دخانیات عامل مرگ بیش از نیمی از مصرف‌کنندگان آن است، توتون و تنباکو سالیانه در حدود 6 میلیون نفر را به کام مرگ می‌کشاند و بیش از 5 میلیون از این مرگ و میرها به علت مصرف مستقیم دخانیات است در حالی که بیش از 600 هزار نفر از این مرگ و میرها در نتیجه در معرض قرار گرفتن افراد غیرسیگاری در معرض دود دسته دوم است و انتظار می‌رود تا سال 2030 این عدد به 8 میلیون نفر برسد. بانک جهانی تخمین می‌زند در صورتی که شیوع مصرف تنباکو تا سال 2020 به نصف کاهش یابد، می‌توان180میلیون زندگی را در نیمه اول قرن جدید نجات داد. در سال 1995 در حدود 1.1 میلیارد فرد سیگاری 15 سال به بالا در جهان وجود داشت (29درصد جمعیت جهان، 17درصد مردان و 12 درصد زنان) که به نظر می رسد تا سال 2025 به 1.6 میلیارد نفر افزایش یابد. مصرف تنباکو منجر به 100 میلیون مرگ در قرن 20 شده است که اگر روند مرگ‌ها به همین ترتیب ادامه یابد منجر به مرگ 1 میلیارد نفر در قرن 21 خواهد شد.
در اغلب کشورها، جوانان مصرف‌کننده سیگار در حال حاضر، همان افراد سالمند و میانسال سالیان بعدی هستند که حدود 10 میلیون مرگ سالانه در اثر مصرف سیگار خواهند داشت. تقریبا 500 میلیون نفر از افرادی که در حال حاضر زنده هستند در انتظار مرگ ناشی از استعمال دخانیات خواهند بود. استعمال دخانیات شایع‌ترین عامل قابل پیشگیری مرگ و ناتوانی و دومین علت اصلی مرگ در جهان است. اگر روند کنونی مصرف دخانیات ادامه یابد تعداد مرگ‌های ناشی از مصرف دخانیات در سال 2020 به 8 میلیون نفر در سال خواهد رسید. نیمی از یک میلیارد و سیصد میلیون فردي که هم‌اکنون سیگار می‌کشند، در نهایت به علت مصرف سیگار جان خود را از دست می‌دهند. مصرف دخانیات چهارمین عامل خطربار بیماری در کل جهان به شمار می‌رود و علاوه بر هزینه‌های اولیه ناشی از مصرف دخانیات و هزینه‌های درمانی بیماری‌های مرتبط با مصرف آن، به علت اینکه عوارض دخانیات عمدتا در سنین بهره‌دهی و فعالیت افراد بروز می‌کند، خانواده‌ها را از وجود نان‌آورهایشان محروم كرده و باعث افت نیروی کار سالم در جوامع می‌شود.
هزینه های ناشی از مصرف دخانیات بسیار زیاد است به علاوه افراد سیگاری در طول زندگیشان نیز به علت بیماری بهره‌وری کمتری دارند. بر اساس تخمینی در سال 1994 هزینه‌های خالص به هدر رفته در اثر استعمال دخانیات بیش از 200 میلیارد دلار در سال بوده است. دخانیات تا سال 2020 موجب 9 درصد کل صدمات جهانی یا 13 درصد بیماری‌ها و مرگ بالغین خواهد بود. بر اساس برآورد سازمان جهانی بهداشت، در کشور ما سالانه 36 هزار مرگ به علت بیماری‌های وابسته به دخانیات روی می‌دهد و در صورت تداوم روند جاری، در 20 سال آینده به میزان 200 هزار مرگ در سال افزایش خواهد یافت. تقریبا 80 درصد از 1 میلیارد سیگاری در جهان در کشورهای کم درآمد و با درآمد متوسط زندگی می کنند.
دخانیات؛ عامل مرگ و میر، بیماری و فقر
اپیدمی مصرف دخانیات یکی از بزرگترین تهدیدات بهداشت عمومی بوده که تاکنون جهان با آن مواجه بوده است. مرگ حدود 6 میلیون نفر در سال از عواقب اپیدمی جهانی است که بار بیماری ناشی از دخانیات و مرگ و میر آن بسیار بالاست. مصرف‌کنندگان دخانیات به علت مرگ پیش از موعد خانواده‌های خود را از درآمد محروم می‌کنند همچنین باعث افزایش هزینه های مراقبت‌های بهداشتی و به طریقی باعث اتلاف منابع اقتصادی می‌شوند.
در برخی از کشورهای فقیر، کودکان خانواده‌های کم درآمد بصورت متوالی و مکرر در مزارع تولید دخانیات کار می‌کنند این کودکان تحت بیماری ویژه ای به نام دخانیات سبز قرار می‌گیرند که توسط دست زدن به برگ نیکوتین ایجاد شده و نیکوتین از طریق لمس جذب پوست می‌شود.
کلیدهای مراقبت
پایش و نظارت خوب و مفید بر اپیدمی دخانیات نشان می‌دهد که اتخاذ سیاست مناسب در این زمینه حایز اهمیت است. فقط یک کشور از هر 3 کشور در جهان، مصرف دخانیات را در میان جوانان و بزرگسالان بصورت حداقل یک بار در هر 5 سال گذشته پایش کرده و مورد ارزیابی قرار داده‌اند.
دود دسته دوم می‌کشد؟
دود دسته دوم به دودی اطلاق می‌شود که در رستوران‌ها و فضاهای بسته که مردم در حال مصرف دخانیات هستند ایجاد می‌شود. بیش از 4000 ماده شیمیایی در دود سیگار وجود دارد که 250 مورد آن برای سلامتی مضر و بیش از 50 مورد آن سرطان‌زاست. هیچ گونه سطح ایمنی برای قرار نگرفتن در معرض دود دسته دوم وجود ندارد، در بزرگسالان دود دسته دوم باعث بیماری‌های قلبی و عروقی و تنفسی ازجمله بیماری‌های عروق کرونر قلب و سرطان ریه می‌شود، همچنین در نوزادان منجر به مرگ ناگهانی و در زنان باردار باعث کم شدن وزن هنگام تولد نوزاد می‌شود.
تقریبا نیمی از کودکان به طور مکرر در معرض دود دسته دوم در مکا‌‌ن‌های آلوده عمومی قرار می‌گیرند. دود دسته دوم همانطور که اشاره شد موجب مرگ حدود 600 هزار مرگ و میر زودرس در سال می‌شود و در سال 2004 حدود 28 درصد از مرگ کودکان به دود سیگار دسته دوم نسبت داده شده است.
قوانین ضد استعمال دخانیات از سلامتی افراد غیرسیگاری حمایت می‌کند، قوانین هوای عاری از دود سیگار بیان می‌دارد که هر فردی باید قادر باشد هوای سالم عاری از دخانیات را تنفس کند. بیش از 3/1 میلیارد از جمعیت جهان یا 18 درصد از جمعیت جهان توسط قوانین جامع ملی بدون دود دخانیات حمایت می‌شوند.
کمک به مصرف کنندگان دخانیات برای ترک آن
مطلعات نشان می‌دهد که تعداد کمی از مردم درک درستی از خطر مصرف دخانیات دارند. برای مثال در یک نظرسنجی در سال 2009 در چین نشان داده شد که تنها 38 درصد از افراد سیگاری می‌دانستند سیگار کشیدن باعث بیماری عروق کرونر قلب مي‌شود و تنها 27 درصد دیگر درک درستی از نقش سیگار در بروز سکته مغزی داشتند.
در میان افراد سیگاری که از خطرات ناشی از دخانیات آگاه هستند و تمایل به ترک آن دارند مشاوره و دارو می‌تواند شانس ترک آن را به دو برابر افزایش دهد. خدمات جامع ترک دخانیات برای کمک به ترک مصرف‌کنندگان تنها در 24 کشور وجود دارد که 15 درصد از جمعیت جهان را پوشش می‌دهد، در حالی که این مراکز در یک چهارم از کشورهای کم‌درآمد وجود دارد.
کمپین‌های رسانه‌های گروهی می‌تواند باعث کاهش مصرف دخانیات از طریق تاثیر بر مردم برای حمایت و حفاظت از افراد غیرسیگاری و متقاعد کردن جوانان برای جلوگیری از مصرف دخانیات شود. ممنوعیت تبلیغات دخانیات، مصرف دخانیات را کاهش می دهد، برنامه جامع منع تبلیغات دخانیات به طور متوسط باعث کاهش7درصد مصرف دخانیات و در برخی کشورها باعث کاهش مصرف تا 16 درصد شده است فقط در 29 کشور که 12 درصد جمعیت جهان را دارند به طور کامل تمام اشکال تبلیغات دخانیات ممنوع شده است.
مالیات و کاهش مصرف دخانیات
افزایش مالیات یک روش موثر برای کاهش مصرف دخانیات بخصوص در میان جوانان و افراد با درآمد پایین است، افزایش مالیات به میزان100درصد مصرف دخانیات را در حدود 4درصد در کشورهای توسعه یافته و با درآمد بالا و در حدود 5 درصد در کشورهای با درآمد کم و متوسط کاهش داده است.
تجارت غیر قانونی توتون و تنباکو
تجارت غیرقانونی توتون و تنباکو از جمله مسایل مهم بهداشتی- اقتصادی و امنیتی در سراسر جهان است، طبق برآوردها از هر 10سیگار و مصرف آن، يك مورد از راه غیرقانونی وارد می‌شود. سازمان جهانی بهداشت کمیته‌ای را برای مبارزه با دخانیات و اپیدمی آن دایر کرده و پیمانی براي کنترل دخانیات در فوریه 2005 به اجرا درآورده که بطور گسترده در 180کشور عضو که 90 درصد جمعیت جهان را پوشش می‌دهد به اجرا درآمده است. در سال 2008 سازمان جهانی بهداشت یک برنامه عملیاتی موثر برای افزایش اجرای مفاد این کنوانسیون را در سطح جهان آغاز کرد که 6 اقدام مهم آن عبارتند از1 - نظارت بر مصرف دخانیات 2- حمایت و حفاظت از مردم در برابر مصرف‌کنندگان دخانیات3- ارائه کمک به ترک مصرف دخانیات 4- هشدار در مورد خطرات ناشی از استعمال دخانیات 5- تقویت و اجرای قوانین منع و تبلیغات دخانیات 6- افزایش مالیات بر دخانیات.
سازمان جهانی بهداشت برای از بین بردن تجارت غیرقانونی محصولات توتون و تنباکو یک طیف وسیع از اقدامات مربوط به زنجیره تامین دخانیات ازجمله منع صدور مجوز واردات، صادرات و تولید محصولات دخانی و همچنین اعمال مجازات و مجازات کیفری را درمورد کسانی که مبادرت به تجارت غیرقانونی و قاچاق این محصولات می‌كنند به اجرا درآورده و پیشنهاد کرده كه اميد است موفقيت‌آميز باشد.
* کارشناس ارشد ارتقاي سلامت از دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی و کارشناس بیماری‌های غیرواگیر
47234