به گزارش پایگاه فکر و فرهنگ مبلغ، حجت الاسلام و المسلمین محمد باقر طاهری آزاد، از اساتید حوزه علمیه قم در گفت وگو با حوزه در ساری، با اشاره به اهمیت موضوع «حجاب» اظهار داشت: از منظر اسلام، مسأله حجاب، مورد توجه قرار گرفته و با دستورالعمل هایی زن و مرد را به سوی این فضیلت اخلاقی فرا خوانده است که در ادامه این موضوع را از منظر امامیه مورد کنکاش قرار می دهیم.
قرآن، سوره نور و آیه حجاب
حجت الاسلام و المسلمین طاهری آزاد افزود: مسأله کنترل نگاه و حفظ آن، یکی از این دستورات قرآنی است؛ قرآن کریم در سوره مبارکه نور به مردان و زنان مؤمن دستور می دهد: «قُلْ لِلْمُؤْمِنینَ یَغُضُّوا مِنْ أَبْصارِهِمْ … وَ قُلْ لِلْمُؤْمِناتِ یَغْضُضْنَ مِنْ أَبْصارِهِنَّ» (نور: ۳۰ و ۳۱)
استاد حوزه علمیه قم با بیان اینکه برخی از واژه های قرآنی، از لحاظ معنا، حجاب را می رسانند، خاطرنشان کرد: وقتی قرآن کریم، حجاب را مطرح می کند، از گونه های مختلف پوشش یاد می نماید.
وی با اشاره به استفاده قرآن از واژه زینت، تصریح کرد: در یک دستور کلی چنین آمده است: «لا یُبْدینَ زینَتَهُنَّ» زن را مأمور می کند که زینت هایش را بپوشاند و اندام و زیبایی های طبیعی و اکتسابی خود را در مقابل چشمان نامحرم قرار ندهد.
حجت الاسلام و المسلمین طاهری آزاد گفت: زینت به معنای زیور است که شامل زینت طبیعی (یعنی زینتی که در آفرینش فرد به کار رفته که اساس آن صورت و چهره است) و زینت اکتسابی (یعنی زیبایی که به واسطه لباس، زیورآلات و لوازم آرایشی به دست می آید) می شود. مفسران نیز واژه زینت را به معنای عام دانسته اند که شامل زینت های طبیعی و اکتسابی هر دو می شود. (الجامع لاحکام القرآن، محمد قرطبی، ج ۱۲، ص ۲۲۶؛ علامه طباطبایی، المیزان؛ ج ۱۵، ص ۱۱۱)
استاد حوزه علمیه قم اضافه کرد: از دیگر پوشش هایی که در قرآن کریم برای زن معرفی شده، خمار است. «قُلْ لِلْمُؤْمِناتِ…وَ لْیَضْرِبْنَ بِخُمُرِهِنَّ عَلی جُیُوبِهِن» (نور: ۳۱) خمار به معنای روسری و سرپوشی که زن به وسیله آن، سرش را می پوشاند. (التحقیق، حسن مصطفوی؛ ج ۳، ص ۱۲۹) جیوب، جمع جیب به معنای گریبان و دور گردن است. (تاج العروس، ج ۲، ص۲۱۰؛ مصباح المنیر، ص ۱، ص ۱۱۵) یکی از صحابه در بیان معنای این واژه در آیه می گوید: زن، سر و سینه و دور گردن و زیر گلوی خود را بپوشاند. (مجمع البیان؛ ج ۷، ص ۲۴۲)
استاد حوزه علمیه قم خاطرنشان کرد: چگونگی پوشش در آیه «وَ لْیَضْرِبْنَ بِخُمُرِهِنَّ عَلی جُیُوبِهِنَّ» را مفسران با توجه به فضای فرهنگی عصر نزول تفسیر کرده اند. چون در دوره جاهلی، زنان روسری خود را به پشت سر می افکندند؛ به طوری که گردن و بخشی از سینه آنها نمایان می شد، قرآن دستور می دهد که روسری را طوری به گریبان قرار دهند که گردن و سینه آنها را بپوشاند. (روائع البیان، ج ۲، ص ۱۴۷؛ کشاف زمخشری، ج ۳، ۲۳۱)
حجت الاسلام و المسلمین طاهری آزاد گفت: یکی دیگر از کلمات قرآنی که معنای حجاب را می رساند، جلباب است. در قرآن کریم می خوانیم: «یا أَیُّهَا النَّبِیُّ قُلْ لِأَزْواجِکَ وَ بَناتِکَ وَ نِساءِ الْمُؤْمِنینَ یُدْنینَ عَلَیْهِنَّ مِنْ جَلاَبِیبِهِنَّ ذلِکَ أَدْنی أَنْ یُعْرَفْنَ فَلا یُؤْذَیْنَ وَ کانَ اللَّهُ غَفُوراً رَحیماً» (احزاب: ۵۹)
وی بیان کرد: جلابیب، جمع جلباب به معنی جامه ای است از چادر بزرگتر و از عبا کوچکتر می باشد؛ که زن به وسیله آن سر و سینه خود را می پوشاند. (العین، خلیل بن احمد فراهیدی، ج ۶، ص ۱۳۲؛ مجمع البحرین، ج ۲، ص ۲۳) گرچه مفسران در بیان معنای جلباب اختلاف نظر دارند، اما جلباب، لباس بلند و گشادی است که زیبایی های اندام و زینت ها را بپوشاند و زن را از تعرض افراد بیمار دل مصون نگه دارد. (العین، ج ۶، ص ۱۳۲؛ مجمع البحرین، ج ۲، ص ۲۳)
استاد حوزه علمیه قم یادآور شد: حجاب از واژه حجب، به معنی پوشانیدن، پنهان کردن، بازداشتن و منع کردن، شرم و حیا آمده که جمع آن حجاب است و یکی از معانی آن پرده ها است و از دیگر معانیش پرده، ستر، نقابی که زنان چهره خود را بدان پوشانند، چادری که زنان سر تا پای خود را بدان پوشاننده است.
وی تصریح کرد: فقها و مفسّران، مفاد این آیات را وجوب پوشش خاص برای زنان در برابر مردان نامحرم دانسته اند. (احکام القران، احمد جصاص، ج ۳، ص ۳۱۵ ـ ۳۱۹ و ۳۶۹ ـ ۳۷۲; سعید راوندی، فقه القران، ج ۲، ص ۱۲۷ ـ ۱۳۰؛ فاضل مقداد، کنزالعرفان، ج ۲، ص ۲۲۰ـ۲۲۴ و احمد اردبیلی، زبده البیان، ج ۲، ص ۶۸۴ ـ ۶۹۹)
تاریخ نزول سوره احزاب و نور
حجت الاسلام و المسلمین طاهری آزاد گفت: به اتفاق دانشمندان علوم قرآن، سوره های نور و احزاب از سوره های مدنی قرآن هستند. بر اساس نقل بسیاری از دانشمندان علوم قرآن سوره احزاب که متعرض حوادث سال پنجم هجری است و چهارمین یا پنجمین سوره ای است که در مدینه بر پیامبر اکرم (ص) نازل شد و سوره نور نیز بعد از سوره نصر که بعد از صلح حدیبیه [سال ششم هجری] و قبل از فتح مکه [ماه رمضان سال هشتم] در مدینه بر پیامبر (ص) نازل شده است. (المیزان، ج ۲۰، ص ۳۷۶ـ۳۷۷; البرهان، محمد زرکشی، ج ۱، ص ۲۵۱; الاتقان، عبدالرحمان سیوطی، ج ۱، ص ۴۱ و ۴۳; التمهید، محمد هادی معرفت، ج ۱، ص ۱۰۶ـ ۱۰۷.)
استاد حوزه علمیه قم اظهار کرد: محققان تاریخ اسلامی نیز معتقدند که سوره نور به طور تقریبی در سال هشتم هجری آغاز شد، زیرا این سوره بعد از سوره نصر که در سال هشتم نازل شد و در تاریخ نقل شده که پیامبر خدا(ص) بعد از این سوره دو سال در قید حیات بود و سوره نور بعد از سوره احزاب که نزول آن از آغاز سال پنجم شروع شد، نازل شده است.
وی تأکید کرد: به روایت ابن عباس چندین سوره بین زمان نزول سوره نور و احزاب فاصله شده است. (حدیث الافک، جعفر مرتضی عاملی، ص ۱۲۹ «و الظاهر ان سوره النور قد ابتدا نزولها فی السنة الثامنة علی وجه التقریب لأنّها نزلت بعد سورة النصر و سوره النصر نزلت فی سنة ثمان فقد ورد أن النبّی عاش بعدها سنتین فقط و بعد الأحزاب التی ابتدا نزولها فی سنة خمس و بینها و بین سورة النور حسب روایة ابن عباس عده سور» و نیز ر. ک: همان، ص ۱۳۷.)
شواهد روایی بر وجوب حجاب در دوره پیامبر (ص)
حجت الاسلام و المسلمین طاهری آزاد خاطرنشان کرد: شواهد روایی متعددی گویای این نکته هستند که حجاب در زمان رسول خدا (ص) واجب شد و آن حضرت با کسانی که خود را با وضعیت جدید وفق نداده بودند و هنوز از پوشش مرسوم گذشته (دوره جاهلیت) استفاده می کردند، برخورد می کرد و تذکر می داد.
وی اضافه کرد: با توجه به روایات از محضر امام صادق (ع) سؤال شد: آیا بازوان زن هم جز زینت های ممنوع محسوب می گردد، که خداوند تبارک در قرآن فرموده است: زنان نباید آنها را آشکار بکند؟ حضرت فرمودند: از صورت زن غیر از آن مقداری که مقنعه می پوشاند، بقیه (اگر دیده شود) زینت ممنوع است و از دستان آن بالاتر از مچ زینت است. (کلینی، کافی، ۱۳۶۵ش، دار الکتب الاسلامیة، تهران، ج ۵)
استاد حوزه علمیه قم افزود: در حدیثی از سوی رسول خدا (ص) محدوده حجاب بیان شده است. به عنوان نمونه در حدیثی آمده که نمایان ساختن تمام بدن برای زوج روا است و سر و گردن را می توان در برابر پسر و برادر آشکار کرد، اما در برابر نا محرم باید از پوشش استفاده کرد: پیراهن (درع)، روسری (خمار)، پوششی وسیع تر از روسری که بر روی سینه می افتد.» (مجمع البحرین، فخرالدین طریحی، تهران، المکتبه المرتضویه، ۱۳۹۵ق. ج ۲، ذیل واژه جلباب)
حجت الاسلام و المسلمین طاهری آزاد خاطرنشان کرد: شیخ صدوق به سند خود از امام صادق (ع) و آن حضرت از پدران خود از رسول خدا (ص) نقل می کنند که آن حضرت فرمود: روا نیست زنی که به دوران عادت ماهانه بلوغ رسیده موی جلوی سر و گیسوان خود را آشکار کند» «۴۶۱۷- رَوَی إِسْمَاعِیلُ بْنُ مُسْلِمٍ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ أَبِیهِ عَنْ آبَائِهِ ع قَالَ قَالَ النَّبِیُّ ص لَا یَحِلُّ لِامْرَأَةٍ حَاضَتْ أَنْ تَتَّخِذَ قُصَّةً وَ لَا جُمَّةً» (من لا یحضره الفقیه، محمد صدوق، ج ۳، قم، جامعه مدرسین، ۱۴۰۴ ق. ص ۴۶۷)
وی اذعان کرد: هم چنین درروایتی آمده که پیامبر خدا (ص) با جابر بن عبدالله انصاری به خانه فاطمه (س) رفتند. پیامبر خدا (ص) اجازه ورود خواست و فرمود: «من و کسی که همراه من است وارد شویم؟» حضرت فاطمه (س) فرمود: «روسری بر سر ندارم»؛ پیامبر خدا (ص) فرمود: قسمت اضافه روپوش خود را بر سر خود بگیر» و بعد پیامبر (ص) و جابر بر حضرت زهرا (س) وارد شدند». (بحار الانوار، محمد باقر مجلسی، تهران، دارالکتب الاسلامیه، [بی تا]. ج ۲۱)
استاد حوزه علمیه قم ادامه داد: برخی روایات نشان می دهد، زنانی که خود را با وضع جدید تطبیق نداده بودند، مورد اعتراض قرار می گرفتند. عایشه می گوید: «دخلت علی ابنه أخی لامی عبدالله بن طفیل مزینه فدخل النبی صلی الله علیه وآله فأعرض فقالت عائشه یا رسول االله إنّها ابنه أخی وجاریة: فقال:اذا عرکت المرأة لم یحلّ لها أن تظهر إلاّ وجهها؛ دختر عبدالله بن طفیل که برادر مادری من بود، در حالی که زینت کرده بود، به خانه ام آمد، در همان هنگام پیامبر (ص) نیز وارد شد و هنگامی که او را دید از او روی برگرداند. عایشه گفت: یا رسول الله! این دختر، بردارزاده من و خردسال است! پس پیامبر (ص) فرمود: هنگامی که زن به دوران عادت ماهانه رسید، بر او جایز نیست که جز روی خود موضع دیگری را نمایان کند.» (جامع البیان فی تاویل القرآن، محمد طبری، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۲۰ ق. ص ۳۰۵)