تا اوایل قرن بیستم، مردم اطلاعات علمی کمی درباره شانس به ارث بردن یک بیماری فامیلی یا تولد یک نوزاد ناقص داشتند. گاهی اوقات تجربه چنین شرایط و بیماری‌هایی منجر به تعبیر و تفسیرهای نادرستی در مورد نحوه وراثت این پدیده‌ها می‌شد به طوری که نقص‌های مادرزادی یا بیماری‌های خانوادگی به عوامل خرافی مانند نفرین یا بعضی پدیده‌های طبیعی مانند خورشیدگرفتگی و ماه‌گرفتگی نسبت داده می‌شد، اما امروزه با پیشرفت علم پزشکی و به‌کارگیری روش‌های نوین، دوره این باورها به پایان رسیده؛ هرچند هنوز این افکار در جای جای بعضی‌کشورها و مناطق محروم باقی مانده است.
پروفسور داریوش فرهود، پدر علم ژنتیک ایران، پزشک، پژوهشگر در این باره گفت و گویی کرده است
ژنتیک یعنی چی؟
ژنتیک علم به توارث رسیدن صفات از والدین به فرزندان است. حال این صفات خلق و خوی یک شخص و خواه صفاتی ظاهری (شاخص‌های ظاهری بدن)، صفات آمادگی و پذیرش بیماری‌ها و استعداد‌ها باشد. حتی تن صدای هر فرد نیز از والدینش به او ارث می‌رسد، بنابراین طبیعی است که زمان برقراری تماس تلفنی، صدای دو خواهر یا دختر با مادر یا دو برادر با یکدیگر را تشخیص ندهیم و صدای آنان قابل شناسایی نباشد چون ساختمان تارهای صوتی این افراد مانند یکدیگر است. همین طور پذیرش بیماری‌ها نیز از والدین به فرزندان به ارث می‌رسد. به عنوان مثال یک خانواده به راحتی در زمینه بیماری‌های ویروسی و خانواده دیگر در زمینه ابتلا به بیماری‌های عفونی استعداد دارد.
چه عوامل مهمی در شیوع بیماری‌های‌ژنتیکی تاثیر دارند؟
زرگ‌ترین عامل تاثیر گذار در بیماری‌های ژنتیکی محیط است. گاهی اوقات بیماری‌ها نیز باعث نگهداری بعضی از صفات می‌شوند به عبارت دیگر بعضی از بیماری‌ها در محیط بخصوصی به جای نقص ژن، صفت خوب و عامل بقای افراد تلقی می‌شوند. به عنوان مثال آنمی داسی شکل که عمدتا در مناطق جنوبی کشور ما و کشورهای آفریقایی شیوع دارد ـ 30درصد افراد مبتلا به این عارضه هستند ـ می‌تواند در منطقه‌ای باعث نقص و در محیطی عامل زنده ماندن افراد باشد؛ این بیماری در کشورهای آفریقایی که منطقه مالاریاخیزی است، نقص محسوب نمی‌شود بلکه عامل حیات افراد مبتلا تلقی می‌شود چون افراد حامل این ژن معیوب در این مناطق مبتلا به بیماری هولناک مالاریا نمی‌شوند و شانس زنده ماندن این بیماران نسبت به افراد سالم بیشتر است.
ظهور این علم چه تحولاتی در زندگی بشر گذاشته است و آینده علم ژنتیک را چگونه می‌بینید؟
در حال حاضر 90 تا 100 درصد صفات جانوران، گیاهان و انسان‌ها متاثر از صفات ژنتیکی است بنابراین پیش‌بینی می‌شود، دنیای آینده در تسخیر دانش ژنتیک باشد. همچنین می‌توان گفت 20 تا 30 سال آینده تمام تشخیص بیماری‌ها، واکسیناسیون‌ها و راه‌های پیشگیری از بیماری‌ها باید از طریق علم ژنتیک به انجام برسد و به وسیله این علم و سلول‌های بنیادی تمام بیماری‌ها مداوا شوند. یعنی این علم در آینده نزدیک، بسیار با سایر علوم و زندگی روزمره انسان در ارتباط خواهد بود. امروزه نیز، پیشرفت دانش بشری و اشراف دانشمندان به این علم باعث شده است که ژنتیک پزشکی در جهان از رشد فزاینده‌ای برخوردار باشد.
چرا علم ژنتیک نسبت به سایر شاخه‌های علم پزشکی از پیشرفت چشمگیری برخوردار است؟
ژنتیک به شاخه‌های مختلفی همچون انسانی، جانوری، گیاهی و مولکولی تقسیم می‌شود، اما در بین این شاخه‌ها، ژنتیک پزشکی از رشد بیشتری برخوردار است چون مورد استفاده بازار قرار گرفته است به طوری که هم‌اکنون تشخیص تمام بیماری‌ها، درمان، پیشگیری‌ها و تشخیص پیش از تولد نوزادان همه ژنتیکی شده است چون خانواده‌ها تقاضا دارند بچه‌ای سالم داشته باشند
بنابراین در قبال انجام این کارها هزینه صرف می‌کنند. به طبع کارهای تحقیقاتی بی‌شماری نیز در این قسمت انجام می‌شود و بازار آزاد می‌طلبد که برای کسب درآمد خوب به سمت این علم گرایش پیدا کند. به طوری که الان بعضی از آزمایشگاه‌های ژنتیک مبلغ یک تا 2 میلیون تومان خرج این مساله می‌کنند. در نهایت این مساله باعث شد که ژنتیک پزشکی نسبت به سایر شاخه‌ها از پیشرفت بیشتری برخوردار باشد، اما در ژنتیک گیاهی به علت این که بازار عرضه و درآمدزایی کم است، پیشرفت خوبی ندارد. در نتیجه کمتر کسی به این شاخه گرایش پیدا می‌کند و در این بخش به زحمت نمونه گیاهی جدیدی پیدا می‌شود.
در حال حاضر جایگاه ایران در زمینه مهندسی ژنتیک در چه سطحی است و آیا با پیشرفت‌های جهانی هماهنگ است؟
زمانی که من برای ادامه تحصیل به آلمان رفتم، چیزی به نام ژنتیک در ایران نبود. مرحوم دکتر آذر ، قدیمی‌ترین فرد در این رشته بود که فقط 2 واحد دانشگاهی را درباره ژنتیک مگس سرکه و گاو سفید و سیاه تدریس می‌کرد. در آن زمان هنوز تعداد کروموزم‌های انسان در کتاب‌ها 46 تا عنوان می‌شد و فقط تعداد معدودی از پزشکان با سندروم داون آشنا بودند، اما در حال حاضر ایران به جایگاه بالایی از علم ژنتیک در سطح خاورمیانه قرار گرفته و نقش تعیین‌کننده‌ای در آموزش و پژوهش و خدمت‌رسانی در رشته ژنتیک به کشورهای همسایه دارد به طوری که الان بسیاری از کشورهای آذربایجان، عراق، پاکستان، افغانستان و حتی کارمندان برخی از سفارتخانه‌های دیگر به راحتی و با طیب خاطر کارهای آزمایشگاهی ژنتیکی‌شان را در ایران به انجام می‌رسانند.
47301