اقدام کتابخانه های مهم دنیا مانند کتابخانه های ملی فرانسه، برلین، دانشگاه پرینستون و جز اینها برای گذاشتن نسخه های نفیس عربی و فارسی و ترکی خود روی وب، ستودنی است. اینها زمینه تحقیق در حوزه علوم اسلامی وادبی را در این سه زبان توسعه می دهد. در حال حاضر صدها نسخه با ارزش روی این سایت هاست که برخی از آنها بسیار نفیس و دارای ارزش هنری و پژوهشی بالایی است.
این روزها مشغول مرور روی نسخه های کتابخانه برلن بودم. نسخه ای از ریاض المسائل سید علی طباطبائی که از آثار مهم فقهی شیعی در قرن سیزدهم هجری است و خوشبختانه در سالهای اخیر با تصحیح خوب در قم انتشار یافته، جلب توجه کرد. این نسخه حاوی تعدادی نقاشی در صفحات مختلف آن بود. این که در یک کتاب فقهی چطور نقاشی آمده، جای پرسش داشت.
وقتی آن را برانداز کردم معلوم شد، نسخه در اختیار کسی بوده و روی صفحات مختلف آن تعدادی نقاشی چسبانده است. جالب است که تعداد نقاشی ها خیلی بیشتر بوده و بعدا تعدادی از آنها کنده شده که جای چسب ها نیز دیده می شود. با این حال همچنان تعدادی باقی مانده است.
عکس روی صفحه خطی چنان چسبانده شده که بالا و پایین صفحه، هنوز خطوط اصلی کتاب که همان ریاض المسائل و درفقه است دیده می شود و نقاشی در میانه آن چسبانده شده است.
دقیقا نمی دانم هدف از این کار چه بوده، اما هرچه باشد پدیده غریبی است.
قسمت انتخابی ما در اینجا از کتاب الزکاه است که ابتدا صفحه اصلی اول این باب را آورده ام. سپس چند نقاشی که در این بخش آمده و یک صفحه هم جایی که نقاشی بوده و کنده شده اما آثار چسبها هنوز در آن دیده می شود.
چند سال پیش هم در یادداشتی یادآور شدم که در هند، نسخه های خطی دینی و ادبی فارسی را که دیگر هندیان از آن سر در نمی آورند خریداری کرده، مطالب نوشته شده را محو کرده به جای آنها نقاشی می کشند و به عنوان نسخه های زینتی و حتی به صورت برگ برگ می فروشند. قدمت کاغذ با یک نقاشی ارزش آنها را برای فروش بیشتر می کند. طبیعی ست که بدین ترتیب بسیاری از میراث فارسی آن دوره هند از میان خواهد رفت.