فضای رسانه ای و سیاسی آغاز دور جدید مذاکرات اتمی ایران باگروه1+5 در وین تاحد زیادی خبر بسیار مهم پیام شفاهی وزیر خارجه عربستان سعودی به وزیر خارجه ایران را تحت الشعاع خود قرار داد.سعود الفیصل در یک موضع گیری آشکار همتای ایرانی خود محمد جواد ظریف را به ریاض دعوت و اظهار داشت کشورش در هر زمانی که ظریف بخواهداز وی استقبال خواهد کرد.این خبر چندان مورد توجه محافل سیاسی قرار نگرفت اما بی شک اتفاقی بسیار مهم در عرصه دیپلماسی ایران و عربستان است.
کسانی که با ادبیات و پروتکل های دیپلماتیک سعودی ها و نیز شخص فیصل آشنائی دارند به خوبی میدانند به کار بردن چنین ادیباتی از جانب آنها تا حدی غیر معمول است.موضع گیری فیصل با نفوذ در حاکمیت سعودی،به احتمال قوی نشان میدهد پروسه حل اختلافات ریاض با تهران با حرکتی اولیه اما کند درمدار خود قرار گرفته است. هرچند این به معنای آمادگی فوری طرفین برای رفع اختلافاتشان نیست .به خصوص اقدامات ریاض که تهران مدعی ست نقش مهمی در تیرگی های چند سال اخیر داشته است، به هر حال هریک دیگری را مسئول شرایط معرفی میکند. اهمیت سخنان فیصل بیشتر از آن جهت مورد توجه است که مقامات عربستانی، خصوصا طی 4 سال اخیر وبیشتر متاثر از فضای خونین تحولات سوریه و بحرین وبالا گرفتن تب 40 درجه میان دو کشور تلاش میکردند اختلافات خود را با ایران نه تنها علنی بلکه بر دامنه آنها نیز بیافزاید. شاید تصور میکردند در کنار فشارهای طرف های ایران خصوصا ایالات متحده ، قادر به تسویه حساب های خود با تهران خواهند بود. اینگونه بوده یا نه؟محافظه کارانه و با احتیاط پاسخ مثبت است. یک کارشناس ارشد مسائل خاورمیانه عربی میگوید" تا حدی شکل گیری اینگونه تصورات از جانب مقامات سعودی قابل درک است. شما روند رشد تصاعدی اختلافات تهران خصوصا با قدرت های جهانی و بالعکس راطی 4 سال اخیر ببینید.اما انتخابات ریاست جمهوری سال گذشته ایران به یکباره همه چیزرا بهم ریخت. سعودی ها موضوع روی کار آمدن روحانی در ایران را ابتدا نه جدی گرفتند ونه روی آن حساب باز کردند حتی برخورد سردی با آن داشتند.در حالی که پیروزی حسن روحانی به خودی خود حاوی پیام مهمی به جامعه جهانی بود. قدرت های جهانی و حتی بسیاری کشور های خاورمیانه عربی و خلیج فارس متوجه این پیام شدند.تحولات 9 ماهه اخیر ایران ببینید". او میگوید"پاره ای از کشور های عربی خصوصا امارات متحده عربی و کویت به رهبران سعودی متذکر شده بودند انتخابات ایران و آمدن حسن روحانی را دستکم نگیرند"
معتقدم این موضع گیری جدید صرف نظر از برخورد اولیه ریاض با تحولات جدید ایران که ظریف از آنها با عنوان فصل تازه سیاست خارجی ایران یاد کرده، نشان میدهد اکنون ولی با اندکی تاخیر ،مقامات عربستان تحت تاثیر این تحولات قرار گرفته اند. از طرفی نشان میدهد همزمان با آرام شدن آتش توپخانه های طرفین اخبارو شایعات منتشره 3 ماه اخیر چندان بی پایه و اساس نبوده است. ازخبرهای مربوط به انجام چند دور گفتگو های سری طرفین در پایتخت های اروپائی از جمله ژنو تا انتشار گزارش هائی مبنی بر میانجیگری مقامات کویتی و احتمالا عمانی میان ایران و عربستان. هرچند مقامات مسقط بیشتر در پروسه ایرانی - آمریکائی نقش آفرینی کردند اما محور قرار گرفتن یک کشور عربی عضو شورای همکاری خلیج فارس در حل مسائل تهران و واشنگتن منطقا نمیتوانسته از دید ریاض بی اهمیت بوده وپنهان مانده باشد.
در همین حال اقدامات آشکارآنها کمتراز قدم های پنهان جذاب نبوده است وثابت میکندهماهنگی خاصی میان نهان و آشکاردیپلماسی ایرانی - سعودی طی 3 ماه اخیر وجود داشته است. مانند سخنان حسن روحانی و موضع گیری های وزیر خارجه او در بااهمیت خواندن حل معضلات سیاسی با کشور های جنوبی خلیج فارس خصوصا عربستان ، تحرکات گسترده عبدالرحمن الشهری سفیرنسبتا جدید ریاض در میان محافل سیاسی و دیپلماتیکی ایران و ملاقات پر سر وصدای او با اکبر هاشمی رفسنجانی و نیز موضع گیری های مکررو آشکار عبدالهیان معاون پر نقوذ ظریف در وزارتخارجه ایران که رفع موانع میان ایران و سعودی را بسیار با اهمیت توصیف و خواستار اعمال اراده واقعی برای برداشتن آنها شده تنها نمونه هائی از این اقدامات تلقی میشوند که با آنچه گفته میشود طرفین به صورتی پنهانی انجام داده اند همخوانی کامل دارد.
پاره ای از محافل دیپلماتیک معتقدند سیاست جدید عربستان در قبال ایران شاید تحت تاثیر سفر ماه مارس گذشته اوباما به عربستان و در خواست جدی او از شاه عبدالله برای ایجاد روابطی بهترمیان تهران و ریاض صورت گرفته باشد و این از عجایب مناسبات ایران و آمریکاست(بااین توضیح که رابطه ایران و آمریکا به معنای دور شدن واشنگتن از ریاض نیست).اما عده ای دیگر این تغییر رویه را بیشتر ناشی از ایجاد یک درک دیپلماتیکی وعمومی تراز سوی ریاض میدانند.به گفته این دیپلمات ها هر چند توصیه های اوباما موثر بوده اما مقامات این کشور متوجه شده اند پیگیری سیاست جدید "اینبار واقعا همه چیز در حال تغییر است" از سوی مقامات ایرانی، مسیر بازی را به نفع تهران عوض کرده است. هریک از این دو علت که باشد سعودی ها احتمالا به این نتیجه رسانده دیگر نمیتوانند بر مواضع قبلی خود پا فشاری کنند.حمایت جان کری از سخنان فیصل نشان میدهد ریاض شاید اینبار در تحلیل شرایط اشتباه نکرده است.
این مهم نیست سعودی ها کاررا با اقداماتی داخلی مانند برکناری شاهزاده بندر ،ایجاد محدودیت برای عنصر تند روئی چون شاهزاده طلال یا همراهی با ایران در تحولات لبنان شروع کرده اند . مهم آغاز تغییری ست که علائم آن از سوی ریاض در حال ارسال است.
(سرمقاله امروز شهروند25/2/93)
matinmos@gmail.com