مینا عینی‌فر: سالمندی دوره‌ای از زندگی است که از 65 سالگی شروع می‌شود. دوره‌ای که کاهش توان و فعالیت‌های افراد آنها را مستعد افسردگی و احساس تنهایی و ضعف می‌کند و حمایت‌های اجتماعی برای این بخش از جمعیت از اهمیت بالایی برخوردار است.
با بالا رفتن سن امید به زندگی، کنترل زاد و ولد و کاهش مرگ و میر در جهان، جمعیت سالمندان در کشورهای مختلف رو به افزایش گذاشت. طبق اعلام سازمان ملل متحد، جهان در سال 1975 حدود 350 میلیون سالمند بالای 60 سال را در خود جای داده بود و این تعداد در سال 2025 معادل یک میلیارد و صد و یک میلیون نفر خواهد بود که حدود 13.7 درصد جمعیت جهان در آن زمان را تشکیل می‌دهد.
در سال 1365 سالمندان بیش از 65 سال 5.4 درصد جمعیت ایران را تشکیل می‌دادند و این رقم در جمعیت جوان ایران رقم بزرگی نبود. اما تغییرات هرم جمعیتی، عدد سالمندان را در سال 1385 به 7.3 درصد رساند. مرکز اطلاعات سازمان ملل پیش‌بینی می‌کند تعداد سالمندان ایرانی در سال 2050 به 26 درصد جمعیت کشور برسد.
این تغییرات با افزایش نیاز سالمندان به خدمات رفاهی در جهانی که رفاه از اهمیت بالایی برخوردار شده همراه می‌شود و جوامع باید به فکر امکانات بیشتری برای این بخش از جمعیت باشند.
آشنایی سالمندان با سوادتر با حقوق خود
تا به حال تحقیقات مختلفی درباره رضایت سالمندان ایرانی صورت گرفته است. یکی از این تحقیقات در سال 1389 در بیمارستان‌های دانشگاه علوم پزشکی تهران انجام شده که نتایج آن در شماره 3 و4 فصلنامه «بیمارستان» ارگان رسمی انجمن علمی اداره امور بیمارستان‌های ایران منتشر شده است. محمد عرب و همکارانش در این پژوهش به سراغ سالمندان بالای 65 سال که از خدمات بستری در بیمارستان‌های دانشگاه علوم پزشکی تهران استفاده می‌کنند رفته و اطلاعات جمع‌آوری کرده‌اند. نمونه پژوهشی آنها متشکل از 360 نفر از سالمندان شامل 181 مرد و 179 زن بوده که به یک پرسشنامه پاسخ داده‌اند. یافته‌های تحقیق نشان داد در مجموع 25.6درصد بیماران از نحوه مدیریت، 41.9درصد از امکانات و تسهیلات، 17.2درصد از رفتار و برخورد پرسنل و 35.3درصد از خدمات عمومی اظهار نارضایتی کرده‌اند.
بیشترین رضایت سالمندان از نحوه رفتار و برخورد پرسنل بوده است (82.8 درصد) بر اساس این تحقیق 5 متغیر شامل میزان تحصیلات، نوع ارجاع، مواجهه با کمبود تخت خالی، وضعیت اشتغال و جنس ارتباط آماری معناداری با میزان رضایتمندی آنها داشته که از آن میان میزان تحصیلات بیشتری ارتباط معنادار را نشان داده است. به این معنی که سالمندانی که دارای تحصیلات لیسانس و بالاتر بودند بیشترین نارضایتی را از امکانات و تسهیلات بیمارستان، طرز رفتار و نحوه برخورد پرسنل، نحوه مدیریت بیمارستان و نحوه خدمات عمومی ارائه شده به آنها داشتند در حالی که سالمندانی که دارای تحصیلات زیردیپلم بودند به خصوص افرادی که بی‌سواد بودند بیشترین رضایتمندی را داشتند. به طور کلی می‌تواند نتیجه گرفت که تحصیلات بالاتر سطح توقع بیماران را بالاتر برده است و باعث بالاتر رفتن اطلاعات آنها درباره حقوق بیمار شده است.
در جدول (1) خلاصه‌ای از وضعیت رضایت سالمندان در بیمارستان‌های دانشگاه علوم پزشکی تهران را ببینید.
تاثیر خویشاوندان بر رضایت سالمندان
یکی دیگر از تحقیقات درباره رضایتمندی سالمندان در کاشان بر روی تعدادی از افراد ساکن در خانه و ساکنان آسایشگاه سالمندان شهر کاشان انجام شده است. این تحقیق را محسن نیازی و اسدالله بابایی‌فرد انجام داده‌اند و در سال 1391 در مجله مطالعات جامعه‌شناختی دانشگاه تهران به چاپ رسانده‌اند. نتایج این تحقیق نیز نکات جالبی درباره رضایتمندی سالمندان از زندگی نشان می‌دهد.
300 نفر از سالمندان در این پژوهش بررسی شده‌اند که 110 نفر از آنها در آسایشگاه و 190 نفر ساکن در خانه بودند. مشخص شد بین متغیرهای نحوه زندگی، رضایت از زندگی، روابط خویشاوندی، روابط دوستی و تقدیرگرایی با رضایت از دوره سالمندی رابطه مستقیم وجود دارد. همچنین مشخص شد روابط خویشاوندی بیشترین تاثیر را بر رضایت سالمندان دارد و 52درصد بر رضایت از سالمندی اثرگذار است. در حالی که حدود نیمی از آنها از روابط خویشاوندی خود احساس رضایت متوسط دارند. یعنی آن طور که می‌خواهند از سوی خویشاوندان حمایت نمی‌شوند. بیش از نیمی از سالمندان دارای روابط دوستی زیاد هستند. شاید این به این معناست که وقتی روابط خویشاوندی خود را از دست می‌دهند، آن را با روابط دوستی جبران می‌کنند.
مهم‌ترین متغیرهای اثرگذار به ترتیب عبارتند از: روابط خویشاوندی، روابط دوستی، رضایت از دوره زندگی و تقدیرگرایی.
در جدول (2) خلاصه‌ای از میزان رضایت سالمندان کاشان از متغیرهای مختلف را ببینید.
نیاز به ارتقا تسهیلات آسایشگاه‌ها
یکی از تحقیقات درباره رضايت‌مندي سالمندان، در سال 1386 در شهر رشت انجام شده است. دكتر محمد صاحب‌الزماني، فردين مهرابيان و عليرضا اصغرزاده در این پژوهش که در شماره 68 مجله دانشگاه علوم پزشکی گیلان منتشر شده ميزان رضايت‌مندي از خدمات ارائه شده به 100 نفر از سالمندان ساكن در آسايشگاه معلولان و سالمندان رشت را مورد بررسی قرار داده‌اند. نتایج تحقیق نشان داد ميزان رضايت از مراقبت‌هاي جسماني58 درصد مراقبت‌هاي رواني 66.29 درصد و مراقبت‌هاي اجتماعي 59.39 درصد بود و ميزان رضايت از فضاي فيزيكي آسايشگاه 71.1 درصد بوده است. در كل ميزان رضايت سالمندان از خدمات ارائه شده در حد متوسط 62.07 بوده است.
به عقیده این پژوهشگران، رضایت متوسط سالمندان نشان می‌دهد، مديران و مسئولان پرستاري اين مراكز بايد با برنامه‌ريزي خاص، آموزش كاركنان، به كارگيري روانشناسان مجرب و فراهم کردن امكانات و تسهيلات مناسب براي انجام فرايض ديني و معنوي، ارائه خدمات براساس ميزان توانايي و مشاركت مددجويان، تنظيم برنامه‌هاي تفريحي- سياحتي و ورزش، فراهم كردن تسهيلات براي گردش، تفريح و ورزش، ارتباط با دوستان و خانواده، نيازهاي ويژه سالمندان و اصلاح روش‌هاي مراقبتي توجه کنند.
در جدول (3) خلاصه‌ای از میزان رضایت سالمندان از خدمات آسایشگاه در رشت ببینید.
رضایت مردان سالمند بیشتر از زنان
یک پژوهش دیگر میزان رضایتمندی را بین زنان و مردان سالمند مورد بررسی قرار داده است. سیده مریم حسینی، آذرمیدخت رضایی و زهره کیخسروی بیگ‌زاده در سال 1390 این تحقیق را درباره سالمندان شهر شیراز انجام دادند که در آن 379 نفر سالمند به عنوان نمونه بررسی شده‌اند. یافته‌های این تحقیق که در فصلنامه علمی-پژوهشی جامعه‌شناسی زنان در دانشگاه آزاد مرودشت منتشر شده، نشان داد میزان رضایت از زندگی و شادکامی در مردان سالمند بیشتر از زنان و میانگین حمایت‌های اجتماعی و افسردگی در زنان بیشتر است. در زنان و مردان سالمند با بالا رفتن میزان حمایت اجتماعی، رضایت از زندگی و شادکامی افزایش یافته و افسردگی کاهش می‌یابد.
میان زنان و مردان سالمند تنها در مولفه حمایت دیگران تفاوت وجود دارد یعنی زنان سالمند از حمایت بیشتری از سوی سایرین برخوردارند. سایر نتایج نشان می‌دهد شادکامی و رضایت از زندگی در مردان بیشتر از زنان است اما افسردگی در زنان بیشتر از مردان وجود دارد. در مجموع زنان سالمند نسبت به مردان سالمند افسرده‌تر بودند.
جدول (4) تفاوت میانگین متغیرها را میان زنان و مردان سالمند نشان می‌دهد.
تاثیر محیط زندگی بر سالمندان
مطالعات دیگری نشان می‌دهد حتی نحوه طراحی و معماری ساختمان خانه سالمندان هم مورد توجه قرار می‌گیرد و نامناسب بودن آن می‌تواند باعث نارضایتی سالمندان شود. دکتر ستاری، استاد دانشکده معماری دانشگاه آزاد اسلامی واحد تبریز در یک تحقیق در خانه‌های سالمندان تبریز متوجه شد یکی از عوامل اصلی در مورد کاهش کیفیت زندگی فرد سالخورده در خانه سالمندان، نامساعد بودن فضاها و طراحی غلط و ناهماهنگ با نیازهای این قشر و بالطبع آن نارضایتی سالمند از این فضاهاست، اما با استفاده از نظریات خود سالمندان، شخص معمار راحت‌تر می‌تواند یک فضای ایده‌آل و هماهنگ با نیازها و خواسته‌های آنان طراحی کند که در نهایت منجر به ایجاد حس رضایتمندی در سالمندان از فضای سکونتیشان می‌شود.
4747