صابر گلعنبری
شاید عنوان قدری عجیب به نظر برسد؛ چون کمتر کسی از وجود کُردها در اردن شنیده است. تاریخ ورود کُردها به کشور پادشاهی اردن به نهصد سال پیش زمان جنگهای صلیبی و حکومت ایوبیان بر میگردد. ابتدا در شهرهای سلط و کرک سکنی گزیدند و بعدها هم هزاران نفر از کُردهای شاغل در نیروهای عثمانی، کُردهای آواره ترکیه در دهههای بیست و سی قرن گذشته، کُردهای تاجر و مهاجر از دمشق، کُردهای فلسطینی آواره پس از جنگهای ۱۹۴۸ و ۱۹۶۷ در فلسطین به آنها ملحق شده و رفته رفته بر جمعیتشان افزوده شد.
آمار دقیقی از تعداد کُردهای اردن در دست نیست، اما منابع مختلف جمعیت آنها را از ۵۰ تا ۱۰۰ هزار نفر برآورد کردهاند. در میان عشیرههای کُردی اردن عشیره "الکُردی" بسیار معروف است و گفته میشود جمعیت آن به ۳۰ هزار نفر میرسد. در شهر سلط در غرب اردن محلهای به نام "الاکراد" (کردها) وجود دارد که در سفرنامهها و کتابهای تاریخی گردشگران غربی هم ذکر شده است.
کُردها تنها در شهرهای سلط و کرک ساکن نیستند، بلکه در امان پایتخت اردن و دیگر شهرهای بزرگ همچون زرقاء هم حضور دارند.
آنها هنوز فرهنگ و اصالت خود را حفظ کرده و هر ساله نوروز را جشن میگیرند. با این وجود تعداد قابل توجهی از آنها به مروز زمان زبان مادری خود را فراموش کردهاند که در چند دهه گذشته نخبگان کُردی اردن تلاش زیادی برای احیای زبان کُردی مبذول داشتهاند. خیلی از آنها در مناسبتهای ویژه و جشنهای ملی و کُردی با لباس کردی ظاهر میشوند. هنوز هم رقص کُردی که شباهت زیادی میان آن و رقص فلسطینی (دبکه) وجود دارد، به قوت خود پابرجاست. گروه رقص کردی "شمس الاکراد" یا "کرد روژ" در مناسبتهای مختلفی در اردن شرکت میکند و در این کشور معروف است.
کُردهای اردن امروزه موسسات مردمنهاد مخصوص خود چون "جمعیت فرهنگی اردنی کردی" (۲۰۱۲) و "جمعیت کُردی خیریه صلاح الدین" (تاسیس شده در سال ۱۹۷۰) را دارند که به کارهای فرهنگی و اجتماعی در میان کردهای اردن مشغول هستند. اما با توجه به پراکندگی جمعیت کُردها در شهرهای مختلف اردن هنوز نتوانستهاند نمایندهای به پارلمان بفرستند.
در اردن دو گانه قومیتی عربی کُردی وجود ندارد و احتمالا علت آن هم جمعیت اندک آنها و نوعی آسیمیله شدن است که البته با وجود آن هم مردمان کُرد در جامعه اردنی هنوز هم اصالت و نمادهای مبرز فرهنگ خود را حفظ کردهاند.
از شخصیتهای برجسته کُردی اردن در طول تاریخ این منطقه میتوان به ضیاء الدین محمد هکاری سلطی و فقیه شهاب الدین بن سلیمان کورانی اشاره کرد. شیخ ضیاء الدین بعدها به قدس مهاجرت کرد و نوادگان او برای بیش از صد سال امامت نماز در مسجد الاقصی (قبله نخست مسلمانان) را به عهده داشتند و به آنها لقب "امام" داده شد.
کُردهای اردنی پس از استقلال اردن در سال ۱۹۴۶ نقش فعالی در بنای کشور داشته و شخصیتهای ادبی، سیاسی، فرهنگی و مذهبی زیادی از میان آنها برخاستهاند.
کُردهای زیادی به کار نظامی مشغول بودند و بعدها که ارتش اردن تاسیس شد، جزو بنیانگذاران آن بودند. وقتی عبدالله بن حسین بنیانگذار اردن در سال ۱۹۲۰ وارد عمان شد، مورد استقبال دو افسر کُرد به نامهای خلیل بکر ظاظا و نور الدین برزنجی قرار گرفت و وقتی هم به عمان رفت باز چند چهره معروف کُردی (سیدو کُردی، علی کُردی و رشید مدفعی از رهبران انقلاب عربی علیه عثمانیها) از او استقبال کردند. وقتی هم عبدالله بن حسین خواست ارتش را بنیان گذارد از همین افراد استفاده کرد.
در عرصه سیاسی هم به مناصب بلندپایهای از جمله نخستوزیری دست یافتند. سعد جمعه که نویسنده و شخصیت فرهنگی قدری بود از سال ۱۹۶۷ دوبار به سمت نخست وزیری رسید. از دیگر سیاستمداران کُرد اردنی میتوان به سیدو کُردی، احمد کردی، علی کردی، مدحت جمعه، سعد الدین جمعه، خیر الدین زرکلی (رئیس دفتر چند نخست وزیر)، رشید مدفعی (وزیر کشور و وزیر دفاع)، صلاح جمعه (وزیر کشاورزی)، یوسف ذهنی (وزیر امور اجتماعی)، اشرف کُردی (وزیر بهداشت) نام برد. در زمینههای ادبی، فرهنگی و هنری هم نقش پررنگی داشتند و از جمله شخصیتهای تاثیرگذار در این باره هم میتوان به عبدالرحمن کردی بنیانگذار اولین انتشارات در اردن در دهه پنجاه قرن گذشته و ناشر نخستین مجله به نام "اردن جدید"، ابراهیم کردی (کارگردان) و زیاد کردی (کارگردان) و افراد دیگری هم نام برد.
نخستین کتاب درباره کُردهای اردنی در سال ۲۰۰۴ تحت عنوان "کردهای اردن و نقش آنها در ساختن اردن جدید" به وسیله محمد علی صویرکی کردی به چاپ رسید.
۵۲۳۱۰