یکی از دلایل مرگ کبک‌ها و برخی دیگر از پرندگان زیبا و در معرض خطر در ایران و جهان، مصرف کود شیمیایی در مزارع کشاورزی است! باورتان می‌شود؟ حقیقت آن است که آن پرندگان بی‌نوا، گاه دانه‌های سفید و گرانولی کود شیمیایی را به جای غذا می‌بلعند و مرگی تلخ و دردآور را تجربه می‌کنند. درواقع آنگونه که زهرا نجاتی مقدم و خدیجه بوذرجمهری در پژوهش‌های خویش تحت عنوان: بررسی اثر نهاده‌های شیمیایی کشاورزی بر محیط زیست در همایش کشوری کشاورزی، تولید ملی با محوریت آمایش سرزمین در اسفندماه 1391 ارایه کردند، علاوه بر پرندگان دانه‌خوار که نخستین قربانیان این گرانول‌های شیمیایی هستند، دیگر آحاد زنجیره غذایی از جمله پرندگان گوشتخوار تا دیگر جانداران پستاندار از این سیکل معیوب و مسموم آسیبی جدی خواهند دید. اما کاش تلخی ماجرا در همین حد متوقف می‌شد! چرا که در این یادداشت، می‌خواهم برایتان از ابعاد ویرانگر دیگری از مصرف بی‌رویه سم و کود شیمیایی در وطن بگویم که مرگ غم‌انگیز کبک‌ها در برابرش دیده هم نمی‌شود!
ماجرا از آخرین روز تابستان 1392 شروع شد، زمانی که محمد طالبی در مقام مدیر عامل بانک کشاورزی با چهره‌ای خندان در میان خبرنگاران ظاهر شد و در پاسخ به اینکه برای سال زراعی جدید (93-1392) چه خبر خوشی برای کشاورزان دارید؟ گفت: بنا به برنامه‌ای که وزارت جهاد کشاورزی اعلام کرده است، 3500 میلیارد تومان تسهیلات برای سرمایه‌ی در گردش کشاورزان اختصاص یافته است که بخشی از آن برای خرید 400 هزار تن کود شیمیایی از واحدهای پتروشیمی اختصاص یافته است . متعاقب این سخن، حسن روحانی در هفتمین همایش ملّی نخبگان گفت: تنها دولتی هستیم که در طول 50 روز بیش از 700 میلیارد تومان اعتبار برای ماشین‌آلات کشاورزی در اختیار کارآفرینان کشاورزی قرار دادیم و در این مدت بیش از 400 میلیارد تومان اعتبار برای خرید کود در فصل پاییز اختصاص دادیم.
با کنار هم نهادن این دو سخن، در می‌یابیم که وزارت جهاد کشاورزی به عنوان متولّی مدیریت تولید غذا و حفظ پایداری بوم‌شناختی (اکولوژیکی) کشور، برای خرید 400 هزار تن کود شیمیایی چراغ سبز لازم را صادر کرده است؛ خرید هنگفتی به ارزش حدود یک سوّم بودجه سالانه‌ی کل وزارت جهاد کشاورزی!
این در شرایطی است که تقریباً همه‌ی فعالان محیط زیست و متخصصان منابع طبیعی در ایران و جهان خواستار کاهش مصرف کود شیمیایی در مزارع کشاورزی و رساندن آن به صفر هستند؛ اقدامی که به عنوان یکی از مؤلفه‌های حفظ کیفیت مواد غذایی و سلامت شهروندان از آن یاد می‌شود و از همین رو، در برنامه‌های پنج ساله چهارم و پنجم (ماده 143) به صراحت از کاهش مصرف کودهای شیمیایی و جایگزینی آن با کودهای آلی و زیستی به عنوان یک تکلیف حکومتی یاد شده است. افزون بر آن، همه می‌دانند که مهم‌ترین محدودیت خاک در اراضی کشور ما که 89.7 درصد از مساحت آن در قلمرو سرزمین‌های خشک جای گرفته است، کمبود مواد آلی است؛ کمبودی که با دوپینگ مواد شیمیایی و گسترش استفاده بی رویه از کودهای نیتراته و فسفاته نه تنها برطرف نخواهد شد، بلکه به مرور اُفت شتابناک‌تر کیفیت خاک‌های زراعی و فاریاب را موجب می‌شود. خطرناک‌تر آن که مصرف کودهای شیمیایی آشکارا امنیت غذایی شهروندان را به مخاطره می‌اندازد، چرا که اینک ثابت شده در برخی محصولات کشاورزی پرمصرف چون سیب زمینی، پیاز ، خیار و سبزیجات برگی مانند کاهو و اسفناج، میزان بقایای غیرمجاز تجمعی، بیش از حد استاندارد ملی وجود دارد (بر پایه‌ی گفتگوی نگارنده با دکتر غلامرضا میرکی، مدیر کل اسبق دفتر محیط زیست و توسعه پایدار وزارت جهاد کشاورزی)؛ رخدادی که طی چند دهه‌ی گذشته هزینه‌های سنگینی را به بخش سلامت کشور تحمیل کرده است .
از همین رو بود که دو وزارت جهاد کشاورزی و بهداشت درمان و آموزش پزشکی به استناد مواد 35 قانون برنامه پنجم توسعه کشور و قوانین موضوعی دیگر مانند ماده 29 قانون افزایش بهره‌وری کشاورزی مکلف شده‌اند هر چه سریع‌تر برای رسیدن به محصولی سالم و باکیفیت، کودهای آلی را جایگزین کود شیمیایی کنند.
با این وجود، در حالی که اغلب تولیدکنندگان کودهای زیستی همچون کرم پوسال (ورمی کمپوست) با دشواری‌های شدید مالی روبرو شده و خریداری برای محصولات خود ندارند، انتشار چنین خبرها و تصمیم‌های غیرکارشناسی و طبیعت‌ستیزانه‌ای آشکارا با آموزه‌های مورد انتظار از دولت تدبیر و امید ناسازه‌هایی حیرت‌انگیز را رخ می‌نماید. آن هم در وضعیتی که همه می‌دانند هم اینک میزان مصرف کودهای شیمیایی در ایران حتی از میانگین مصرف جهانی آن، یعنی 110 کیلوگرم در هکتار هم بیشتر است و به 116 کیلوگرم در هکتار بالغ می‌شود.
یادمان باشد:
هم‌اکنون ایران عزیز ما پذیرای سالی 3 میلیون تن کود شیمیایی و 17 هزارتن انواع سموم دفع آفات است . روندی که پیش‌بینی شده ممکن است با ادامه‌ی فعالیت مافیای پرقدرت عرضه کنندگان کود شیمیایی به بازار به 5.7 میلیون تن تا سال 1397 افزایش یابد .
یادمان باشد:
بر اساس مطالعات صورت پذیرفته سالانه 170 میلیون تن پسماند کشاورزی و 19 میلیون تن پسماند عادی در کشور تولید می‌شود که عمده این مقادیر قابلیت بازگشت به طبیعت به شکل کمپوست و کرم پوسال را دارند. اما به جای تشویق سرمایه‌گذاری در این حوزه، متاسفانه تصمیم‌گیران راه حل مقطعی و کوتاه مدت دوپینگ شیمیایی را برمی‌گزینند که تیر خلاصی است بر تأمین امنیت غذایی کشور از بُعد سلامت غذا.
و دست آخر آن که یادمان باشد:
حتی هم‌اکنون هم اغلب 125 رودخانه دایمی ایران از آبی بی کیفیت و آلوده رنج می‌برند و اراضی بیشتری به دلیل تحمل حجم بزرگ‌تری از سم و کود، توان تولیدی خود را از دست می‌دهند.
در چنین شرایطی، آیا سزاوار است که به دست خود تهدیدی اینگونه مرگبار بر سلامت محیط زیست خویش تحمیل کنیم؟
چنین است که نخستین اخطار محیط زیستی به رییس دولت یازدهم، وزیر جهاد کشاورزی‌اش و مشاورینی که در این زمینه نقشه‌ی راهی اشتباه را نورپردازی کرده‌اند، داده می‌شود و انتظار می‌رود تا سازمان حفاظت محیط زیست بر اساس وظایف نظارتی و حاکمیتی خود به صورت جدی وارد ماجرا شده و اجازه ندهد تا همه چیز قربانی افزایش حجم تولید مواد غذایی‌ای شود که نه فقط شهروندان ایرانی را از فقر غذایی نجات نمی‌دهد، بلکه با تشدید فقر خاک، آلودگی منابع آب و افت شاخص سلامتی مصرف‌کنندگان، دورنمایی نگران‌کننده‌تر را برای زیستن آیندگان در این سرزمین به تصویر می‌کشد.
برای مطالعه بیشتر از همین قلم:
- یک اقدام کوچک که می‌تواند اثراتی بزرگ در کشاورزی به ارمغان آورد!
- پژوهشی که قانون ایمنی زیستی را به چالش می‌کشد!
- روز جهانی بدون سم را در هوای سمی تهران گرامی داشتیم!