به گزارش خبرگزاری خبرآنلاین به نقل از ایبنا، شاه اسماعیل یکم (۱۷ ژوئیه ۱۴۸۷ – ۲۳ مه ۱۵۲۴) نخستین شاه دودمان صفوی و بنیان‌گذار امپراتوری صفوی بود که از ۱۵۰۱ تا ۱۵۲۴ میلادی به عنوان پادشاه ایران حکومت کرد. غالبا دوره پادشاهی او را سرآغاز تاریخ مدرن ایران دانسته‌اند.
گسترش مذهب شیعه در ایران که در زمان او آغاز شد، پیامدهای بزرگی در تاریخ ایران داشت که تنها منفعت سیاسی کوتاه‌مدت آن، جدا کردن دولت رو به رشد صفوی از همسایگان سنی قدرتمند خود (خلافت عثمانی در غرب و خانات بخارا در شرق) و تمایز در مرزهای غربی بود. حکومتی که شاه اسماعیل یکم بنیان گذاشت بیش از دو قرن دوام آورد و در دوران اوج خود در زمان شاه عباس بزرگ، بر تمام ایران امروز، جمهوری آذربایجان، ارمنستان، گرجستان، قفقاز جنوبی، عراق، کویت، افغانستان، بخش‌هایی از سوریه، ترکیه، پاکستان، ازبکستان و ترکمنستان حکومت می‌کرد. شاهان صفوی دین ایرانیان را به شیعه دوازده امامی تغییر دادند و مرزهای ایران را با مذهب شیعه تعریف کردند که باعث شد در آینده پس از تأسیس دولت–ملت‌های مدرن، هنوز یک مرزبندی عقیدتی مرزهای ایران را تعریف کند. به مناسبت سالروز درگذشت شاه اسماعیل صفوی به چند اثر در این زمینه می‌پردازیم:
«تاریخ عالم آرای عباسی»؛ اسکندربیگ ترکمان
تاریخ عالم‌آرای عباسی کتابی درباره تاریخ پادشاهان صفوی از زمان شاه اسماعیل یکم تا پایان پادشاهی شاه عباس یکم است که توسط یکی از دبیران دربار صفوی به نام اسکندربیگ ترکمان در زمان سلطنت شاه عباس یکم نوشته شده است.
نویسنده خود بسیاری از وقایع زمان شاه اسماعیل دوم تا انتهای سلطنت شاه عباس یکم را از نزدیک مشاهده کرده و حتی در برخی از رخدادها دخیل بوده است. بخش‌های مربوط به سلطنت شاه اسماعیل یکم تا انتهای سلطنت شاه طهماسب یکم به صورت مختصر و وقایع پس از آن به صورت مشروح در کتاب ذکر شده است. وقایع زمان شاه عباس اول نیز به صورت مشروح و سال به سال در کتاب مرقوم شده است. نویسنده تلاش کرده در مورد روایت رخدادها بی‌طرفی و واقع‌نگری را رعایت کند اما نمی‌توان تأثیر برخی ملاحظات سیاسی را در نقل وقایع نادیده گرفت.
این کتاب در کل مهم‌ترین سند تاریخی دوران شاه عباس یکم و پنج سال ابتدای سلطنت شاه صفی محسوب می‌شود. بخش‌های مربوط به سلطنت شاه صفی به صورت کتابی مجزا به نام «ذیل تاریخ عالم‌آرا» به چاپ رسیده است و همراه با کتاب اصلی چاپ نشده است.
این کتاب به نثری ساده و محکم نوشته شده است و از مهم‌ترین و بهترین کتاب‌های تاریخی ایران محسوب می‌شود.
به طور نمونه در کتاب تاریخ عالم‌آرای عباسی در رابطه با فتح هرموز چنین آمده است: از فتوحات (پیروزی‌هایی) که درین سنه مبارکه مطابق احدی و ثلثین و الف (۱۰۳۱ قمری) به نیروی اقبال قرین حال اولیاء دولت بی‌زوال گردید، فتح و تسخیر بلده هرموز است که بسعی امام‌قلی‌خان امیرالامرا فارس بوقوع پیوست… و در سال گذشته اشعاری شد (آن پیروزی به شعر درآورده شد) که بنا بر ظهور بی‌ادبی‌های فرنگیه پرتکالیه مقیم آن‌جا… امیرالامرا مذکور لشکر بتادیب (مجازات) ایشان فرستده خود نیز متعاقب رفت… در این وقت که فرنگیه پای از دایره ادب بیرون نهاده به اموری که بتحریر پیوست اقدام نمودند… جماعت انگلیسی را اخبار نموده ایشان نیز بر حسب وعده آماده خدمت شدند. القصه امام قلی خان شجاعت شعار با جنود قاهره فارس متوجه آن صوب (سوی) گشته خود در بندر گمبرو که الیوم به بندر عباسی موسوم است اقامت کردند و افواج قاهره (سپاهیان پیروزمند) از دریا با کشتی‌ها و سفاین عبور نموده داخل جزیره هرمز شدند… القصه بعد از دو ماه و چند روز امتداد ایام محاصره و جنگ و جدال به نیروی دولت و اقبال که همواره قرین حال این دودمان والاست، قلعه رفیع بنیان هرموز که در متانت و حصانت شهره جهان و از کارنامه‌های نادره فرنگیان است، مسخر اولیای دولت ابد پیوند گردید… چون خبر فتح هرموز رسید، جناب خانی (امام قلی خان) مورد تحسین و آفرین شاه (عباس) و سپاه گردید و آن خبر بهجت اثر بر مبارزان قلعه گشای رکاب همایون مبارک و میمون آمده در همان روز قلعه قندهار نیز بتوفیق کردگار مفتوح گشت… از هر طرف که چشم گشایی نشان فتح… وز هر طرف که گوش نهی مژده ظفر.
«شاه اسمعیل صفوی؛ مجموعه اسناد و مکاتبات تاریخی همراه با یادداشت‌های تفصیلی»؛ دکتر عبدالحسین نوایی
کتاب شاه اسماعیل صفوی اثر عبدالحسین نوایی شامل اسناد و مکاتبات تاریخی همراه با یادداشت‌های تفصیلی است که از سوی انتشارات ارغوان منتشر شده است.
شاه اسماعیل اول صفوی (حکومت ۹۰۷-۹۳۰ق/۱۵۰۱-۱۵۲۴ م)، نخستین پادشاه سلسله صفویه، ملقب به ابوالمظفر بهادرخان حسینی. آغاز پادشاهی صفویان، رسمیت یافتن مذهب تشیع در ایران و جنگ چالدران، از مهم‌ترین رخدادها در طول پادشاهی او بر سرزمین ایران بوده است.
«شاه اسماعیل صفوی و تغییر مذهب»؛ بهزاد کریمی
کتاب «شاه اسماعیل صفوی و تغییر مذهب» تالیف بهزاد کریمی نیز از سوی انتشارات ققنوس به بازار کتاب آمده است.
کتاب حاضر، نخستین جلد از مجموعه تاریخ ایران: روایتی دیگر است و در آن زندگی، شخصیت و حکومت شاه اسماعیل صفوی و صفویان مورد تحلیل و بررسی قرار می‌گیرد. این اثر بر جایگاه مهم و برجسته‌ای که شاه اسماعیل در تاریخ ایران داشته است، تأکید می‌کند. شاه اسماعیل صفوی با رویکردهایی که در طول ۵۰۰ سال اخیر تاریخ ایران انجام داده، به عنوان یک شخصیت تاریخی بسیار مهم مطرح می‌شود. داوری در مورد این پادشاه، مانند سایر پادشاهانی که بر ایران حکومت کرده‌اند یا آنانی که برای توسعه و پیشرفت کشور تلاش کرده‌اند، به چالشی دشوار تبدیل می‌شود.
بهزاد کریمی با تأمین مطالب و اصلی‌ترین فرازهای زندگی شاه اسماعیل، مخصوصا در زمینه تغییر مذهب، این کتاب را برای داوری در مورد این شخصیت پیچیده و مورد بحث تاریخ ایران آماده کرده است. عنوان کتاب، «شاه اسماعیل صفوی و تغییر مذهب»، ممکن است در ابتدا ذهن خواننده را کمی به سمتی دیگر بکشاند، اما در واقعیت، یکی از اثرات مهم و موثر حکومت شاه اسماعیل، ایجاد وحدت اسلامی در ایران بوده است. او به منظور توسعه مذهب تشیع در ایران و در دورانی که بسیاری از مردم این منطقه با مذهب تسنن انس گرفته و به آیین‌های اسلامی پیروی می‌کردند، باید با مخالفان خود مقابله کرده و عقیده‌های ایدئولوژیک مذهب شیعه را ترویج می‌کرد. این وظیفه بسیار دشوار و پیچیده‌ای بوده است. ازجمله شواهدی که نقض نظریه اجباری بودن تغییر مذهب در دوران حکومت صفویان به اثبات می‌رساند، سنگ‌نوشت‌هایی با متن «هر کس مذهب تشییع را بپذیرد از پرداخت مالیات معاف است» هستند. این نشان می‌دهد که مذهب تشیع به طور طبیعی و بدون اجبار به مردم ایران ترویج شده است و بسیاری از آن‌ها خودخواهانه به این مذهب ایمان آورده‌اند.
۲۵۹