محمد امین آهنگری: رسانه‌های روسی چندی پیش از امضای اسنادی برای آغاز همکاری‌های گسترده میان روسیه و ایران در حوزه فضایی خبر دادند. این در حالی است که مقامات ایران تنها از صورت گرفتن مذاکرات اولیه در این باره سخن گفته‌اند. به هر ترتیب گسترش همکاری‌های بین‌المللی در عرصه فضایی امری لازم است که اگر با هوشمندی کافی صورت پذیرد، ثمرات بسیاری را برای کشور به دنبال دارد؛ چرا که عرصه فضا به دلیل ویژگی‌های خاص خود یکی از بهترین حوزه‌ها برای انجام فعالیت‌ها و همکاری‌های بین‌المللی است. در حال حاضر با توجه به تحولات روابط دو قدرت فضایی جهان که به تحریم فضایی روسیه توسط آمریکا و اقدام متقابل روسیه انجامیده باید با احتیاط و هوشمندی بیشتری به پیشنهادات روسیه نگریست تا از کشورمان تنها به عنوان کارتی برای روسیه در بازی دو ابرقدرت استفاده نشود.
چاقوهایی که دسته نداشت
همکاری‌های فضایی میان ایران و روسیه پیش از این به چند مورد در خصوص ساخت و پرتاب ماهواره منحصر بوده که البته تاکنون موفقیت چندانی از آن حاصل نشده و هر بار طرف روسی، ایران را بر مدار کج خویش رانده است. ماهواره زهره یکی از قدیمی‌ترین پروژه‌های فضایی ایران است که با خلف وعده روس‌ها، قرارداد ۱۳۲ میلیون دلاری آن هنوز هم در زمین معلق مانده است. سال ۱۳۸۳ اعلام شد که روس‌ها طی قراردادی موافقت کرده‌اند این ماهواره را که سال‌ها معطل پرتاب مانده بود، با ماهواره‌برهای خود به فضا بفرستند اما بعد از گذشت ده سال هنوز زهره بر زمین مانده و حتی در پیشنهادات اخیر روس‌ها نیز نشانی از زنده کردن مجدد قرارداد آن به چشم نمی‌خورد. روس‌ها در حالی تحت فشار آمریکایی‌ها از فرستادن این ماهواره مخابراتی با ۱۵ ترانسپاندر امتناع کردند که قرار گرفتن آن در فضا می‌توانست علاوه بر حفظ نقاط مداری ایران، منافع اقتصادی سرشاری را عاید کشور کند. هر چند روس‌ها هم‌اکنون بحث پرتاب ماهواره برای ایران را مطرح کرده‌اند اما با قید محدوده وزنی زیر ۱۰۰ کیلوگرم که تا چندی دیگر با رونمایی از ماهواره‌بر سیمرغ خود به آن دست پیدا می‌کنیم، عملا فرستادن زهره ۱۵۰۰ کیلوگرمی را به فضا منتفی کرده‌اند.
همکاری روسیه و ایران در ساخت ماهواره سنجش از دور سینا - ۱ با این‌که تا حدی به انتقال فناوری انجامید و این بار طرف روسی پرتاب را هم انجام داد؛ اما چند سال پس از پرتاب این ماهواره ۱۵ میلیون دلاری، فاش شد روس‌ها، سینای ایران را در فضا گم کرده بودند که البته واقعیت ماجرا با توجه به فشارهای سیاسی بین‌المللی و احتمال وجود توافقات پشت پرده میان روسیه و آمریکا همواره از سوی کارشناسان ایرانی مورد تردید قرار گرفته است.
وعده‌های روسی، هوشمندی ایرانی
در حالیکه همکاری‌های پیشین دو کشور عمدتا به پیشنهاد ایران و بسیار محدود بوده، این بار روسیه پیشنهادی به ظاهر پرملات را با بوق و کرنا پیش‌کش ایران کرده است. در پیشنهادهای روسیه، احداث ایستگاه زمینی سامانه موقعیت‌یابی جهانی این کشور یا گلوناس، آموزش فضانوردان ایرانی، فروش عکس‌های ماهواره‌های سنجش از دور روسی، ساخت ماهواره و پرتاب ماهواره‌های زیر ۱۰۰ کیلوگرمی ایرانی به چشم می‌خورد.
نگاهی اجمالی به این پیشنهادها نشان می‌دهد حتی در صورت اجرایی شدن آن‌ها، هیچکدام آش دهان‌سوزی نیستند. به نظر می‌رسد طرف روسی به دقت پیشنهادها را به گونه‌ای انتخاب کرده که متناسب با سیاست اخیر این کشور در برابر آمریکا باشد و این کار با نیت آغاز یک همکاری جدی و واقعی با ایران انجام نشده است. اشاره یکی از مقامات روسی در خبر روزنامه ایزوستیا به مطرح نکردن موضوع تجهیزات فنی از جمله ماهواره‌برها و فناوری‌های مربوط به پیشرانش توان بالا در قرارداد به منظور عدم تحریک بیشتر آمریکا، خود نشان از تهدید مقامات آمریکایی برای گرفتن امتیازات بیشتر است. بدین معنی که با پافشاری بیشتر آمریکا در بحث تحریم روسیه، این کشور می‌تواند در گام بعدی این فناوری‌های حساس را در اختیار ایران قرار دهد. از طرفی دیگر نیت ناخالص روسیه هشداری برای ایران نیز هست؛ چرا که هرگونه توافق سیاسی میان آمریکا و روسیه می‌تواند این تفاهم‌ها را که به گفته مقامات ایرانی هنوز قرارداد هم نشده‌اند، ملغی کند.
این روال جدیدی در روابط ایران و روسیه نیست و بارها و بارها کشورمان شاهد خلف وعده‌های طرف‌های روسی در موارد متعدد بوده است؛ در چنین شرایطی که دوباره فیل روسیه یاد ایران کرده شاید بهتر باشد از شرایط جدید سیاسی پیش آمده میان ایران و دیگر کشورهای غربی استفاده بهتری کرد و به جای تبدیل شدن به یک کارت بازی روسی، با درایت و تدبیر در این بازی، بازیگری کرد.
۵۳۵۳