بسم الله الرحمن الرحیم
در ابتدا از حضور مهمانان عزیز که به مناسبت جشن بیست سالگی بلکه بیست و یک سالگی کتابخانه تخصصی تاریخ منت بر ما نهاده و در اینجا حاضر شده اند، تشکر می کنم. بنده در باره کتابخانه مطلبی نمی گویم. اما در عوض دو نکته را به اختصار بیان می کنم.
نخست این که بر اساس تجربه ام در مطالعاتی که در باره جوامع اسلامی داشته ام، ما نسبت به علم آنچنان که باید و شاید حساسیت نشان نداده ایم. در قرن اخیر، از اهمیت علم در تمدن اسلامی زیاد سخن گفته ایم، اما خودمان هم می دانیم که در این باره کوتاهیهای فراوان کرده ایم. یک نشانه آن، عقب ماندگی علمی جوامع مسلمان، و به خصوص گستردگی عجیب بیسوادی است. در دوره قاجار، ما بین سه تا چهار درصد باسواد آن هم در مناطق شهری داریم. در روستاها هیچ و حداکثر بشود گفت کمتر از نیم درصد. ما حتی هنوز هم بر اساس گفته ها، حدود شش هفت میلیون نفر بیسواد محض داریم. اگر ما می خواستیم بر اساس آیاتی که به علم و عقل دعوت می کند فتوا صادر کنیم، حالا باید یک رساله عملیه جدا فقط برای علم آموزی داشتیم. بیایید جبران کنیم. این بار با حمایت جدی از علم تلاش کنیم تا جامعه مرده خود را زنده کنیم. این کار نیاز به فعالیت همزمان همه دارد. البته با حرف نخواهد شد. از این می گذرم.
نکته دوم این که امروز در خدمت عزیزان هستیم و سببش هم افتتاح سالن جدیدی برای کتابخانه تاریخ است، اما نکته من، من مطلبی ضد کتاب است. عقیده بنده بر این است که ما باید به جای کتاب، همت خودمان را روی حوزه دیجیتال بگذاریم و از کتاب عبور کنیم. باید هدف اصلی ما ترسیم دنیای جدیدی از علم باشد که در آن مواد کاغذی از بین رفته و جای آن را نور و سرعت گرفته است. ده سال قبل نمی توانستیم تصور کنیم که در سیستم بانک داری چنین اتفاقی می افتد، اما الان افتاده است. باید فکر روی به جلو داشت، و از فکرهای فسیلی و رسوبی عبور کرد.
دیروز در خبرها توصیه شده بود که باید با تمام امکانات از فضای مجازی استفاده کرد. به نظرم نکته مهمی است، هرچند مثل همیشه این نوع موارد که استفاده از فن آوری های نوین است، خیلی دیر بیان می شود. بیست سال پیش باید گفته می شد، نگفتیم که هیچ، بسیاری از افراد، در مخالفت با فن آوری های جدید صحبت کردند. همه آنها از ترس تسلط غرب بود، اما حالا هم آن تسلط هست و الان توصیه به استفاده از فضای مجازی می شویم. در قم، ما جلوتر از جاهای دیگر هستیم. باید عرض کنم همین سرور ما جناب آقای شهرستانی که اینجا خدمتشان هستیم، بیش از بیست سال قبل بلکه بیشتر مرکزی برای اینترنت در قم ایجاد کردند. نمی گویم از آن درست استفاده شد و یا دقیقا در مسیر بود، که دلیلش هم عدم آمادگی ما بود، اما دارم بگویم این فکر بدیعی بود که هیچ کس، بله هیچ کس به آن توجه نداشت و بسیاری هم که سخن می گفتند و هنوز هم می گویند، مخالف آن بودند.
در اینجا من باید از کار مرکز کامپیوتری علوم اسلامی نور تشکر کنم. از آقای طالب زاده که این مرکز را تأسیس کرد و به نظرم بعدها قدری در حق او بی مهری شد. این مرکز زیر نظر دفتر رهبری به خوبی ادامه یافته است. اما در کل باید بگویم، کارهای دیجیتالی علمی در کشور، از حد کارهای تبلیغی، یا فراتر نمی رود، یا اگر برود، منحصر به موارد انگشت شمار با دایره محدود است.
ما بیست و یک سال برای این کتابخانه تلاش کردیم و این هم با حمایت مرجعیت بود. فکر تأسیس کتابخانه در مهرماه سال 1374 درست شد. من همان موقع در دفتر یادداشتم نوشتم:
سه شنبه 18/7/1374: از امروز كار خريد كتاب را براي كتابخانة تخصصي تاريخ اسلام و ايران آغاز كرديم. طرح اين كتابخانه را مدت‌ها در ذهن داشتم و اكنون به ياري خداوند كار آغاز شده است. محل آن در خانه‌اي در پشت مدرسه اميرالمؤمنين (مدرسه آقاي مكارم شيرازي) است. نقشه چهار راه فاطمي را ترسيم مي‌كنم و محل كتابخانه را مشخص مي‌كنم. سه شنبه 23/8/1374: كار كتابخانة تخصصي تاريخ تا اندازه‌اي به سامان رسيده است. ديروز حدود 350 هزار تومان كتاب خريدم كه در حدود پانصد مجلد شد. تعداد ميز و صندلي هم تهيه شده و ممكن است كه ظرف يك‌ماه آينده كار آغاز شود.
خوب این حرکت شروع شد. کتابخانه ها از همان آغاز، متکی به دفتر آیت الله سیستانی بوده، و تا به حال نیز ادامه داشته است. ما به نوبه خود، چهار با مکان را عوض کرده ایم. ده سالی است که در جای جدید هستیم و امسال که بیست و یکمین سال تاسیس کتابخانه است، سالن جدید بر آن اضافه شده است. ما در حال حاضر بالغ بر 182 هزار جلد کتاب داریم و این عدد، برای یک کتابخانه تخصصی بسیار مهم است. این کار ادامه دارد و من بحثی در باره آن ندارم. ولی در اینجا باز نکته دیگری را مطرح می کنم. و آن این که ما باید به کتابخانه های تخصصی دیجیتال فکر کنیم. یعنی در حوزه تاریخ، شعب مختلف آن باید ایجاد شود. در هر کدام، تمامی متون قدیم و جدید، اصلی و فرعی، اسناد و مدارک گذاشته شود تا محقق به آسانی از آن استفاده کند. برای حوزه تاریخ تشیع، این که فقط مشتی کتاب شیعی در یک وبسایت بگذاریم، کتابخانه تخصصی نیست. باید کتابها و مقالات را تفکیک کرد. این کاری است که ما به صورت تجربی در حوزه تشیع انجام دادیم و سایت ebookshia را ایجاد کردیم. ما چاره ای جز این که کتابخانه های تخصصی دیجیتالی درست کنیم، کتابخانه هایی که تفکیک دقیق علمی در باره کتابها و مقالات شده و آنها را در موضوعات متنوع در اختیار قرار دهد و همزمان امکان سرچ در کل آنها را هم داشته باشد، نداریم.