ميدان بهارستان، كانون تحولات اجتماعي سياسي ايران معاصر و ملجا مظلومان بوده است. هويت اجتماعي بهارستان پس از تخريب حصار شاه طهماسب صفوي و ساخت حصار ناصري و نيز شكل گيري محله دولت، مدرسه سپهسالار و مجلس شوراي ملي مركز ثقل حضور مردم ايران براي مطالبه حقوق شان شد. اين ميدان كه پيشتر فضاي جلوخان سه باغ بوده اينك نيز آغوشش انباشته از سه نسل معماري ايران و خاطرات ريز و درشت تحولات ايران معاصر است.
بهسازي و ساماندهي نما و منظر اين ميدان هويتي تهران كه نقشي فراتر از شهر تهران بر عهده داشته از آبان ماه سال گذشته توسط سازمان زيباسازي شهر تهران آغاز و اينك در مراحل پاياني كار را سپري مي كند. از مجموع هجده بناي اطراف و جزيره مياني اين ميدان به جز دو بنا كاملا بهسازي و مرمت نما شده اند.
دو بنابدون تغيير بابافتي فرسوده و آلوده به غبار ساليان دست نخورده باقي مانده است. ساختمان احمد شاهي ضلع شمال غربي نبش خيابان صفي عليشاه متعلق به بانك مركزي و ساختماني به همان قدمت نبش كوچه جوركش .
نخستين اين بناهاي با ارزش يعني ساختمان بانك مركزي آن گونه كه مسيولان سازمان زيبا سازي مي گويند با نگاه تنگ نظرانه مديران مياني و پايه بانك مركزي از گردونه بهسازي خارج شده است و دومين بناي بر زمين مانده از عمليات بهسازي نما و منظر يعني ساختمان نبش كوچه جوركش نيز امكان ايستايي ندارد و بايد توسط شهرداري مشمول مشوق نوسازي براي جلب انگيزه مالك (ان) اش قرار گيرد.
چهارشنبه دهم شهريور ماه نيز آن گونه كه در خبرگزاري ها آمده بود نماسازي دبيرستان ١١٨ساله ايران كه عمري بيش از وزارت آموزش و پرورش دارد نيز به پايان رسيد. در وردي آن نيز با دو كتيبه معرف تاريخچه ارزشمند اين مدرسه شده است. حالا چهار سالي مي شود كه سازمان زيباسازي شهر تهران مطالعات بهسازي نما و منظر شهري را با اقدام عملي در بهبود كيفي فضاي شهري به منصه ظهور رسانيده است. ساماندهي ميدان و خيابان انقلاب، بهسازي خيابان ناصرخسرو، ساماندهي ميدان منيره و اينك بهسازي و ساماندهي ميدان بهارستان.
اما آنچه روند اين گونه اقدامات بهسازي و باز طراحي فضا هاي شهري را تهديد مي كند نبود زير ساخت حقوقي نما و منظر شهري و هم چنين نگرش سنتي مديران شهري به غلبه فعاليت هاي عمراني است. سازمان زيباسازي شهر تهران اينك در غياب اين زير ساخت حقوقي، يك تنه بار سنگين سازمان ميراث فرهنگي و معاونت شهرسازي شهرداري تهران را بر دوش مي كشد و هيچ تضميني نيز براي صيانت از اين اقدامات بعمل آمده نيست.
براي درك بهتر اين موضوع به اين مطلب بايد اشاره كرد كه كاربران و مالكان ساختمان ها حق تصرف بلا محدوديت خويش را بر ملك، شامل نما و منظر نيز مي دانند. بر همين اساس با بي توجهي به پاكيزگي و آراستگي نما و نيز نصب تابلو هاي پيام رسان صنفي و اداري در هر ابعاد و در هر محل از جداره نما و بنا و با هر گرافيكي را جزو حقوق مشروع متصرفانه و مالكانه خويش مي پندارند. حال آنكه در جوامع پيشرفته آنچه از نما و منظر در بناها به چشم مي آيد جزو حقوق شهروندي است و يگانه انتظام بخش اين عرصه شهرداري بشمار مي رود و نه نظر و راي مالك يا بهره برداران ملك.
آنچه تهران را به شهري بي قواره و بد ريخت جلوه گرساخته همانا ناهم خواني بافت(عرض پلاك) و طرح نماي ساختمان ها (معمارانه و مصالح)و ديگري عناصر الحاقي مديريت ناشده چون تابلو هاي اصناف و ادارات و زوايدي چون سامانه هاي سرمايش و كابل هاي مخابراتي و انتقال برق است. تنظيم ، نگارش و تصويب قانون نما و منظر شهري مي تواند شهروندان و ساير مالكان ابنيه را مكلف به رعايت ضوابطي در راستاي صيانت از حقوق نما و منظر شهري كند. و در صورت خودداري مالك(ان) از رعايت اين ضوابط، شهرداري به عنوان يگانه مسيول انتظام بخشي نما و منظر حق دارد تا پس از دو ابلاغ با مهلت متعارف ، نسبت به اعاده وضعيت مطلوب نماي ساختمان راسا اقدام و هزينه هاي مترتب را بطور قانوني از متخلف(ان) بستاند.
نگارنده بار ها و بارها شاهد بوده است كه مالكان با نصب سامانه هاي سرمايش بر جداره ملك خود مشرف بر پياده راه و نصب تابلو هايي به مساحت ملك شان بر نماي شهري علاوه بر تخريب و ايجاد آلودگي بصري با مواجه با طرح ساماندهي نما و منظر با تكيه بر استنباط شخصي و در غياب زير ساخت حقوقي نما و منظر شهري با ممانعت از اجراي طرح ساماندهي، اقدام به طرح دعوي در دادگستري كرده اند. از آن سو نيز بارها شاهد بوده است كه اندك اصلاحي در مبلمان شهري به سود انسان كه در تعارض با خودرو بوده با واكنش حذفي مديران شهري با استدلال به الويت بخشي به گردش و حركت و ديد خودرو حذف شده است.
اميد است مديران شهري با اصلاح نگرش خود به مديريت شهري مبتني بر شهر انسان محور (برخلاف نگرش فعلي خودرو محور) رويكرد فعاليت هاي شان را از خودرو به شهروند داراي حقوق نما و منظر معطوف سازند. به اين ترتيب مي توان اميدوار بودكه با تنظيم لايحه اي و تصويب در شوراي اسلامي شهر تهران و ارجاع به شوراي عالي استان ها با ارايه طرح نما و منظر شهري به مجلس شوراي اسلامي و تصويب آن اين نقيصه حقوقي كه بلاي شهر ها ي مان شده برطرف شود.