بارش شهابی برساوشی که اوج آن در 20 و 21 مردادماه در ایران رخ می‌دهند گردشگری نجومی را رونق فراوان داده است. گردشگری نجومی گاهی در روز و بیشتر اوقات در شب اتفاق می‌افتد. در روز زمانی که کسوف، گذر عطارد یا زهره، حلال ماه، اختفا نجومی رخ دهد گردشگران به تماشای این رویدادها می‌نشینند اما در اغلب موارد گردشگری نجومی در شب معنی می‌یابد. ایران از جمله کشورهایی است که ظرفیت بسیاری برای این گردشگری دارد. ایرانیان در طول تاریخ دستی در ساخت اولین رصدخانه‌ها در جهان داشتند. نخستین رصدخانه در حدود سال ۲۱۲ هـ. ق (۸۲۸ م) در بغداد بنا شد و دو اخترشناس برجسته به نام‌های فضل بن نوبخت اهوازی و محمد‌بن‌موسی خوارزمی بر آن ریاست داشتند. بعد از آن رصدخانه‌های مختلفی از جمله رصدخانه مراغه به دست بسیاری از ایرانیان بنا شد که همچنان هم پابرجا مانده است. رصدخانه‌هایی که حالا هم می‌تواند بخشی از جاذبه‌های تاریخی و هم جاذبه گردشگری نجومی باشند. البته لزوما گردشگری نجومی در ایران به این رصدخانه‌های تاریخی ختم نمی‌شوند. کاظم کوه کرم، سردبیر مجله نجوم در گفت‌وگو با «ابتکار» تقریبا در ایران بیش از 40 سایت در استان‌های مختلف وجود دارد که مردمش با تلسکوپ و گردشگران نجومی آشنا هستند. شهر نیاسر، متین‌آباد، کمپ کویری شهرزاد، رصدگاه سه قلعه در خراسان جنوبی و بسیاری مناطق که ساکنان و اهالی آنجا با حضور افرادی که به انگیزه نجومی به روستای آنها سفر می‌کنند اوخت شده‌اند. به علاوه اینکه در این روستا‌ها و شهرها زیرساختهای گردشگری از جمله اقامتگاه‌های بوم‌گردی و تسهیلات اولیه‌ای وجود دارد که می‌تواند گسترش یابد.
اما گردشگری نجومی به همت فضای مجازی در سال‌های اخیر رشد چشم‌گیری داشته است. گرچه آماری در این زمینه به صورت رسمی وجود ندارد اما تورهای مختلفی که تبلیغاتشان در فضای مجازی دیده می‌شود حکایت از رونق و محبوبیت آن در بین گردشگران ایرانی دارد. سردبیر مجله نجوم در این باره می‌گوید: گردشگری نجومی در سال‌های اخیر در ایران رونق یافته است. اما در مواقع خاصی در طول سال مانند نیمه دوم مرداد ماه و روزهای 20 و 21 مرداد ماه که بارش شهابی برساوشی اوج می‌گیرد گشت‌های طبیعت‌گردی به انگیزه رصد این بارش در جای جای کشور رخ می‌دهد.
اما این گشت‌ها در ایران چگونه آغاز می‌شوند یا بهتر آن است که پرسید گردشگران چطور به دور هم جمع می‌شوند تا به تماشای یک رویداد نجومی بنشینند؟ کوه کرم در این باره می‌گوید: بسیاری از این گشت‌ها توسط آژانس‌های توریستی که به صورت رسمی فعالیت می‌کنند، برگزار می‌شوند. بسیاری از آنها نیز گشت‌های دوستانه هستند، افرادی که به قصد تفرج به مقصدی خارج از شهر به مکان‌های شناخته شده‌ای که برای رصدهای نجومی در ایران وجود دارد، سفر می‌کنند. در سال‌های اخیر به واسطه گسترش شبکه‌های اجتماعی به خصوص اینستاگرام تبلیغات فراوانی از این سفرهای نجومی منتشر می‌شود که به واسطه آن استقبال بیشتری از این گردشگری شده که هم می‌تواند به اشتغالزایی کمک کند و هم زمینه‌ساز تفریحات سالم باشد. او ادامه می‌دهد: به نظر می‌آید که چشم‌انداز خوب و روشنی برای آینده گردشگری نجومی در ایران وجود دارد. هر چند این نوع گردشگری ساز و کار قانونی دارد اما تسهیلاتی برای فعالان این عرصه از سوی سازمان‌های مثل میراث فرهنگی یا کمیته ملی طبیعت‌گردی وجود ندارد. یعنی این نوع گردشگری در قالب طبیعت گردی تعریف می‌شود. اما اگر بتوانند ساز و کارهایی را برای این نوع گردشگری در نظر گیرند زمینه‌های گسترش این نوع گردشگری در ایران خواهد بود.
گردشگری نجومی برای رونق بیشتر به چه زیر ساختی نیاز دارد؟
صنعت گردشگری به زیر ساخت نیاز دارد. گردشگری نجومی اما فارغ از زیرساختهای لازم برای طبیعت‌گردی به زیرساختهای دیگری از جمله داشتن راهنمای آموزش دیده، مکان امن در شب و پذیرش گردشگر در شب و پذیرش آن از سوی مدیران سایت‌های تاریخی و طبیعت‌گردی نیاز دارد. کوه کرم در این باره می‌گوید: کلیات گردشگری نجومی به لحاظ تسهیلات در روز آنچنان با طبیعت‌گردی تفاوتی ندارد. اما این نوع گردشگری در شب نیازمند ایجاد اماکن ایمنی و بدون آلودگی نوری برای گردشگر است و از طرف دیگر راهنمایی گردشگری نجومی کمی متفاوت‌تر از طبیعت‌گردی است. بنابراین راهنما باید کسی باشد که الفبا و دانش نجومی را در سطح نسبتا خوب بدانند. به این خاطر که ممکن است گردشگران سوالات متنوعی را از راهنما بپرسند. از طرفی راهنما باید استفاده از ابزارهای رصد را بداند. علاوه بر این بسیاری از مدیران سایت‌های تاریخی و طبیعت‌گردی باید بپذیرند که به همان اندازه‌ای که در روز گردشگر دارند می‌توانند در شب نیز گردشگر را به خود جذب کنند و این می‌تواند درآمد آنها را نیز افزایش دهد. به خصوص در سایت‌هایی مانند زیگورات چغازنبیل در شوش که روزهای تابستان بسیار گرم است، شب‌ها فرصت خوبی برای بازدیدگردشگران نجومی است.
منجمان آماتور، یک فرصت خوب برای گردشگری نجومی
به گفته سردبیر مجله نجوم، خوشبختانه یکی از فرصت‌‌های خوب برای گردشگری نجومی فارغ از ظرفیت ایران در این زمینه، وجود منجمان آماتور است. بیش از 10 هزار نفر در ایران وجود دارند که دانش پایه در زمینه نجوم را دارند که بتوانند اطلاعات خوبی درباره آسمان شب در اختیار گردشگران قرار دهند. رونق گردشگری نجومی می‌تواند زمینه اشتغال این افراد را فراهم کند. فقط باید این نوع گردشگری را در ایران به رسمیت بشناسیم و به جای آنکه به فکر محدود کردن این نوع گردشگری باشیم به این فکر کنیم که چطور این فضا را مدیریت کنیم و تسهیلات در اختیار فعالان قرار دهیم. او با اشاره به ظرفیت گردشگری نجومی در ایران می‌گوید: در شب‌های گذشته گروهی از خوانندگان مجله نجوم به همراه کارشناسان این حوزه به سمت یکی از ییلاق‌های فیروزکوه سفر کرده‌اند و شب خوبی را نیز سپری کرده‌اند و بارش شهابی را رصد کردند و شاید بسیاری از آنها هفته آینده که گشت دیگری به کمپ متین‌آباد داریم ما را همراهی کنند. بنابراین مردم علاقه‌مندی زیادی برای این نوع گردشگری نشان می‌دهد.
جای خالی حمایت سازمان میراث فرهنگی از گردشگری نجومی
با وجود این ظرفیت‌ها اما آنچه که به نظر می‌رسد این گردشگری نیاز دارد، حمایت سازمان میراث فرهنگی از گردشگری نجومی است. کوه کرم در این باره می‌گوید: تورهای گردشگری نجومی معمولا زیر نظر آژانس‌های گردشگری که بند ب دارند برگزار می‌شود. خیلی از آژانس‌ها به خاطر مشکلاتی که این گردشگری از جمله سرویس‌دهی در شب دارد تمایلی به برگزاری این نوع گردشگری ندارند. گرچه به لحاظ قانونی ساز و کار این گردشگری در دست سازمان میراث است ولی موانع بسیاری برای برگزاری این نوع گردشگری در سایت‌های تاریخی و عکاسی گردشگران وجود دارد. برای اینکه یک برنامه در یک سایت تاریخی برگزار شود و گردشگران بتوانند این رویداد نجومی را در کنار بنای تاریخی مانند پاسارگاد تصویر برداری کنند باید نامه نگاری بسیاری با مدیران میراث فرهنگی صورت پذیرد تا آنها این موضوع را بپذیرند که برنامه در شب برگزار شود.
یکی دیگر از مشکلاتی که گردشگری نجومی با آن روبه‌روست یک مکان بدون آلودگی نوری برای رصد رویدادهای نجومی است و خاموش نشدن چراغهای اضافی در شهرها و روستاهای مقصد این گردشگری از جمله مشکلاتی است که برگزار کنندگان این تورها با آن دست و پنجه نرم می‌کنند. سردبیر مجله نجوم در این باره می‌گوید: اگر بتوان از طریق سازمان میراث فرهنگی با شورایاری روستا هماهنگی به وجود آید که وقتی قرار است گروهی از گردشگران به روستا بیایند برق معابر قطع شود تا دیگر بحث در این رابطه به شورای تامین کشیده شود. وقتی گشت نجومی به روستایی می‌رود می‌خواهد آسمان پر ستاره را ببیند و در روستایی که 40 خانوار زندگی می‌کند لزومی به روشن بودن چراغهای معابر در آنجا وجود ندارد و سازمان میراث با هماهنگی با ارگان‌ها به اهالی اعلام کند که چراغهای معابر خاموش می‌شود به این خاطر که گردشگران می‌خواهند آسمان شب را رصد کنند. گردشگرانی که می‌تواند شغل و ثروت ایجاد کند و سبب خالی از سکنه شدن روستا شود. فقط کافی است که سازمان میراث و وزارت کشور با برق منطقه‌ای هماهنگی کنند.
گردشگری برای تمام فصول
شاید برای بسیاری از مخاطبان این سوال پیش آمده باشد که آیا گردشگری نجومی در ایران در تمامی ایلام سال می‌تواند اتفاق افتد؟ کوه کرم در این باره می‌گوید: اگر کارشناس آموزش دیده‌ای داشته باشیم می‌تواند در هر شبی از سال در آسمان شب سوژه‌های جذابی را به علاقه‌مندان به این حوزه ارائه کند. ایران کشوری چهارفصل است و در زمستان که نیمه شمالی با برف و باران دست و پنجه نرم می‌کند در جنوب ایران هوای عالی داریم. بنابراین این برنامه‌های نجومی می‌تواند به کرات در مناطق مختلف ایران در تمامی ایام سال برگزار شود. کما اینکه در سال‌های 1389 و 1391 جشنواره نجومی قشم را در ژئوپارک قشم اجرا کردیم و تجربه بسیار خوبی داشتیم. با کمترین امکانات توانستیم گردشگران بسیاری از جمله گردشگران خارجی را به آنجا جذب کنیم. این تجربه نشان داد که اگر بتوانیم تسهیلاتی را فراهم کنیم گردشگران بسیاری از گوشه گوشه ایران جذب این گردشگری خواهند شد. هرچند بعد از این تجربه دیگر مدیران منطقه آزاد قشم از این برنامه حمایت نکردند.
برای جذب گردشگر خارجی چه باید کرد؟
جذب گردشگر خارجی یکی از اهدافی است که نهادهای متولی گردشگری به دنبال آن هستند و برای افزایش آن هر از گاهی تسهیلاتی ارائه می‌دهند. اما گردشگری نجومی از این موضوع نیز مغفول مانده است. سردبیر مجله نجوم می‌گوید: ما نیاز داریم که در درجه اول به گردشگر خارجی به عنوان کسی که وارد کشور می‌شود تا ثروت به وجود آورد نگاه کنیم. در وهله دوم باید نیازهای آنان را شناسایی کنیم و از طرفی به ضروریات و ملزومات فرهنگی ایران نیز توجه کنیم. اما اگر به گردشگر خارجی به عنوان یک جاسوس نگاه کنیم و شرایط را بر او سخت بگیریم او نیز دیگر ایران را برای گردشگری انتخاب نمی‌کند. به هرترتیب باید با آنها به تعاملی برسیم. گردشگری نجومی از آنجایی که بسیاری از شهرهای اروپایی با مشکل آلودگی نوری دست به گریبان هستند و در فصول پاییز و زمستان بارندگی و برف دارند و به طور طبیعی نمی‌توانند به نجوم بپردازند پس اگر بتوانیم تسهیلات خوبی را فراهم کنیم مطمئنا در فصول سرد جزایر کیش و قشم می‌تواند آنها را جذب کند.
۴۷۲۳۵