زهرا تالانی: هشدارهای جمعیتی از سال گذشته جدی گرفته شده و رسانه ای شده است. همه ماجرا هم از مؤسسه مطالعات جمعیتی آسیا و اقیانوسیه شروع شد. پیش بینی ها هم از افت جمعیت ایرانی در نیم قرن آینده بود. یک سال پس هشدارها، دوباره رییس مؤسسه مطالعات جمعیتی آسیا و اقیانوسیه نشست خبری برگزار کرد.
دکتر محمدجواد محمودی دراین نشست خبری گفت: تعداد جمعیت کشور طبق بررسیهای موسسه، 76 میلیون و 478 هزار نفر است که نسبت به سرشماری سال 90 که 75 میلیون و 149 هزار نفر بود،افزایش یافته است. بنابراین ما افزایش جمعیت را داریم هرچند که به کندی است،اما مشکل اینجاست که خانواده های ایرانی به سمت تک فرزندی حرکت کردند که این موضع می تواند ساختار جمعیتی را به هم بزند.
وی در توضیح مضرات جمعیت تک فرزندی و کاهش نرخ باروری گفت: ما نه به کاهش جمعیت اعتقاد داریم و نه به افزایش بیش از حد آن اما طبق مطالعاتی که بر روی تک فرزندی انجام شده است این پدیده آسیب های زیادی به ساختار جنسیت می زند چرا که ترجیح در جامعه تک فرزندی بر داشتن مولود پسر است.
رئیس مؤسسه مطالعات جمعیتی آسیا و اقیانوسیه افزود: تناسب تعداد موالید پسر به دختر 105 به 100 است که کشورهایی مانند چین، هند، ویتنام و آذربایجان با سیاست تک فرزندی این نسبت را به 118، 110، 111 و 1117 رسانده اند و اکنون به مشکل عدم تناسب ساختار جنسیتی مواجه شده اند. طبق اعلام دفتر صندوق سازمان ملل در کشوری مانند هندوستان تا سال 2030 تعداد پسران در سن ازدواج، 50 درصد بیش از تعداد دختران در سن ازدواج خواهد بود.
وی گفت: طبق پژوهش جمعیت شناسان مؤسسه مطالعات جمعیتی آسیا و اقیانوسیه جمعیت ایران تا پایان سال 1391 به 76 میلیون و 487 هزار نفر رسیده است و نرخ باروری با عدد 1.7 همچنان روندی نزولی دارد.
محمودی با اشاره به اینکه برای جانشینی جمعیت، نرخ باروری باید 2.1 باشد گفت: کاهش نرخ باروری تبعات اقتصادی، جمعیتی و اجتماعی خاص خود را دارد که باید از آن جلوگیری کرد اما این موضوع غیر قابل انکار است که تشویق به افزایش فرزند کار دشواریست.
او گفت: متاسفانه هنوز موضوع جمعیت در کشور ما جدی گرفته نشده و برخورد سلبی با این موضوع می شود ،به طوریکه هیچ یک از نامزدهای انتخاباتی در برنامه های خود اشاره ای به این موضوع ندارند.
ایران و سالمندی
به گفته محمودی نتایج پژوهش جمعیت‌شناسان ایرانی نشان می‌دهد که ایران با 8.2 درصد جمعیت سالمند وارد مرحله سالمندی شده است و اگر تمهیدات ورود آن را نیاندیشد با مدیریت بحران سالمندی روبرو خواهد شد.
بنابراین آنچه که آینده جمعیت ایران را تهدید می کند،سالمندی است.از این رو لازم است که با پیش بینی این موضوع باید برنامه ها و سیاستهای لازم را در این باره اندیشید.
محمودی با اشاره به اینکه سازمان ملل متحد برنامه «سالمندی فعال» را برای سالمندان مطرح کرده است گفت: سالمندی فعال یعنی به حداکثر رساندن سطح سلامت، مشارکت و امنیت افراد سالمند که هر کدام از اینها تمهیدات اجتماعی، بهداشتی و اقتصادی خاص خود را می خواهد.
رئیس مؤسسه مطالعات جمعیتی آسیا و اقیانوسیه با بیان اینکه سازمان ملل جمعیت بالای 60 سال را سالمند می داند خاطرنشان کرد: طبق این تعریف ایران وارد مرحله سالمندی جمعیت شده است چرا که 8.2 جمعیت ما را سالمندان تشکیل می دهند. اما با این وجود هنوز برنامه ریزی خاصی برای ورود به این مرحله نداریم.
وی اعلام کرد: طبق بررسی جمعیت شناسان تا سال 2050، 33 درصد جمعیت کشور سالمند خواهند بود که معادل 28 میلیون نفر از جمعیت آن زمان است. این رقم برای ایران در سال 2050 در حالی است که کشورهای دنیا در همان سال نرخ 21 درصدی جمعیت سالمند را خواهند داشت. البته این رقم بالای نرخ سالمندی در سالهای آینده به دلیل انفجار جمعیتی ما در سال های پس از انقلاب و پس از افزایش امید به زندگی در ایران است.
محمودی تاکید کرد: کشور در سالهای 55 تا 65 سیاست جمعیتی افزایش موالید را داشت که نتایج آن در آینده پیش‌بینی نشده بود و کشور در سالهای 80 با خیل عظیم جوانان و نیازهای آنان روبرو شد که این به هم ریختگی هرم سنی جمعیت در سالهای آینده به گروه سنی سالمندان خواهد رسید.
چالشهای سالمندی در کشور
در ادامه این جلسه، دکتر محمود مشفق عضو هیات علمی موسسه مطالعات جمعیتی آسیا و اقیانوسیه اعلام کرد که این موسسه یک مطالعه تطبیقی درباره سیاستهای مرتبط با سالمندی در برخی کشورهای توسعه یافته و در حال توسعه انجام داده است. بررسی نظرات جمعیت‌شناسان کشور از سوی وی و همکارانش نشان می‌دهد افزایش وابستگی سالمندان و کاهش جمعیت در سن کار از جمله مهمترین چالشهای جمعیتی ناشی از سالمندی در سالهای آینده است.
همچنین نظرسنجی‌ها نشان می‌دهد که کشور با سالمند شدن جمعیت با چالشهای اجتماعی مانند افزایش شکاف نسلی بین جوانان و سالمندان و جمع شدن چترهای حمایتی خانواده از سالمندان روبرو خواهد بود.
مشفق گفت: مهمترین چالش اقتصادی کشور با افزایش سن جمعیت نیز افزایش فشار مالی در صندوق‌های بازنشستگی و بیمه است و افزایش هزینه‌های درمان نیز تبدیل به مشکلی برای سیاست‌گذاران کشور و جمعیت سالمندان خواهد شد چرا که هزینه‌ی درمان برای هر سالمند سه برابر هزینه درمان یک کودک است.
عضو هیات علمی موسسه مطالعات جمعیتی آسیا و اقیانوسیه گفت: سالخوردگی جمعیت در ایران امری اجتناب ناپذیر است اما مهم مدیریت پدیده جمعیتی و اتخاذ سیاست‌گذاری‌های جمعیتی مناسب است.
وی تاکید کرد: این سیاست‌ها باید در دو بعد کلی سیاستهای تعدیل ساختاری از طریق اثرگذاری بر سطح باروری و جلوگیری از کاهش آن و نیز سیاستهای اقتصادی و اجتماعی پیش‌دستانه پیگیری شود.
مشفق در مورد مطالعه این موسسه بر روی سالمندی گفت: سال گذشته بر روی کشورهای انگلیس، آلمان، ژاپن و فرانسه و همچنین کشورهای ایران، مصر و کره انجام شده است چرا که افزایش جمعیت سالمندی در سالهای آینده ما را با موج سالمندانی مواجه خواهد کرد که باید سیاستهای مناسب برای برخورد با آنها را اتخاذ کنیم.
وی گفت: در سالهای 55 تا 65 سیاست جمعیتی افزایش موالید را داشت که نتایج آن در آینده پیش‌بینی نشده بود و کشور در سالهای 80 با خیل عظیم جوانان و نیازهای آنان روبرو شد که این به هم ریختگی هرم سنی جمعیت در سالهای آینده به گروه سنی سالمندان خواهد رسید.
مجری طرح مطالعه تطبیقی سیاستهای مرتبط با سالمندی جمعیت با اشاره به این که برای ورود به مراحل مختلف سالمندی باید برنامه‌ریزی‌های درست و به موقع داشت، گفت: کشور هم اکنون وارد مرحله‌ی نخست سالمندی یعنی جمعیت بین 7 تا 14 درصد سالمند شده است و پیش‌بینی می‌شود که تا 30 سال آینده وارد مرحله فوق سالمندی یعنی جمعیت بیش از 21 درصد سالمند شود.
مشفق ادامه داد: کشورهای توسعه یافته جهان این مرحله را پیش از ما تجربه کرده‌اند و اکنون ما باید با بررسی سیاست‌ها و دستاوردهای آنان در این زمینه راهکارهای درست برای اتخاذ سیاستهای جمعیت سالمندی را به دست بیاوریم.
عضو هیات علمی موسسه مطالعات جمعیتی آسیا و اقیانوسیه درباره نسبت کنونی جمعیت سالمند در کشورهای توسعه یافته و در حال توسعه توضیح داد: شاخص سالمندی یعنی نسبت افراد بالای 60 سال به جمعیت زیر 15 سال در کشورهای اروپایی 186 به 100 است در حالی که کشورهای در حال توسعه دارای رقم 41 به 100 هستند که این نشان می‌دهد کشورهای در حال توسعه در سالهای آینده با پدیده سالمندی مواجه خواهند شد.
وی ادامه داد: پیش‌بینی ما این است که ایران در سالهای آینده با پدیده زنانه شدن سالمندی نیز روبرو شود این پدیده در واقع افزایش سهم زنان سالمند نسبت به مردان سالمند در جمعیت کشور است که طبق مطالعات در سال 1430 برای زنان 34 و نیم درصد و برای مردان 31 درصد خواهد بود. این بدان معنی است که در سال 1430 به ازای هر 100 زن سالمند کشور 88 مرد سالمند خواهیم داشت.
به گفته وی اصلی‌ترین دلیل زنانه شدن سالمندی توسعه یافتگی است چرا که در کشورهای توسعه یافته امید زنان به زندگی بیش از مردان است و با این که نسبت مردان از بدو تولد به زنان بیشتر است اما این نسبت با گذشت سن به سمت زنان تغییر می‌یابد.
مجری طرح مطالعه‌ی تطبیقی سیاستهای مرتبط با سالمندی جمعیت ادامه داد: ارقام نشان می‌دهد که ما وارد مرحله نخست سالمندی شده‌ایم و ناگزیر مراحل مختلف آن را طی خواهیم کرد اما آنچه مهم است این است که زمان عبور ما از این مراحل بسیار کمتر از زمان کشورهای دیگر است و این ما را در اتخاذ سیاست‌ها در تنگنا قرار می‌دهد.
به گفته مشفق کشوری مانند فرانسه برای طی مرحله‌ی اول سالمندی به مرحله‌ی دوم آن 60 سال فرصت داشت که در این زمان به خوبی می‌توانست برنامه‌ریزی کند اما ایران برای طی این مرحله تنها 20 سال زمان دارد که این کشور را با مدیریت بحران سالمندی مواجه می‌کند.
عضو هیات علمی موسسه مطالعات جمعیتی آسیا و اقیانوسیه افزود: بررسی قانون‌های 5 ساله‌ی توسعه‌ی کشور نشان می‌دهد که آنچنان که شایسته است به موضوع سالمندان در کشور توجه نشده و با آن که شورای ملی سالمندان در ایران تشکیل شده فعالیت خاصی را انجام نداده است.
مشفق و همکارانش در بخشی از مطالعه خود سیاستهای سالمندی را در میان جمعیت شناسان کشور به نظرسنجی گذاشته‌اند. طبق نظرسنجی آنان 80 درصد جمعیت شناسان معتقدند که در آینده‌ی نزدیک سالمندی جمعیت تبدیل به یک مساله جمعیتی برای کشور خواهند شد.
همچنین 43 درصد آنان معتقدند که مدیریت امور سالمندان باید به وزارت رفاه سپرده شود و پس از آن وزارت بهداشت و سازمان بهزیستی در اولویت‌های بعدی قرار گیرند.
مشفق گفت: 55 درصد جمعیت شناسان کشور معتقدند که برای کشوری مانند ایران سطح باروری مناسب بین 2 تا 2.5 برای هر مادر است و 40 درصد آنان به یک و نیم تا دو فرزند اعتقاد دارند.
47232