به گزارش خبرگزاری خبرآنلاین به نقل از پایگاه اطلاع رسانی مرکز اسناد، تحقیقات و نشر معارف دفاع مقدس و مجاهدت‌های سپاه، رژیم بعثی صدام که با در نظر گرفتن شرایط سیاسی و نظامی و به گمان ضعف انقلاب اسلامی نوپای ایران در سطوح ذکرشده، در ۳۱ شهریور ۱۳۵۹ هجوم سراسری خود را به مرزهای ایران به تصور یک پیروزی آسان آغاز کرد، در همان ابتدا با پاسخ‌های کوبنده مدافعان ایرانی اعم از مردم و نیروهای مسلح روبه‌رو شد که باعث بهت و حیرت و غافل‌گیری رژیم بعثی شد.
ازجمله این پاسخ‌های سریع و گسترده، طراحی و اجرای عملیات «کمان ۹۹» توسط دلاورمردان نیروی هوایی ارتش جمهوری اسلامی، تنها چند ساعت بعد از شروع جنگ، در بامداد اول مهرماه ۱۳۵۹ بود که به عنوان یک عملیات هوایی استثنایی و ماندگار در تاریخ دفاع مقدس ثبت‌شده است:
طراحی عملیات
بی‌درنگ کارکنان متخصص و غیرتمند نیروی هوایی ارتش جمهوری اسلامی ایران با دستور فرمانده وقت نیروی هوایی سرهنگ خلبان (شهید) جواد فکوری که خود در تهیه طرح این عملیات شرکت داشت شبانه مشغول طراحی عملیات البرز می‌شوند و طرح عملیات در واپسین دقایق شامگاه ۳۱ شهریور ۱۳۵۹ آماده می‌شود.
در راستای اجرای طرح، خلبانان مأمور در پایگاه سوم و بقیه پایگاه‌ها به اتاق فرماندهی پایگاه خود فراخوانده شدند و تا صبح بر روی برنامه پروازی و نوع مأموریت و مشخص کردن اهداف کار کردند.
مسیر رفت‌وبرگشت باندهای فرعی برای فرود اضطراری، محل‌های سوخت‌گیری در آسمان و نقاط خروج از مرز خودی مشخص شد. در همین حین تمام خدمه فنی تا صبح بیدار بودند تا بمب‌های ۸۴/۸۳/MK۸۲، بمب‌های خوشه‌ای، موشک‌های ماوریک، موشک‌های حرارتی و موشک‌های راداری را بر روی جنگنده‌ها نصب کنند.
باید در آستانه طلوع آفتاب صبح روز یکم مهرماه ۱۳۵۹ با ابلاغ رمز «کمان ۹۹» هواپیماهای جنگنده بمب‌افکن و شکاری رهگیر نهاجا در هفت پایگاه هوایی کشور ازجمله پایگاه سوم به غرش درمی‌آمدند و باندهای پروازی را پشت سر می‌نهادند.
اهدافی که در داخل پایگاه‌های هوایی دشمن مورد توجه خلبانان بود، شامل باندهای پروازی، پناهگاه‌های هواپیماها، راه‌های خزش، انبارهای مهمات، انبارهای آمادی و قطعات پشتیبانی‌کننده هواپیماها، مخازن سوخت هواپیماها و خودروها، رادارهای هدایت‌کننده هواپیماها، برج‌های مراقبت و کنترل، سیستم‌های فرماندهی کنترل پایگاه‌ها، مراکز مخابراتی و انواع آنتن‌های آن می‌شد.
در ساعت مقرر باید تانکرها در محل ملاقات حضورداشته باشند و ابتدا فانتوم‌های پایگاه همدان به پرواز درآیند و بدون سوخت‌گیری به اهداف خود حمله کنند. دو دقیقه بعد فانتوم‌های پایگاه تهران به پرواز درآیند و با سوخت‌گیری هوایی به اهداف خود حمله کنند. دو دقیقه بعد نیز فانتوم‌های پایگاه بوشهر به پرواز درآیند و آن‌ها نیز با سوخت‌گیری هوایی به اهداف خود حمله کنند.
در همین زمان، هم اف ۵ های پایگاه‌های تبریز و دزفول به پرواز درآمده و اهداف خود را بمباران کنند و هم اف ۱۴ ها از پایگاه‌های خود به پرواز درآیند و کار پشتیبانی عملیاتی را از پشت مرزها به عهده بگیرند.
غرش فانتوم‌ها
بامداد روز یکم مهر سال ۱۳۵۹ که فقط حدود سیزده تا شانزده ساعت از هجوم هواپیماهای دشمن به میهن عزیزمان می‌گذشت؛ بیش از دویست فروند هواپیمای شکاری بمب‌افکن رهگیر سوخت‌رسان و شناسایی به همراه ۳۸۰ نفر از کارکنان شجاع نیروی هوایی، آماده بزرگ‌ترین عملیات تاریخ نیروی هوایی بودند.
دیری نگذشت که با ابلاغ رمز «کمان ۹۹» به پایگاه‌های هوایی، عملیات آغاز شد. پایگاه بوشهر تا به آن روز پرواز بیش از چهل فروند فانتوم را باهم تجربه نکرده بود. از پایگاه همدان نیز ۲۸ پرواز حماسی باید انجام می‌شد.
هواپیماها بر روی باند پروازی قرار گرفتند و یکی پس از دیگری، در دل آسمان جای گرفتند. بعد از سوخت‌گیری هوایی، به سمت اهداف حرکت کردند. (بعد از شروع عملیات) در آسمان بغداد ناهماهنگی به وجود آمد؛ زیرا این اولین عملیات بزرگ نیروی هوایی بود؛ به شکلی که وقتی هواپیماهای پایگاه بوشهر به آن‌جا رسیدند هواپیماهای دیگر از ارتفاع بالاتر در حال بمباران بودند. خلبانان شجاعانه با مانورهایی زیبا خود را در امان نگاه داشتند و اهداف مدنظر را بمباران کردند.
قبل از ورود به خاک عراق، فانتوم‌ها به دو دسته تقسیم‌شده و با کم کردن ارتفاع از مرز گذشتند و وارد خاک عراق شدند. برای نمونه وقتی فانتوم‌ها به بغداد رسیدند، پدافند عراق که دیگر آگاه شده بود، آسمان بغداد را به گلوله گرفت و دود ناشی از آن کل آسمان را پوشاند؛ ولی خلبانان نیروی هوایی به سمت اهداف خود در پایگاه الرشید و فرودگاه بغداد شیرجه رفتند و تمامی بمب‌های خود را بر روی اهداف ریختند؛ در نتیجه باند فرودگاه و ساختمان‌های آن و ماشین‌آلاتی که در آن قرار داشت تقریباً منهدم شد.
با حضور ۱۴۰ فروند هواپیمای ایرانی، تمامی اهداف از پیش تعیین‌شده در خاک عراق درهم کوبیده شد و هیچ منطقه عملیاتی در این عملیات از قلم نیفتاد.
با انجام این عملیات بزرگ، نیروی هوایی عراق بخش زیادی از توان خود را از دست داد و تا مدت‌ها پایگاه‌های هوایی آنان قادر به استفاده از تمام یا بخشی از توان خود نبودند. پایگاه هوایی الرشید به عنوان یکی از مهم‌ترین پایگاه‌های هوایی عراق تا ۶۹ روز نتوانست عملیاتی شود که این خود شدت حملات خلبانان تیزپرواز نیروی هوایی را نشان می‌داد. از سویی این عملیات تمام برآوردهای دشمن را دربارۀ این نبرد بر هم زد
شهدای عملیات
گسترده بودن عملیات و هوشیاری ثانویه دشمن باعث شد که خساراتی به جنگنده‌ها و نیروهای پایگاه شکاری همدان نیز وارد شود. سروان خدابخش عشقی‌پور و ستوان یکم عباس اسلامی نیا از پایگاه همدان با هواپیمای فانتوم اف ۴ ای، هر دو شهید شدند و هواپیما منهدم گردید. همچنین ستوان یکم غلام‌حسین عروجی از پایگاه همدان با هواپیمای تایگر اف ۵ ای، شهید و هواپیما منهدم شد.
بازتاب عملیات کمان ۹۹ در رسانه‌های خارجی
روایت عملیات کمان ۹۹ به نقل از یک منبع خارجی گویای شکوه این عملیات از زبان بیگانگان است: این ۱۴۰ فروند پرنده خشمگین براساس برنامه‌ریزی بایستی سه موج حمله را انجام می‌دادند تا به این ترتیب هر هدفی را اعم از مستحکم و مسلح منهدم نمایند.
اهدافی که در موج نخست مورد حمله قرار گرفتند؛ شامل تأسیسات نفتی «واصلیه»، دو پادگان نیروی زمینی و تمام پایگاه‌های هوایی و باندهای فرود اضطراری، به‌استثنای پایگاه هوایی «الولید» در غربی‌ترین نقطه عراق بود. پایگاه‌های هوایی عراق ازجمله پایگاه «الرشید»، «الدجیل» نزدیک بغداد «الحریه» (نزدیک موصل)، «موصل»، «شعیبیه» و «التلیل» (نزدیک بعقوبه)، «البکر» و «کوت»، سنگین‌ترین ضربات را در موج اول از جنگنده‌های ایرانی دریافت کردند.
موج دوم حملات نیروی هوایی شامل ۴۰ فروند بمب‌افکن اف ۵ و اف ۴ بود که به سمت آن دسته از اهداف راهبردی که در موج اول موردحمله واقع نشده بودند اعزام گردیدند.
در ادامه موج سوم نیز با همین تعداد پرنده مرز دو کشور را پشت سر گذاشتند تا با انجام یک بمباران موفقیت‌آمیز، خارج شدن پایگاه‌های هوایی راهبردی دشمن از رده عملیاتی را تضمین کنند.
در هم شکستن اقتصاد عراق
رادیو لندن، یک هفته بعد در ۱۲ مهرماه، به‌ناچار درباره این عملیات بزرگ چنین می‌گوید:
به عقیده یک دیپلمات غربی، خسارات وارده بر تأسیسات نفتی و اقتصادی عراق، رشد اقتصادی آن کشور را احتمالا تا مدت چهار سال متوقف خواهد کرد. قبل از جنگ، عراق سرگرم اجرای یک برنامه عظیم توسعه صنعتی بود؛ اما حمله نیروی هوایی ایران نه‌تنها قدرت تولید نفت عراق را به‌شدت کاهش داد، بلکه به نیروهای برق و کارخانجات صنعتی نیز آسیب زیادی وارد ساخته است. به نظر می‌رسد که استراتژی و هدف ایران، تلاش برای در هم شکستن اقتصاد عراق باشد.
در نیروی هوایی عراق آن‌قدر باد توانایی خودشان و ناتوانی نیروی هوایی ارتش ایران دمیده شده بود که آن‌ها وجود پوشش هوایی برای پایگاه‌های هوایی و تأسیسات صنعتی حساس‌شان را غیر ضرور می‌دانستند و هرگز مقابله‌به‌مثل خردکننده نیروی هوایی ایران را در ذهن خود تصور نمی‌کردند.
در ضد حمله هوایی روز یکم مهرماه، در حمله به پانزده هدف راهبردی دشمن، بمب‌افکن‌های نیروی هوایی ارتش جمهوری اسلامی ایران با موفقیت کامل، هشت پایگاه هوایی عمده و راهبردی صدام را از کار انداختند و بیست فروند پرنده عراقی را بر روی زمین نابود کردند.
هواپیماهای جنگی دشمن پس از مدت کوتاهی پایگاه‌های خود را به مقصد پایگاه هوایی الولید و پایگاه‌هایی در خاک اردن و عربستان سعودی ترک کردند.
منبع:
صیفی‌کار، محسن، آن شش ماه، مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس، اداره کل حفظ آثار و نشر ارزشهای دفاع مقدس استان همدان، تهران ۱۴۰۲، صص ۴۰۰، ۴۰۱،۴۰۳، ۴۰۲، ۴۰۴، ۴۲۰
۲۵۹