محمود حاج‌زمان: پس از دو سال تدارک، نمایندگان 192 کشور جهان کار سخت خود را برای دستیابی به یک توافق آب و هوایی در کپنهاگ از روز هفتم دسامبر / 16 آذر آغاز کردند. کشورهای بزرگ صنعتی تعهدات پیشنهادی خود را در خصوص کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای روی میز گذاشته‌‌اند و قدرت‌های در حال ظهور نیز دورنمای فعالیت‌های داوطلبانه خود را مشخص کرده‌اند.
اما کاهش پیشنهادی بسیار کمتر از چیزی است که بسیاری از کارشناسان انتظار داشتند. اختلاف بین کشورهای توسعه یافته و کشورهای در حال توسعه پیرامون موضوعات اصلی، مانند اینکه چه کسی باید هزینه مقابله با تغییرات آب و هوایی را بپردازد و چه کسی باید رهبر این راه باشد، مثل همیشه به قوت خود باقی مانده‌است.
هفته‌نامه نیچر نگاه دقیق‌تری به موضوعات مهمی که در طول دو هفته آینده به آنها پرداخته خواهد شد انداخته است که در ادامه ملاحظه میکنید.
پاسخ این سوال معلوم نیست. رییس جمهور ایالات متحده، باراک اوباما، یکی از مهمترین موانع را برای دستیابی به یک توافق برداشته‌است. وی اعلام کرده‌است که نسبت به کاهش 17 درصدی انتشار کربن در مقایسه با سال 2005 تا سال 2020 متعهد است، اگرچه کنگره هنوز باید قانون داخلی لازم را تصویب کند. مانع دوم نیز هنگامی برداشته شد که چین اعلام کرد متعهد است تا سال 2020 شدت انتشار کربن (مقدار کربن منتشر شده به ازای یک واحد تولید ناخالص داخلی) را نسبت به سال 2005 به میزان حداقل 40 درصد کاهش دهد. هر دو این خبرها از تعهدات ناامید کننده کنفرانس برزیل (36 درصد مقدار مورد نظر برای سال 2020) و کنفرانس کره‌جنوبی (30 درصد کمتر از پیش‌بینی‌ها برای سال 2020) بهتر است. هند نیز هفته گذشته وعده داد که شدت انتشار کربن را بین 20 تا 25 درصد نسبت به سال 2005 کاهش می‌دهد.
این خبرها از این جهت مهم هستند که راه را برای رسیدن به توافق نهایی هموار می‌سازند. اما اخبار چیزی را تضمین نمی‌کند. کشورهای توسعه یافته از کشورهای ثروتمند خواسته‌اند تا انتشار گازهای گلخانه‌ای را نسبت به سال 1990 به میزان 40 درصد کاهش دهند اما تعهدات فعلی تنها به حدود 13 تا 19 درصد می‌رسد. پر کردن این شکاف آسان نخواهد بود.
دانش چگونه بر این مذاکرات تاثیر می‌گذارد؟
کشورهای توسعه یافته معمولاً به اظهارنظر سال 2007 گردهمایی بین دولتی تغییرات آب و هوایی (IPCC) به عنوان مدرکی دال بر کم‌کاری کشورهای ثروتمند استناد می‌کنند. گزارش IPCC در زمینه کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای تصریح می‌کند که لازم است تا سال 2020 کشورهای صنعتی میزان انتشار گازهای گلخانه‌ای را 25 تا 40 درصد نسبت به سال 1990 کاهش دهند. در این صورت می‌توان غلظت دی‌اکسید کربن جو را زیر 450 قسمت در میلیون ذره (p.p.m.) نگاه داشت. مقداری که لازم است تا میانگین افزایش دما را به 2 درجه سانتی‌گراد محدود کرد.
میزان دی‌اکسید کربن ثبت شده در سال 2008 برابر p.p.m. 386 است. بر اساس اعلام اداره ملی اقیانوسی و آب و هوایی آمریکا، این مقدار در مقایسه با p.p.m. 280 قبل از دوران صنعتی شدن حدود 2 واحد در سال افزایش یافته‌است. اغلب کشورهای صنعتی انجام اقدامات لازم را جهت رسیدن به این هدف پذیرفته‌اند. اما همه قدرت‌های در حال ظهور این موضوع را نمی‌پذیرند زیرا می‌ترسند مجبور شوند بار کوتاهی کشورهای ثروتمند را به دوش بکشند.
آیا نامه‌های الکترونیکی دانشگاه وست آنجلیا مذاکرات را تحت تاثیر قرار می‌دهد؟
احتمالاً نه، اما مذاکرات بر اساس اجماع پیش می‌رود. این بدان معنا است که حتی یک کشور نیز می‌تواند همه چیز را متوقف کند. تاکنون تنها یک کشور - عربستان سعودی - جزو شکاکان تغییرات آب و هوایی قرار دارد. مذاکره کننده ارشد آنها این نامه‌ها را مدرکی می‌داند که نشان می‌دهد دانشمندان در مورد تاثیر بشر در این خصوص اغراق می‌کنند.
آیا کشورهای توسعه یافته چانه‌زنی خود را متوقف می‌کنند؟
متخصصان کماکان پیشنهادها را تجزیه و تحلیل می‌کنند اما برخی تحلیل‌ها نشان می‌دهد که تعهدات کشورهای توسعه یافته -که از سوی قدرت‌های در حال ظهور پیشنهاد شده‌است- به کاهش 15 تا 30 درصدی انتشار گازهای گلخانه‌ای در مقایسه با مقادیر سال 1990 تقلیل خواهد یافت.
از طرف دیگر هند نیز مکرراً اعلام کرده‌است که تعهدات الزام‌آور را امضاء نخواهد کرد. این کشور تنها توافقی را می‌پذیرد که هزینه‌های آن را از سوی کشورهای ثروتمند دریافت کند. ایالات متحده و اروپا نیز خواهان آن هستند که کشورهای توسعه یافته رسماً نسبت به اجرای این اهداف متعهد شوند و درهای کشورهای‌شان را به روی بازرسان خارجی باز نمایند.
مهمترین موانع دستیابی به توافق در کپنهاگ چیست؟
نخستین مانع پول است. کشورهای توسعه یافته بایستی مبالغ هنگفتی را به کشورهای فقیر بپردازند تا آنها بتوانند در مسیر توسعه پایدار حرکت کنند و با تاثیرات اجتناب‌ناپذیر گرم‌شدن جهانی مقابله کنند. رییس بخش آب و هوای سازمان ملل متحد، وایو دی‌بوئر می‌گوید که در خصوص سرمایه اولیه 10 میلیارد دلاری که هفته گذشته از سوی اوباما تایید شد اجماع شکل خواهد گرفت. همچین توافق مقدماتی در مورد افزایش احتمالی این مبلغ تا 100 میلیارد دلار در سال در دراز مدت وجود دارد. با این وجود بسیاری از کشورها و محققین اعتقاد دارند که حتی این مقدار نیز کافی نیست.
نمایندگان کشورها باید ساختار معاهده را نیز مشخص کنند. کشورهای توسعه یافته می‌خواهند پیمان کیوتو را حفظ کنند و ایالات متحده را -که پیمان کیوتو را قبول نکرد- به امضاء یک توافق‌نامه جداگانه وادار کنند. همچنین اروپاییان خواستار یک معاهده تک ماده‌ای هستند، اما ایالات متحده خواهان یک معاهده مفصل است.
سوالاتی نیز در مورد نقش موسسات چندملیتی موجود مانند بانک جهانی و موسسات بالقوه جدیدی وجود دارد که باید مسولیت پول اختصاص داده شده، سازماندهی تحقیقات، توسعه برنامه‌ها و کمک به کشورهای فقیر به منظور تطبیق خود با فناوری‌های انرژی پاک را انجام دهد.
انتظار می‌رود حدود 100 رییس‌جمهور از جمله اوباما در این اجلاس حضور به هم رسانند. آیا حضور آنها دستیابی به یک توافق را تضمین می‌کنند؟
پاسخ این سوال احتمالاً مثبت است. با این وجود مذاکره‌کنندگان در حال حاضر فقط بر روی توافقی سیاسی در خصوص موضوعات اصلی کار می‌کنند و جزئیات معاهده رسمی را به سال آینده موکول کرده‌اند. چنین توافقی شامل ضرب‌الاجلی برای رفع اختلافات و پر کردن شکاف‌ها، احتمالاً تا کنفرانس آب و هوایی بعدی سازمان ملل در مکزیکوسیتی خواهد بود. این توافق‌نامه همچنین می‌تواند شامل توافقاتی در خصوص سایر موضوعات کلیدی مانند تامین مالی کوتاه مدت، تحقیقات، توسعه و گسترش فناوری‌های انرژی پاک و رسیدگی به قطع جنگل‌های استوایی باشد.
مقامات رسمی سازمان ملل کشورهای توسعه یافته را ترغیب می‌کنند تا تعهدات خود را افزایش دهند، اما بعید است که موضع مذاکره‌کنندگان -خصوصاً نمایندگان ایالات متحده- به طور اساسی تغییر کند. این بدان معناست که کشورهای توسعه یافته باید تصمیم بگیرند که آیا حاضرند توافقی را امضاء کنند که کمتر از انتظارات آنها است یا از ادعاهای خود صرف نظر نمی‌کنند.
برخی عمل‌گرایان استدلال می‌کنند که هر توافقی در کپنهاگ حاصل شود یک گام مهم خواهد بود. اما دیگران استدلال می‌کنند که دست یابی به پیمان قوی‌تری که با ادامه مذاکرات تا سال دیگر قابل دستیابی است، بهتر از امضاء شتاب‌زده یک پیمان سوال برانگیز در امسال خواهد بود.