سال 1374 بود که کتابخانه تخصصی تاریخ اسلام و ایران با حمایت مالی دفتر حضرت آیت الله سیستانی در قم تاسیس شد. اکنون در آستانه بیستمین سالگرد این کتابخانه است و کتابخانه یاد شده بیش از143 هزار مجلد کتاب دارد.
در سالهای بعد دست کم پنج کتابخانه تخصصی دیگر هم در حوزه قرآن، حدیث، فقه، فلسفه و ادبیات تاسیس شد که هر کدام بین 40 تا 60 هزار جلد کتاب دارند. این کتابخانه ها، محل مراجعه محققان است و می شود گفت که غالب پایان نامه هایی که مربوط به این حوزه هاست، در این کتابخانه ها نوشته می شود. نام کتابخانه تاریخ بارها و بارها در مقدمه پایان نامه ها و رساله های ارشد و دکتری آمده که گواه این معناست. معنای این سخن این است که این کار، در زمان لازم ایجاد شد و به اهداف خود هم رسید.
اما اکنون، لازم است قدم بلند تری برداشته شده و کتابخانه های تخصصی دیجیتال پدید آید. نسل دوم کتابخانه های تخصصی که این بار دیجیتالی است، باید از نظر دایره موضوع محدودتر اما به لحاظ منابع و مدارک غنی تر، با تقسیم بندی های اصولی تر و قابل دسترس تر ایجاد شود.
در حال حاضر، به جز منابع دیجتیال خارجی مانند آرکایو یا فورشر یا گوگل بوک که همه انواع منابع را دارند، دانشگاه ها نیز کتابخانه ها و اسناد خود را به تدریج دیجیتال کرده در دسترس می گذارند. در داخل کشور هم کتابخانه ها به این سمت حرکت کرده و بیش از همه در قالب کنسرسیوم محتوای ملی که با حمایت تبیان و شخص آقای دکتر طالب پور و دوستانشان تاسیس شد، آثارشان در اختیار عموم است. در همین زمینه، کتابخانه نور قم، با ایجاد سایت، بویژه نورمگز خدمت شایانی به کاربران کرده است...سعی شان مشکور باد.
... و اما اینها هیچ کدام تخصصی نیست و گرچه ممکن است برخی از کتابخانه ها دیجیتال عربی، آثارشان را به صورت تخصصی در داخل سایت چیده باشند، اما اغلب موضوعات فراگیر و غیر جزئی است. مثلا تمام کتابهای عقاید یا تاریخ و... در یک جاست، و کاربر باید هزاران کتاب را ببیند تا چیزی را پیدا کند، یا دست کم اسم کتاب یا واژه مورد نظر را بداند.
اما اگر کتابخانه های دیجیتال تخصصی ایجاد شود، بسیاری از این نقیصه ها و اشکالات برطرف خواهد شد. تصور کنیم برای مثال، برای دوره صفوی، یک کتابخانه دیجیتال شامل تمامی متون و تحقیقات جدید و قدیم در قالب کتاب، مقاله، پایان نامه و رساله ایجاد شود. از نظر داخلی نیز، با دوره بندی جزئی تر، و موضوعات خاصی مانند سیاست، هنر، ادبیات، و .... تمامی متون تقسیم بندی شود. در این صورت، کاربر که از یک استاد تا یک دانشجو می تواند باشد، به راحتی می تواند هر آنچه را می خواهد دنبال کند.
در حال حاضر برای بخش هایی از تاریخ ایران، البته در خارج از کشور این کارها انجام شده که نمونه آن ساسانیکاست، در داخل، کتابخانه تاریخ، توانست سایت ebookshia.com را راه اندازی کند و تجربه ای تازه در این زمینه ارائه دهد. اما اگر این قبیل کارها مد نظر قرار گیرد، صدها کتابخانه تخصصی در رشته های مختلف علمی از علوم دقیقه گرفته تا طبیعی و انسانی می تواند تشکیل شود.
طرح کتابخانه های تخصصی دیجیتال که باید عالمانه طراحی شود و به ویژه از نظر تقسیم موضوعات دقیق و مطابق با واقعیت های موجود در آن رشته علمی و حتی عناوین درسی آن رشته باشد تا به استادان ودانشجویان کمک کند، باید مورد حمایت رسمی دولت به ویژه از طریق کتابخانه های بزرگ باشد.
برای مثال باید یک طراحی نمونه از یک کتابخانه تخصصی به صورت مجانی در اختیار افراد و مراکز علاقه مند قرار داده شود. همچنین باید مشکلات حقوقی آثار حل شود که البته در این زمینه، آثار قدیمی نسبتا حل شده است.
حتی در زمینه تاریخ و فرهنگ شهرها، می توان برای هر شهر یک کتابخانه تخصصی در نظر گرفت که همه متون و اسناد و منابع آن شهر در آن باشد تا مراجعین راحت بتوانند در کوتاه ترین زمان به اطلاعات تاریخی و جغرافیایی و فرهنگی و اقتصادی آن شهر دسترسی داشته باشند.
باید گفت آیا گوش شنوایی هست؟ بعید می دانم. نه این که ذاتا ناامید هستم، بلکه برای این که تجربه ثابت کرده است که هیچ گام ملی استواری برداشته نمی شود و وقتی هم برداشته شود، در همان مقدمات می ماند و نیمه کاره رها می شود، هرچند عده ای از کلنگ و عنوان و نان آن بهره ای می برند.