سفر آیت‌الله خامنه‌ای به عنوان رئیس جمهور ایران به نیویورک در ۳۰ شهریور ۱۳۶۶ برای شرکت در چهل و دومین نشست مجمع عمومی سازمان ملل متحد، یکی از اقدامات مهم دیپلماتیک در دوره دفاع مقدس بود. بعد از حضور شهید رجائی، ایران در سطح رئیس جمهور مجمع عمومی سازمان ملل متحد شرکت نکرده بود و به مدت هفت سال آقای علی‌اکبر ولایتی وزیر امور خارجه در جلسات مجمع عمومی سازمان ملل شرکت می‌کرد.
حضور رئیس‌جمهوری اسلامی ایران در نیویورک مصادف با بحرانی‌ترین سالهای جنگ تحمیلی بود و زمانی انجام گرفت که هجمه تبلیغاتی وسیعی از سوی آمریکا و غرب علیه کشورمان جریان داشت و حمایت‌های گسترده از رژیم صدام باوجود جنایات شیمیایی و حملات پی در پی به شهرها و نفتکشها، صورت می‌گرفت.
این سفر، هم‌زمان با جدی شدن موضوع قطعنامه ۵۹۸ و همچنین اقدامات تحریک‌آمیز آمریکا در خلیج‌فارس و مواضع شجاعانه ایران انجام شد. خط تبلیغاتی غرب سعی داشت حضور رئیس‌جمهور در نیویورک را نوعی نرمش در مقابل آمریکا القا کرده و افکار عمومی را از هدف اصلی سفر که تشریح مواضع ایران در رابطه با جنگ تحمیلی و اثبات حقانیت کشورمان بود، منحرف کند. آیت الله خامنه ای در بیانات خود در صحن مطهر حضرت ثامن‌الحجج- ۰۱/۰۱/۱۳۷۷- در این رابطه می گویند:
« برخی حضور رئیس‌جمهور ایران در آمریکا را پس از سال‌ها نشانه‌ای از تغییر در دیدگاه ایران تعبیر می‌کردند؛ یکی از مسئولین بلندپایه‌ی یکی از کشورهای اروپایی پیش من آمد و گفت: شما بالاخره باید مسئله‌ی خود را با آمریکا حل کنید. فکر می‌کردند ما که به نیویورک رفته‌ایم و در کشور آمریکا هستیم، شاید بتوانند نان را به تنور گرم بزنند. گفتم نمی‌شود، قضیه سازمان ملل، قضیه دیگری است. من به سازمان ملل آمده‌ام تا با مردم دنیا حرف بزنم و این ربطی به آمریکا ندارد. مسئله‌ی آمریکا، مسئله دیگری است.»
در آن مقطع، موضوع مهم برای ایران گنجاندن نظرات خود بخصوص درمورد تنبیه متجاوز، در قطعنامه ۵۹۸ بود. وزارت امورخارجه پیش نویس شرایط ایران را برای رسیدن به یک آتشبس تهیه کرده و در اختیار دبیر کل قرار داده بود. در این سند تاکید شده بود که نقطه اصلی مسئله، تنبیه متجاوز است تا این مسئله حل نشود، دیگر مسائل حل نخواهد شد.
آیت الله خامنه ای در مورد ضرورت توجه ویژه به مجازات متجاوز در قطعنامه ۵۹۸، خطاب به خبرنگاران در نیویورک - ۱/۷/۱۳۶۶- با اشاره به محاکمه «رودولف هس» گفتند:
« فکر میکنم به تدریج افکار عمومی دنیا دارد به مسئله تنبیه متجاوز اعتقاد و اذعان پیدا میکند و ما یک حرف جدیدی در باب تنبیه متجاوز به صحنه سیاست نیاوردهایم و این یک چیز سابقه دار است. شما همین چند هفته پیش ملاحظه کردید در دنیا چه جنجالی شد که آن پیرمرد بیچاره رودولف هس، را فاتحان جنگ بین المللی آزادش کنند تا چند صباحی باقی مانده عمرش را در یک گوشه آرامی و در خانه خودش بگذارند. اما حرف آنها این بود که چون «هس» از شروع کنندگان جنگ و متجاوزین است، متجاوز باید مجازات شود. لذا او را آزاد نکردند تا اینکه ظاهراً خودکشی کرد. بنابراین مسئله تنبیه متجاوز، حرف جدیدی نبود، منتها دنیا آن را به دست فراموشی سپرده بود.... ما امروز برای تنبیه متجاوز، به تشکیل محکمهصالح، به مراتب نزدیکتر از گذشته شده ایم. ما قطعنامه ۵۹۸ را رد نکرده ایم و البته به مسئله تعیین متجاوز اهمیت می دهیم. چون اگر متجاوز تنبیه نشود، چندین برابر آن جوانانی که به آنها اشاره کردید، باز در آینده جانشان در خطر خواهد بود و لذا چیزی که در حفظ امنیت مؤثر است و ما و همه را مطمئن میکند که دیگر این جوانان آنگونه فدا نخواهند شد، این است که متجاوز تنبیه شود و همه بدانند عاقبت تجاوز تلخ است.»
آیت اللّه خامنه ای قبل از سخنرانی در مجمع عمومی، در مقر سازمان ملل متحد در نیویورک با خاویر پرزد وکونیار دیدار کردند. ایشان پس از این دیدار بلافاصله با آقای ج- ویکتور، رئیس شورای امنیت از کشور غنا ملاقات و مذاکره کردند. از سوی ناظران سیاسی، مذاکرات آیت الله خامنه ای با دبیرکل سازمان ملل و همچنین رئیس شورای امنیت که بیش از یک ساعت به طول انجامید بسیار مهم توصیف شد.
دومین سخنران جلسه روز سهشنبه - ۳۱ /۰۶/۱۳۶۶- مجمع ملی سازمان ملل در نیویورک آیت الله علی خامنه ای رئیس جمهوری ایران بود که بخش مهمی از سخنرانی خود را به موضوع جنگ تحمیلی اختصاص داده و با صراحت، ابعاد مختلف این موضوع را برای مقامات عالی رتبه کشورهای جهان روشن ساختند.
نکات مهم این سخنرانی چنین بود:
- امروز دیگر پس از گذشت هفت سال همه به روشنی میتوانند یقین کنند که حمله‌ی ارتش عراق در ۳۱ شهریور ۵۹ - یعنی ۱۹ ماه پس از تشکیل جمهوری اسلامی - که با ده لشگر و صدها فروند جنگنده از زمین و هوا و دریا انجام شد، بجز توسعه‌طلبی و انضمام بخشی از ایران به عراق چیزی که بارها در کتب و مطبوعات عراقی یا غیر عراقی جیره‌خوار به آن تصریح شده، شکست انقلاب و سرنگونی جمهوری اسلامی را هم هدف گرفته، بوده است.
- برای امریکا و بعضی دیگر در صورت شکست ما، آب رفته به جوی برمی گشت و همان داستان همیشگی نفوذ اقتصادی و سیاسی و غیرو تکرار می شد. ما اول غافلگیر شدیم، این را اعتراف می کنیم. سرگرمی به مسائل بی شمار انقلاب در داخل کشور و عدم تجربه‌ی کافی، آن را بر ما تحمیل کرد؛ ولی ویژگی های انقلاب به دادمان رسید. ظرف چند ماه مردم و نیروهای مسلح با حضور و تلاش معجزه‌آسای خود حماسه‌ی بزرگی آفریدند، و بخش مهمی از سرزمین‌های مغصوب آزاد شد.
- اگر یکبار متجاوزی به دلیل تجاوز از سوی خانواده‌ی بین‌المللی مجازات شود، میتوان مطمئن شد که دست‌کم تا سالیانی این انگیزه - که همواره در عناصر شریر و فرصت‌طلب قابل جستجو است - فرو خواهد نشست
- ما که بار سنگین جنگ تحمیلی هفت سالهای را بر دوش داریم از هر کسی به صلح تشنه‌تریم. اما صلح را، صلح پایدار را فقط در سایه‌ی مجازات تجاوزگری که گناه تجاوز را با گناهان فراوان دیگر در جنگ همراه کرده، قابل دسترسی می دانیم و بس.
- صلح بیشک کلمه‌ای زیبا و جذاب است؛ تا آن حد که آتش‌افروزان بزرگ بین‌المللی و پدید آورندگان سلاح های جهان‌سوز نیز بدان علاقه نشان میدهند و ریاکارانه از آن دم میزنند. اما به نظر ما عدالت - واژه‌ای که زورمندان و متجاوزان همواره با ترس و احتیاط بدان می نگرند - از صلح بالاتر و مهمتر است.
- سازمان ملل بخصوص بنا بر اولین ماده‌ی منشور خود موظف به تأمین عدالت در شکل ویژه‌اش - یعنی مقابله‌ی با متجاوز - است. ما همین را از دنیا و از سازمان ملل می طلبیم.
- سفر دبیر کل به تهران و مذاکرات سودمندی که پیرامون قطعنامه‌ی ۵۹۸ انجام شد نیز گام دیگری در این راه بود. ما آن مذاکرات را چنانکه گویا گزارش دبیر کل به شورای امنیت نیز از آن حکایت میکند واقع‌بینانه و راهگشا ارزیابی می‌کنیم. باکمال تأسف احساس می‌شود که برخی از اعضای مؤثر شورای امنیت مایل‌اند این حقیقت را مکتوم بدارند. آنها همان کسانی هستند که از آغاز تلاش خود برای تصویب این قطعنامه را به انگیزه‌ی فشار بر جمهوری اسلامی جهت دادند.
سخنان مهم ریاست جمهوری اسلامی ایران در مجمع عمومی سازمان ملل متحد بازتاب گسترده ای در سطح محافل سیاسی جهان داشت و در صدر اخبار خبرگزاری ها قرار گرفت. دیلی نیوز نوشت: پرزیدنت خامنه ای اعلام کرد که ایران هرگز حاضر به قبول آتش بس نخواهد شد مگر اینکه از عراق به عنوان متجاوز نام برده شود، رژیم عراق به خاطر جنایات جنگی محاکمه شود و متجاوز باید تنبیه گردد. روزنامه کریستین ساینس مانیتور با چاپ عکسی از رئیس جمهور ایران نوشت سخنان محکم پرزیدنت خامنه ای باعث شد که هیئت نمایندگی آمریکا در مجمع عمومی سازمان ملل این سالن را ترک گوید. رئیس جمهوری ایران در نطق خود حاضر به دادن هیچ امتیازی نشد. در لندن نیز روزنامه تایمزمالی در مهمترین مقاله صفحه اول خود نوشت رئیس جمهوری ایران قاطع و محکم هیچ نشانه ای از سازش نشان نداد و علیرغم فشارهای شدید ابرقدرتها با نطق تند خود مواضع ایران را محکمتر از قبل تشریح کرد و خواستار تنبیه صدام حسین به عنوان آغازکننده جنگ شد. روزنامه انگلیسی تایمز مالی نوشت: شورای امنیت سازمان ملل میتواند بدون معطلی و با حفظ آبرو به ایران اعلام کند که این عراق بود که جنگ را آغاز کرد. تایمز مالی در سرمقاله خود افزود: اکنون کاملاً آشکار شده است که تهران از خواسته اصلی اش چشم پوشی نمی کند و تا زمانی که عراق متجاوز شناخته نشده هیچ پیشنهاد صلحی را نمی پذیرد.
سخنرانی روشنگرانه و پر نکته آیت‌الله خامنه‌ای و دفاع اصولی ایشان در نیویورک بخشی از فعالیت‌های دیپلماتیک ایران بود که بعدها نیز در تحلیل فعالیت‌های حوزه سیاست خارجی توسط ایشان - ۲۴/۱۲/۱۳۶۶ - به شکل زیر بیان شد:
« سفر من به مجمع عمومی سازمان ملل و پیش از آن، آمدن دبیر کل سازمان ملل به تهران و در کنار سفر دبیر کل، رفت وآمدهای دیپلماتیک، یک حرکت قوی منسجم و انقلابی بود که برای حیثیت جهانی ما از جنبه سیاسی یک دستاورد محسوب میشد. در سطح جهان هم روابط ما با دیگر کشورها، با همان روش خاص دیپلماسی انقلابی اسلامی خودمان و با تقدم و تأخرهایی که ما در روابطمان قائل هستیم بحمدالله آنچه پیش آمد مطلوب بود. اگر این حقایق را در کنار فشار سیاسی که در دنیا علیه ما در سال ۶۶ وجود داشت و ناشی از تحرک پرحجم استکبار جهانی و بیش از همه آمریکا علیه جمهوری اسلامی بود بگذاریم، ما دیپلماسی موفقی داشته ایم؛ یعنی امسال آمریکا و متحدینش در ناتو، به خاطر اهدافی که داشتند و بحمدالله همه آنها ناکام ماند، ازجمله حضور ناوگان غربی در خلیج‌فارس و تحرک دیپلماسی وسیعی که علیه مقاصد و مصالح جمهوری اسلامی شروع کردند، علیرغم همه این‌ها ما در دیپلماسی خودمان پیشرفت داشته ایم و این نشانه کار آیی و توفیق دیپلماسی است. در مجموع باید بگویم تلاشه ای دیپلماتیک ما خوب بود و با خصوصیات انقلابی و اسلامی در جهت بهبود حرکت کرد و دشمن را در صحنه‌ی جهانی مات کرد که ان‌شاءالله بایستی به همین ترتیب ادامه پیدا کند.»
سخن آخر اینکه، هفت قسمت از اقدامات دیپلماتیک آیت الله خامنه ای و هدایت و مشارکت ایشان در عرصه دیپلماتیک برای دفاع از رزمندگان سلحشور اسلام، به مناسبت هفته دفاع مقدس نوشته شد. این یادداشت ها، بخش های کوتاهی از تاریخ دفاع مقدس است که باید توسط مورخین و پژوهشگران و با استفاده از اسناد موجود، بطور گسترده نگاشته شود تا چراغ راه آیندگان و بخصوص کارگزاران دستگاه دیپلماسی قرار گیرد.