِ وَ الْأَمْرِ الصَّادِعِ إِزَاحَةً لِلشُّبُهَاتِ وَ احْتِجَاجاً بِالْبَیِّنَاتِ وَ تَحْذِیراً بِالْآیَاتِ وَ تَخْوِیفاً بِالْمَثُلَاتِ؛
و شهادت می دهم که محمد(ص)بنده خدا و فرستاده اوست.خداوند او را با دینی آشکار و نشانه ایی پایدار و قرآنی نوشته شده و استوار و نوری درخشان و چراغی تابان و فرمانی آشکار کننده فرستاد تا شک و تردیدها را نابود سازد و با دلایل روشن استدلال کند و با آیات الهی مردم را پرهیز دهد و از کیفرهای الهی بترساند».
در این خطبه، رسول اکرم (ص)به نوری استوار و چراغی تابان تشبیه شده است که می تواند شک و تردیدهای بندگان را با نور خود برطرف نماید.
۲. روشن کننده حق و حقیقت
در خطبه ۷۲از نهج البلاغه، حضرت امیر المومنین(ع) ویژگی های پیامبراکرم(ص) را این گونه بر می شمارند:
«اللَّهُمَّ دَاحِیَ الْمَدْحُوَّاتِ وَ دَاعِمَ الْمَسْمُوکَاتِ وَ جَابِلَ الْقُلُوبِ عَلَی فِطْرَتِهَا شَقِیِّهَا وَ سَعِیدِهَا اجْعَلْ شَرَائِفَ صَلَوَاتِکَ وَ نَوَامِیَ بَرَکَاتِکَ عَلَی مُحَمَّدٍ عَبْدِکَ وَ رَسُولِکَ، الْخَاتِمِ لِمَا سَبَقَ وَ الْفَاتِحِ لِمَا انْغَلَقَ وَ الْمُعْلِنِ الْحَقَّ بِالْحَقِّ وَ الدَّافِعِ جَیْشَاتِ الْأَبَاطِیلِ وَ الدَّامِغِ صَوْلَاتِ الْأَضَالِیلِ کَمَا حُمِّلَ فَاضْطَلَعَ قَائِماً بِأَمْرِکَ مُسْتَوْفِزاً فِی مَرْضَاتِکَ غَیْرَ نَاکِلٍ عَنْ قُدُمٍ وَ لَا وَاهٍ فِی عَزْمٍ.
وَاعِیاً لِوَحْیِکَ حَافِظاً لِعَهْدِکَ مَاضِیاً عَلَی نَفَاذِ أَمْرِکَ حَتَّی أَوْرَی قَبَسَ الْقَابِسِ وَ أَضَاءَ الطَّرِیقَ لِلْخَابِطِ وَ هُدِیَتْ بِهِ الْقُلُوبُ بَعْدَ خَوْضَاتِ الْفِتَنِ وَ الْآثَامِ وَ أَقَامَ بِمُوضِحَاتِ الْأَعْلَامِ وَ نَیِّرَاتِ الْأَحْکَامِ،فَهُوَ أَمِینُکَ الْمَأْمُونُ وَ خَازِنُ عِلْمِکَ الْمَخْزُونِ وَ شَهِیدُکَ یَوْمَ الدِّینِ وَ بَعِیثُکَ بِالْحَقِّ وَ رَسُولُکَ إِلَی الْخَلْقِ؛
بار خدایا ای گستراننده هر گسترده و ای نگهدارنده آسمان ها و ای آفرینده دل ها بر فطرت های خویش دل های رستگار و دل های شقاوت زده. گرامی ترین درودها و افزون ترین برکات خود را بر محمد(ص)بنده و فرستاده ات اختصاص بده،که خاتم پیامبران گذشته،و گشاینده درهای بسته و آشکار کننده حق با برهان است.
دفع کننده لشکرهای باطل و درهم کوبنده شوکت گمراهان است، آن گونه که بار سنگین رسالت را بر دوش کشید،و به فرمانت قیام کرد و به سرعت در راه خشنودی تو گام برداشت. حتی یک قدم به عقب برنگشت،و اراده او سست نشد و در پذیرش و گرفتن وحی نیرومند بود، حافظ و نگهبان عهد و پیمان تو بود.
و در اجرای فرمانت تلاش کرد تا آنجا که نور حق را آشکار،و راه را برای جاهلان روشن ساخت،و دل هایی که در فتنه و گناه فرو رفته بودند هدایت شدند.پرچم های حق را برافراشت.و احکام نورانی را برپا کرد؛پس او پیامبر امین،و مورد اعتماد،و گنجینه دار علم نهان تو،و شاهد روز رستاخیز،و برانگیخته تو برای بیان حقایق،و فرستاده تو به سوی مردم است».
یکی از ویژگی های پیامبر اکرم(ص)،روشن کردن راه حق و حقیقت برای همگان است که آن ها بتوانند در هر حالتی مسیر هدایت را پیدا کنند.ویژگی های پیامبر اکرم(ص)در این خطبه،به خوبی عظمت شخصیت ایشان را نشان می دهد.
۳. پاک ترین ذات
وصف ویژگی های نبی اکرم و اهل بیت(ع)در خطبه ۹۴ نهج البلاغه از زبان امیر المومنین(ع)،شنیدنی است. حضرت در این خطبه، ویژگی های پیامبر اکرم(ص)را با بلیغ ترین کلمات بیان می کنند و می فرمایند:
«فَاسْتَوْدَعَهُمْ فِی أَفْضَلِ مُسْتَوْدَعٍ وَ أَقَرَّهُمْ فِی خَیْرِ مُسْتَقَرٍّ، تَنَاسَخَتْهُمْ کَرَائِمُ الْأَصْلَابِ إِلَی مُطَهَّرَاتِ الْأَرْحَامِ، کُلَّمَا مَضَی مِنْهُمْ سَلَفٌ قَامَ مِنْهُمْ بِدِینِ اللَّهِ خَلَفٌ. حَتَّی أَفْضَتْ کَرَامَةُ اللَّهِ سُبْحَانَهُ وَ تَعَالَی إِلَی مُحَمَّدٍ (صلی الله علیه وآله) فَأَخْرَجَهُ مِنْ أَفْضَلِ الْمَعَادِنِ مَنْبِتاً وَ أَعَزِّ الْأَرُومَاتِ مَغْرِساً مِنَ الشَّجَرَةِ الَّتِی صَدَعَ مِنْهَا أَنْبِیَاءَهُ وَ انْتَجَبَ مِنْهَا أُمَنَاءَهُ.
عِتْرَتُهُ خَیْرُ الْعِتَرِ وَ أُسْرَتُهُ خَیْرُ الْأُسَرِ وَ شَجَرَتُهُ خَیْرُ الشَّجَرِ، نَبَتَتْ فِی حَرَمٍ وَ بَسَقَتْ فِی کَرَمٍ، لَهَا فُرُوعٌ طِوَالٌ وَ ثَمَرٌ لَا یُنَالُ؛ فَهُوَ إِمَامُ مَنِ اتَّقَی وَ بَصِیرَةُ مَنِ اهْتَدَی، سِرَاجٌ لَمَعَ ضَوْؤُهُ وَ شِهَابٌ سَطَعَ نُورُهُ وَ زَنْدٌ بَرَقَ لَمْعُهُ، سِیرَتُهُ الْقَصْدُ وَ سُنَّتُهُ الرُّشْدُ وَ کَلَامُهُ الْفَصْلُ وَ حُکْمُهُ الْعَدْلُ. أَرْسَلَهُ عَلَی حِینِ فَتْرَةٍ مِنَ الرُّسُلِ وَ هَفْوَةٍ عَنِ الْعَمَلِ وَ غَبَاوَةٍ مِنَ الْأُمَمِ؛
نهاد اصلی وجود او را از بهترین معادن استخراج کرد،و نهال وجود او را در اصیل ترین و عزیزترین سرزمین ها کاشت و آبیاری کرد،او را از همان درختی که دیگر پیامبران و انبیاء خود را از آن آفرید،به وجود آورد،که عترت او بهترین عترت ها، و خاندانش بهترین خاندان ها،و درخت وجودش از بهترین درختان است.
در حرم امن خدا رویید و در آغوش خانواده کریمی بزرگ شد،شاخه های بلند آن،سر به آسمان کشیده که دست کسی به میوه آن نمی رسید،پس پیامبر(ص)پیشوای پرهیزکاران،و وسیله بینایی هدایت خواهان است.چراغی با نور درخشان،و ستاره ای فروزان، و شعله ایی با برق های خیره کننده و تابان است،راه و رسم او با اعتدال،و روش زندگی او صحیح و پایدار،و سخنانش روشنگر حق و باطل،و حکم او عادلانه است.
خدا او را زمانی مبعوث فرمود که با زمان پیامبران گذشته فاصله طولانی داشت و مردم از نیکوکاری فاصله گرفته و امت ها به جهل و نادانی گرفتار شده بودند».
ویژگی های پیامبر اکرم (ص)در این خطبه، توسط امیرالمومنین علی (علیه السلام) به زیبایی بیان شده است. یکی از ویژگی های پیامبر که در این خطبه به آن پرداخته شده است، در مورد ذات ایشان است که خداوند این ذات و نهاد عزیز و اصیل را،در بهترین سرزمین ها کاشته است.ذات پاک و پاکیزه،یکی از ویژگی های پیامبر اکرم(ص)است که در عالم نظیری ندارد.
۴.اهل شجاعت و فداکاری
امیرالمومنین(ع)در این باره در حکمت ۲۶۰می فرماید:
کنا اذا احمر البأس اتقینا برسول الله(ص)فلم یکن احد منا اقرب الی العدو منه
هرگاه جنگ شعله ور و سخت می شد ما به رسول خدا پناه می بردیم و در آن هنگام هیچ یک از ما به دشمن نزدیک تر از او نبود.
و در نامه ۹ می فرماید:
و کان رسول الله(ص)اذا احمر البأس و احجم الناس قدم اهل بیته، فوقی بهم اصحابه حر السیوف و الاسنة فقتل عبیدة بن الحارث یوم بدر و قتل حمزة یوم احد و قتل جعفر یوم موتة و اراد من لو شئت ذکرت اسمه مثل الذی ارادوا من الشهادة و لکن آجالهم عجلت و منیته اجلت
هرگاه آتش جنگ شعله می کشید و حمله شدید دشمن باعث عقب نشینی سپاه می شد،پیامبر خدا(ص)اهل بیت خود را پیشاپیش لشکر قرار می داد تا اصحابش از آتش شمشیر و نیزه مصون بمانند. لذا پسر عموی پیامبر عبیدة بن حارث روز بدر و حمزه عموی پیامبر روز احد و جعفر پسرعموی آن حضرت روز جنگ موته کشته و شهید شدند و کسانی هم بودند که اگر می خواستم نامشان را می بردم که دوست داشتند همانند آنان شهادت نصیبشان گردد اما مقدور بود زنده بمانند و مرگشان به تأخیر افتد.
۵. خاموش کننده کینه ها
در خطبه ی ۹۶از نهج البلاغه،امیرالمومنین(ع)از ویژگی های نبی اکرم(ص)،الفت و مهربانی رسول اکرم(ص)را برگزیده و پیرامون آن سخن می گویند:
«مُسْتَقَرُّهُ خَیْرُ مُسْتَقَرٍّ وَ مَنْبِتُهُ أَشْرَفُ مَنْبِتٍ فِی مَعَادِنِ الْکَرَامَةِ وَ مَمَاهِدِ السَّلَامَةِ، قَدْ صُرِفَتْ نَحْوَهُ أَفْئِدَةُ الْأَبْرَارِ وَ ثُنِیَتْ إِلَیْهِ أَزِمَّةُ الْأَبْصَارِ، دَفَنَ اللَّهُ بِهِ الضَّغَائِنَ وَ أَطْفَأَ بِهِ [النَّوَائِرَ] الثَّوَائِرَ، أَلَّفَ بِهِ إِخْوَاناً وَ فَرَّقَ بِهِ أَقْرَاناً، أَعَزَّ بِهِ الذِّلَّةَ وَ أَذَلَّ بِهِ الْعِزَّةَ، کَلَامُهُ بَیَانٌ وَ صَمْتُهُ لِسَانٌ؛
قرارگاه پیامبر (ص)بهترین قرارگاه و محل پرورش و خاندان او شریف ترین پایگاه است. در معدن بزرگواری و گاهواره سلامت رشد کرد. دل های نیکوکاران شیفته او گشته، توجه دیده ها به سوی اوست، خدا به برکت وجود او کینه ها را دفن کرد و آتش دشمنی ها را خاموش کرد.
با او میان دل ها الفت و مهربانی ایجاد کرد و نزدیکانی را از هم دور ساخت. انسان های خوار و ذلیل و محروم در پرتو او عزت یافتند، و عزیزانی خودسر ذلیل شدند. گفتار او روشنگر واقعیت ها، و سکوت او زبانی گویا بود».
۶. معیار و میزان حق
در خطبه صدم از نهج البلاغه،حضرت امیرالمومنین(ع)،به یکی دیگر از ویژگی های پیامبر اسلام(ص)اشاره می کنند:
«وَ نَشْهَدُ أَنْ لَا إِلَهَ غَیْرُهُ وَ أَنَّ مُحَمَّداً عَبْدُهُ وَ رَسُولُهُ أَرْسَلَهُ بِأَمْرِهِ صَادِعاً وَ بِذِکْرِهِ نَاطِقاً، فَأَدَّی أَمِیناً وَ مَضَی رَشِیداً وَ خَلَّفَ فِینَا رَایَةَ الْحَقِّ، مَنْ تَقَدَّمَهَا مَرَقَ وَ مَنْ تَخَلَّفَ عَنْهَا زَهَقَ وَ مَنْ لَزِمَهَا لَحِقَ، دَلِیلُهَا مَکِیثُ الْکَلَامِ بَطِیءُ الْقِیَامِ سَرِیعٌ إِذَا قَامَ، فَإِذَا أَنْتُمْ أَلَنْتُمْ لَهُ رِقَابَکُمْ وَ أَشَرْتُمْ إِلَیْهِ بِأَصَابِعِکُمْ جَاءَهُ الْمَوْتُ فَذَهَبَ بِهِ فَلَبِثْتُمْ بَعْدَهُ مَا شَاءَ اللَّهُ، حَتَّی یُطْلِعَ اللَّهُ لَکُمْ مَنْ یَجْمَعُکُمْ وَ یَضُمُّ نَشْرَکُمْ، فَلَا تَطْمَعُوا فِی غَیْرِ مُقْبِلٍ وَ لَا تَیْأَسُوا مِنْ مُدْبِرٍ فَإِنَّ الْمُدْبِرَ عَسَی أَنْ تَزِلَّ بِهِ إِحْدَی قَائِمَتَیْهِ وَ تَثْبُتَ الْأُخْرَی فَتَرْجِعَا حَتَّی تَثْبُتَا جَمِیعاً؛
و گواهی می دهیم جز او خدایی نیست و گواهی می دهیم که محمد(ص)بنده و فرستاده اوست.او را فرستاد تا فرمان وی را آشکار و نام خدا را بر زبان راند. پس با امانت، رسالت خویش را به انجام رساند، و با راستی و درستی به راه خود رفت.
و پرچم حق را در میان ما به یادگار گذاشت. هر کس از آن پیشی گیرد از دین خارج و آنکس که از آن عقب ماند هلاک گردد و هر کس همراهش باشد رستگار شود. راهنمای این پرچم، با درنگ و آرامش سخن می گفت، و دیر و حساب شده به پا می خاست، و آنگاه که بر می خاست سخت و چالاک، به پیش می رفت. پس چون در اطاعت او درآمدید و او را بزرگ داشتید، مرگ او فرا رسید و خدا او را از میان شما برد.
پس از او، چندان که خدا خواهد، زندگانی می گذرانید،تا آن که خدا شخصی را برانگیزاند که شما را متحد سازد، و پراکندگی شما را جبران نماید. مردم! به چیزی که نیامده دل نبندید. و از آن که درگذشت، مایوس نباشید، که آن پشت کرده اگر یکی از پاهاش بلغزد، و دیگری برقرار باشد، شاید هر دو پا به جای خود برگشته و استوار ماند».
یکی از ویژگی های پیامبر اکرم(ص)این است که ایشان معیار حق و میزان الهی و الگوی مناسب انسان ها بودند.همانطور که حضرت می فرمایند،هر کس از آن پیشی گیرد از دین خارج و آن کس که از آن عقب ماند هلاک گردد.
۷. طبیب دوار
وصف ویژگی های پیامبراکرم(ص)از زبان امیر المومنین(ع)در خطبه ۱۰۸نهج البلاغه نیز وجود دارد:
«اخْتَارَهُ مِنْ شَجَرَةِ الْأَنْبِیَاءِ وَ مِشْکَاةِ الضِّیَاءِ وَ ذُؤَابَةِ الْعَلْیَاءِ وَ سُرَّةِ الْبَطْحَاءِ وَ مَصَابِیحِ الظُّلْمَةِ وَ یَنَابِیعِ الْحِکْمَةِ. وَ مِنْهَا: طَبِیبٌ دَوَّارٌ بِطِبِّهِ قَدْ أَحْکَمَ مَرَاهِمَهُ وَ أَحْمَی مَوَاسِمَهُ یَضَعُ ذَلِکَ حَیْثُ الْحَاجَةُ إِلَیْهِ مِنْ قُلُوبٍ عُمْیٍ وَ آذَانٍ صُمٍّ وَ أَلْسِنَةٍ بُکْمٍ مُتَتَبِّعٌ بِدَوَائِهِ مَوَاضِعَ الْغَفْلَةِ وَ مَوَاطِنَ الْحَیْرَةِ؛
پیامبر (ص)را از درخت تنومند پیامبران،از سرچشمه نور هدایت،از جایگاه بلند و بی همانند،از سرزمین بطحاء،از چراغ های برافروخته در تاریکی ها،و از سرچشمه های حکمت برگزید.پیامبر (ص)طبیبی است که برای درمان بیماران سیار است.
مرهم های شفابخش او آماده،و ابزار داغ کردن زخم را گداخته.برای شفای قلب های کور و گوش های ناشنوا و زبان های لال، آماده،و با داروی خود در پی یافتن بیماران فراموش شده و سرگردان است».
شکیبایی افزود:امروزه پزشکان در مطب خود می نشینند تا بیماران برای معالجه مراجعه کنند،ولی نبی اکرم(ص)خودش دنبال بیمار می گشت و بیماران را چه جسمی،چه روحی و فکری درمان می کرد.
۸. زاهد و پارسا
در فرازی از خطبه۱۰۹،امیر المومنین(ع)از میان ویژگی های پیامبر اکرم(ص) به پارسایی حضرت اشاره می فرمایند:
«قَدْ حَقَّرَ الدُّنْیَا وَ صَغَّرَهَا وَ أَهْوَنَ بِهَا وَ هَوَّنَهَا وَ عَلِمَ أَنَّ اللَّهَ زَوَاهَا عَنْهُ اخْتِیَاراً وَ بَسَطَهَا لِغَیْرِهِ احْتِقَاراً فَأَعْرَضَ عَنِ الدُّنْیَا بِقَلْبِهِ وَ أَمَاتَ ذِکْرَهَا [مِنْ] عَنْ نَفْسِهِ وَ أَحَبَّ أَنْ تَغِیبَ زِینَتُهَا عَنْ عَیْنِهِ لِکَیْلَا یَتَّخِذَ مِنْهَا رِیَاشاً أَوْ یَرْجُوَ فِیهَا مَقَاماً بَلَّغَ عَنْ رَبِّهِ مُعْذِراً وَ نَصَحَ لِأُمَّتِهِ مُنْذِراً وَ دَعَا إِلَی الْجَنَّةِ مُبَشِّراً وَ خَوَّفَ مِنَ النَّارِ مُحَذِّراً؛
نبی اکرم(ص)دنیا را کوچک شمرد و در چشم دیگران آن را ناچیز جلوه داد،آن را خوار شمرد و در نزد دیگران خوار و بی مقدار معرفی فرمود و می دانست که خداوند برای احترام به ارزش او دنیا را از او دور ساخت و آن را برای ناچیز بودنش به دیگران بخشید.
پیامبراکرم(ص)از جان و دل به دنیا پشت کرد و یاد آن را در دلش میراند. دوست می داشت که زینت های دنیا از چشم او دور نگه داشته شود، تا از آن لباس فاخری تهیه نسازد، یا اقامت در آن را آرزو نکند. و برای تبلیغ احکامی که قطع کننده عذرهاست، تلاش کرد و امت اسلامی را با هشدارهای لازم نصیحت کرد،و با بشارت ها مردم را به سوی بهشت فراخواند،و از آتش جهنم پرهیز داد».
۹. استقامت و پایداری
در خطبه ی ۱۱۶ نهج البلاغه،حضرت به چگونگی انجام رسالت پیامبر اعظم(ص)اشاره می فرمایند که از بندگی رسول خدا (ص)در برابر خدا حکایت دارد:
«أَرْسَلَهُ دَاعِیاً إِلَی الْحَقِّ وَ شَاهِداً عَلَی الْخَلْقِ فَبَلَّغَ رِسَالاتِ رَبِّهِ غَیْرَ وَانٍ وَ لَا مُقَصِّرٍ وَ جَاهَدَ فِی اللَّهِ أَعْدَاءَهُ غَیْرَ وَاهِنٍ وَ لَا مُعَذِّرٍ، إِمَامُ مَنِ اتَّقَی وَ بَصَرُ مَنِ اهْتَدَی؛
خداوند پیامبر را فرستاد تا دعوت کننده به حق، و گواه اعمال خلق باشد. پیامبراکرم(ص)بدون سستی و کوتاهی،رسالت پروردگارش را رسانید،و در راه خدا با دشمنانش بدون عذرتراشی جنگید،پیامبراکرم(ص)پیشوای پرهیزکاران و روشنی بخش چشم هدایت شدگان است».
۱۰. پیوند دهنده فاصله ها
در خطبه ی ۲۳۱ از کتاب نهج البلاغه هم می توان به برکت وجود پیامبر اکرم(ص)پی برد:«فَصَدَعَ بِمَا أُمِرَ بِهِ وَ بَلَّغَ رِسَالاتِ رَبِّهِ؛ فَلَمَّ اللَّهُ بِهِ الصَّدْعَ وَ رَتَقَ بِهِ الْفَتْقَ وَ أَلَّفَ بِهِ الشَّمْلَ بَیْنَ ذَوِی الْأَرْحَامِ، بَعْدَ الْعَدَاوَةِ الْوَاغِرَةِ فِی الصُّدُورِ وَ الضَّغَائِنِ الْقَادِحَةِ فِی الْقُلُوبِ؛
پیامبر اکرم(ص)آن چه را که به او ابلاغ شد،آشکار کرد،و پیام های پروردگارش را رساند.او شکاف های اجتماعی را به وحدت اصلاح،و فاصله ها را به هم پیوند داد و پس از آن که آتش دشمنی ها و کینه های برافروخته در دل ها راه یافته بود،میان خویشاوندان یگانگی برقرار کرد».