پذیرفتن مسئولیت فقط به نتایج کوتاه مدت تصمیمات نمایندگان خلاصه نمی‌شود بلکه باید نتایج بلند مدت را هم در نظر گرفت .
تصمیم گیری و رای دهی هنری است که نیاز به دانش حقوقی وسیاسی و آموزش دارد. اینکه چطور روشهای مناسبی را برای اتخاذ و ابراز تصمیم مناسب انتخاب کنیم چالش همیشگی ما در زندگی و کار خصوصی و دولتی است، به هر صورت افراد آگاهانه یا نا آگاهانه روشهای مشخصی را در تصمیم سازی و تصمیم گیری و ابراز عقیده بکار میگیریم، که انجام آن بستگی به دانش نماینده از موضوع و توقع مردم از نماینده دارند.
به موجب فصل ششم قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران موضوع اصول 58 قانون فوق، مجلس شورای اسلامی رکن اصلی نهاد قانونگذاری در کشور ایران است که از نمایندگان منتخب مردم تشکیل و مطابق اصل ۶۲ قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، مجلس شورای اسلامی از نمایندگان ملت که به‌طور مستقیم انتخاب می‌شوند، تشکیل می‌گردد.
پس از برگزاری انتخابات، مطابق اصل ۶۵ از آن قانون، جلسات مجلس شورای اسلامی با حضور دو سوم مجموع نمایندگان رسمیت می‌یابد و تصویب طرح‌ها و لوایح طبق آیین‌نامه مصوب داخلی انجام می‌گیرد مگر در مواردی که در قانون اساسی حدنصاب خاصی تعیین شده باشد. برای تصویب آیین‌نامه داخلی موافقت دو سوم حاضران لازم است.
مطابق اصل ۶۹فانون اساسی مذاکرات مجلس شورای اسلامی باید علنی باشد و گزارش کامل آن از طریق رادیو و روزنامه رسمی برای اطلاع عموم منتشر شود. تنها در شرایط اضطراری و در صورتی که رعایت امنیت کشور ایجاب کند، به تقاضای رئیس‌جمهور یا یکی از وزراء یا ده نفر از نمایندگان، جلسه غیر علنی تشکیل میشود. مصوبات جلسه غیر علنی در صورتی معتبر است که با حضور شورای نگهبان به تصویب سه چهارم مجموع نمایندگان برسد. گزارش و مصوبات این جلسات باید پس از بر طرف شدن شرایط اضطراری برای اطلاع عموم منتشر گردد. نمایندگان مجلس شورای اسلامی پس از انتخاب شدن در اجرای اصل 67 قانون اساسی به کلام الله مجید سوگند یاد می کنند که به دولت و ملت وفادار باشند از اصول و اهداف و آرمانهای نظام و مردم تخلف از سوگند نکنند.
یکی از شروط وفاداری شفافیت ابراز نظر در کلام و بیان در غالب نطق یا ابراز رای و نظر است. طبعا همانگونه که شفافیت کمیت و کیفیت انتخاب کنندگان پس از برگزاری انتخابات بررسی و صورتجلسه و امضا و جهت استحضار عموم منتشر می شود متقابلا وکلای مجلس هم باید در مقام انجام تکلیف باید به صورت شفاف و روشن رای و نظر خود را اعلام نمایند. به نظر این شفافیت رای از حق و تکلیف متقابل وکیل و موکل استباط میشود.
وقتی صحبت از رای گیری میشود، بسیاری از ما به رای گیری های انتخاباتی (مثلاً برای مجلس، ریاست جمهوری یا شورای شهر) فکر می‌کنیم.
در حالی که هر گروهی که به فعالیت مشترک مشغولند یا منافع مشترکی دارند، ممکن است برای تصمیم گیری و انتخاب گزینه نهایی به سراغ رای گیری بروند.در واقع رأی گیری جایگزین توافق عمومی است و هر زمان تمام اعضای گروه سلیقه و انتخاب یکسانی نداشته باشند، ناگزیر باید به سراغ رای گیری بروند (چون نمی‌شود یک جلسه را تا ابد ادامه داد و منتظر ماند که همه بر سر یک گزینه قانع شوند.)
اگر در رای گیری فقط دو گزینه وجود داشت، رای گیری و انتخاب گزینه‌ی نهایی هرگز به یک چالش تبدیل نمی‌شد.
ولی مسئله اینجاست که نمایندگان ما در بسیاری از تصمیم گیری های دنیای واقعی، با بیش از دو گزینه روبرو هستند و وقتی تعداد گزینه‌ها از دو فراتر می‌رود، چالش‌ها و ابهام‌های پیچیده‌ای به وجود می‌آید.یکی از ساده‌ترین مشکلاتی که همه ما آن را تجربه کرده‌ایم، پخش شفاف رأی است.
طرحهایی که ناتمام ماند
اولین طرح شفافیت آراء نمایندگان نخستین بار توسط آقای محمدجواد فتحی، نماینده مردم تهران در ۸ آذر سال ۱۳۹۶ مطرح شد. در هفده مرداد ۱۳۹۷ حسینعلی حاجی دلیگانی نمایندهٔ شاهین‌شهر، میمه و برخوار مجدداً طرح شفافیت آراء نمایندگان مجلس را با ۲۹ امضا تهیه کرده و به هیئت رئیسهٔ مجلس تحویل داد. وی در مورد این طرح گفته‌است: «یکی از بهترین معیارهای ارزیابی مردم از نمایندگان خود در مجلس این است که مردم بدانند نمایندگان آنها در خصوص طرح‌ها و لوایح چه نظراتی داشته‌اند، در خیلی از کشورهای دنیا از همین روش برای شفافیت استفاده میشود و این می‌تواند برای کشور مفید باشد.»
سرانجام در توافق فی مابین حاجی دلیگانی و فتحی، طرح فتحی در کنار تلاش حاجی دلیگانی برای جلب حمایت نمایندگان، به هیئت‌رئیسهٔ مجلس تحویل داده شده .
دومین طرح مربوط به شفافیت آراء نمایندگان به ابتکار نمایندهٔ قائم‌شهر، سوادکوه و جویبار در۱۳ آبان ۱۳۹۷ ایجاد شده و به امضای ۳۸ نفر از نمایندگان مجلس رسیده‌است.
با شروع بکار مجلس یازدهم در اولین جلسه صحن علنی، گروهی از نمایندگان خبر از ارائه طرح جدید شفافیت آرای نمایندگان دادند..که در بین آنها نام‌های احمد امیرآبادی فراهانی، روح الله ایزدخواه، مجتبی توانگر، حسینعلی حاجی دلیگانی، ابراهیم رضایی، علیرضا زاکانی، مالک شریعتی، ابوالفضل عمویی، روح الله متفکر آزاد، الیاس نادران و روح الله نجابت به عنوان طراحان اصلی این طرح به چشم می خورد که بر اساس بند دوم طرح پیشنهادی، "علاوه بر شفافیت آرای نمایندگان گزارش عملکرد ماهیانه کمیسیون‌ها نیز شفاف شده و به اطلاع مردم خواهد رسید."
وکلای ملت درصورت شناخت انواع رای گیریها و مزایا و معایب آن گام مهمی در رشد و توسعه کشور و ترویج تعالی مدیریت خود دارند. از آنجا که سبک تصمیم‌گیری نقش پررنگی در توانایی مدیریت وکلای ملت در پست نمایندگی مردم بازی می‌کند، به صلاح است آنها با نحوه به‌خصوصِ تصمیم‌گیری و تصمیم سازی و اعلام در خصوص وظایف مرتبط با مجلس آگاه باشند و بسنجند که با توجه به پستی که در آن مشغولند و محیط کاری‌شان ، و تاثیر این تصمیم گیری و نحوه اعمال آن در تقدیر و سرنوشت افراد یک جامعه آیا از سبک درستی پیروی می‌کنند یا نه؟ آیا این روش رای دهی از محمل علنی شدن برخوردار است؟آیا این گونه رای دادن با وضع مردم و جامعه ای که برای آن از طریق رای دادن تصمیم گرفته میشود مفید و موثر است؟
با مطالعه در اصول متعدد قانون اساسی و روح قوانین موجود:
۱-پاسخگویی نماینده:
ذات دموکراسی مردم‌سالاری این است که نمایندگان مجلس بعنوان وکلای انتخابی ملت باید نسبت به مردم به عنوان موکل پاسخگو باشند. این نمایندگان باید در مقاطع زمانی مشخص به مردم مراجعه تا از آنها در مورد وکالتی که برای حضور در پست نمایدگی خود گرفته‌اند اجازه بگیرند. درصورت راه یافتن به مجلس به سوگند و قول خود نسبت به موکلین وفادار باشند .به همین منظور در بسیاری از قوانین اساسی نظامهای دموکراتیک مبتنی بر مردم‌سالاری مقرر شده تا انتخابات در فواصل زمانی ۴ سال مشخص برگزار شود.
۲-آیا شفافیت اسلامی است یا خیر؟
یکی از ارکان لازم دین مبین اسلام که به کرات به آن توصیه شده مسئولیت‌پذیری است. «کلکمْ راعٍ، وَ کلکمْ مَسْؤُولٌ عَنْ رَعِیتِهِ.» (هر کدام از شما مسئول هستید و درباره افرادی که به سخن شما گوش می‌دهند بازخواست خواهید شد) درواقع مهم‌ترین اصل در جامعه بشری در تعاملات بین افراد، مسئولیت‌پذیری است. در قرآن هم اشاره شده که هر فردی مسئول رفتار و اعمال خویش است.
بدین جهت شفافیت و مسئولیت‌پذیری از بنیان‌های یک نظام مردم‌سالار است مسألهٔ رأی‌دهی و محتویات رأی معمولاً از این قاعده مستثنی نیستند.
۳-مسولیت حقوقی نماینده
اشخاص حقیقی و حقوقی و نمایندگان مجلس باید تصمیمات زندگی سیاسی که نقش اساسی در تقدیر مردم دارد را جدی گرفته و مسئولیت آن را پذیرا باشند. برای این کار باید قبل از تصمیم و عمل به آن، جوانب موضوع و عواقب آن را سنجیده و نتایج احتمالی آن را در ذهن خود مرور و مدت زمانی را برای بررسی بهتر تصمیم و تبعات آن صرف نمایند. چون احتیاط شرط عقل است و باید در تصمیم‌گیری نیز به این موضوع توجه کنید.
البته پذیرفتن مسئولیت فقط به نتایج کوتاه مدت تصمیمات نمایندگان خلاصه نمی‌شود بلکه باید نتایج بلند مدت را هم در نظر گرفت .
۴-نقشه راه شفافیت
مجلس شورای اسلامی باید به گونه ای باشد که از نقشه را شفافیت در همه ابعاد سیاسی، اداری، مالی، به منظور پاسخگویی به مردم و امکان نظارت موکلین مردم بر نمایندگان وکیل برخوردار باشد.
۵- حق و تکلیف
نمایندگان مجلس شورای اسلامی پس از انتخاب شدن به کلام الله مجید سوگند یاد می کنند که به دولت و ملت وفادار باشند از اصول و اهداف و آرمانهای نظام و مردم تخلف از سوگند نکنند. از شروط وفاداری شفافیت ابراز نظر در کلام و بیان در غالب نطق یا ابراز رای و نظر است
طبعا همانگونه که شفافیت کمیت و کیفیت انتخاب کنندگان پس از برگزاری انتخابات بررسی و صورتجلسه و امضا و جهت استحضار عموم منتشر میشود متقابلا وکلای مجلس هم باید در مقام انجام تکلیف باید به صورت شفاف و روشن رای و نظر خود را اعلام نمایند. به نظر این شفافیت رای از حق و تکلیف متقابل وکیل و موکل استباط میشود.
۵- رعایت امانت
از وظایف متقابل وکیل به موکل رعایت جانب امانتداری است که از روح و مفاد قوانین متعدد این امر استنتاج میشود. وقتی فردی به یک وکیل دادگستری وکالتی اعطا می نمایند تا به وکالت از موکل نسبت به پیگیری و استیفای حق و حقوقش در مراجع قضایی اقدام نمایید، چطور ممکن است وکیل ملت که در جایگاه بسیار مهم و بزرگی قرار گرفته و قانونا حق بررسی و نظارت و تحقیق و تفحص و تصویب و رد و تایید و استیضاح را دارد.
۶- مطالبه گری وکالت
وقتی نماینده مجلس از این امکان قانونی برخوردار است که از وزاری دولت تقاضا نمایید در صحن مجلس حاضر ودر خصوص جزئیات ماموریت محوله در امور داخلی یا خارجی، مسافرت و دیدارها و اسناد و هدایا و غیره به جزئیات گزارش دهد . چطور خود از امر می تواند مبرا باشد. به تاسی از «آنچه برای خود نمی پسندی برای دیگران نپسند.» اگر شفافیت رای مناسب است باید برای همه دولت و مجلس در معنای اهم باشد و اگر مضر است باید برای همه باشد!
۷-در مقام قیاس وقتی قاضی دادگستری پس از برگزاری محاکمه و ختم جلسه به صراحت رای خود را قالب دادنامه اعلام و در موارد قانونی منتشر می کند چه ایرادی دارد آرای نمایندگان مجلس هم به مانند آرای قضات دادگستری منتشر شود.
به نظر در این خصوص نه تنها ایرادی ندارد بلکه همانگونه که آرای قضات پس از بررسی و صدور در منظر افکار عمومی و حقوقدانان قرار گرفته وپژوهشگاههای مختلف و روزنامه های متعدد آن را بررسی و نقد و به راحتی بدون دغدغه و نگرانی آرایشان مورد سنجش و قضاوت عموم قرار می گیرد و این تبادل آرایر تضاد افکار باعث تبلور و رشد و توسعه احکام وارای بعدی قضات در آرایشان میشود .چه خوب است آرای نمایندگان مجلس هم که در صحن مجلس ابراز میشود به‌صورت علنی و شفاف منتشر تا با واکاوای کنشگران مفید به حال مردم واقع شود.
۸- قانون اساسی و حقوق بین‌الملل
حق برگزاری انتخابات از طریق رأی‌گیری مخفی (و نه آرای نمایندگان منتخب مجلس) در معاهده و توافق‌نامه‌های متعدد بین‌المللی نظیر ماده ۲۱٫۳ اعلامیه جهانی حقوق بشر اظهار می‌دارد: «ارادهٔ مردم باید … باید از طریق انتخابات ادواری و سالمی ابراز شود که ….» و ماده ۲۳ کنوانسیون حقوق بشر آمریکا (پیمان سن خوزه، کاستاریکا) به همه شهروندان کشورهای عضو سازمان کشورهای آمریکایی حق و فرصت «رای دادن و انتخاب شدن در انتخابات‌های دوره ای واقعی را اعطا می‌کند، که باید با رأی‌گیری همگانی و برابر...» بند ۷٫۴ سند نشست کپنهاگ کنفرانس ابعاد انسانی CSCE، کشورهای عضو سازمان امنیت و همکاری در اروپا را موظف می‌کند «اطمینان حاصل کنند که آرا ...... رای‌گیری آزاد معادل صورت می‌گیرد؛ و این که آنها صادقانه شمرده و گزارش شوند و نتایج رسمی علنی شود.»
ماده ۵ کنوانسیون معیارهای انتخابات دموکراتیک، حقوق و آزادیهای انتخاباتی در کشورهای عضو مشترک المنافع کشورهای مستقل، نهادهای انتخاباتی را موظف به عدم انجام «هیچگونه عمل مغایر ابراز مخفی خواست رای‌دهنده می‌کند» مبرهن است که علنی آرای و ابراز عقیده نه تنها در هیچ کدام از اصول متعدد قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران و میثاق‌های ما بعد حقوق بشری منع و نهی نشده که بلکه تایید هم شده.
شفافیت آرا، مبنای حقوقی دارد
در مقام نتیجه باید گفت چون نمایندگی مجلس شورای اسلامی از اموری است که مردم با انتخاب نماینده اختیارات خود در امر قانونگذاری را به آنها تفویض می نمایند و نماینگان منتخب مجلس شورای اسلامی در راستای اذن و اجازه مردم به ابراز نظر و اعلام رای می پردازند، رعایت جانب امانتداری، در نظر داشتن صرفه و صلاح مردم، اقتضا می نمایند تا نحوه انجام وظیفه و حساب ایام آن را به‌صورت شفاف به مردم اعلام دارند.
تا بدین طریق نسبت به بسط و گسترش عدالت و جلوگیری از شایعه پراکنی و منفعت طلبی و مصلحت سنجی پرهیز شود.
*وکیل پایه یک دادگستری، دکترای حقوق بین الملل عمومی
۴۷۲۳۱