به گزارش پایگاه فکر و فرهنگ مبلغ،ناهید طیبی؛ استاد جامعه‌الزهرا(س)، شامگاه سوم خرداد در سلسله نشست‌های علمی امام جواد(ع) شناسی به موضوع نقش زنان در دوران ایشان پرداخت و گفت: انتظار اینکه ما اطلاعات زیادی در مورد زنان داشته باشیم انتظار به‌جایی نیست زیرا زنان در فضای آن دوران منزلت، حضور اجتماعی و جایگاه چندانی نداشتند؛ زنان در دوره جاهلیت با وضع عجیبی روبرو بودند و پیامبر(ص) در طول ۲۳ نبوت تلاش زیادی کردند تا به زنان منزلت ببخشند و ائمه(ع) هم در تداوم این مسیر کوشیدند ولی با همه این تلاش‌ها، جامعه چندان آنان را برنمی‌تابید.
بنا بر روایت ایکنا،وی با بیان اینکه حتی ما در مورد تولد و شهادت و اخبار مرتبط با خود ائمه(ع) اختلاف نظر داریم و به طریق اولی این مسئله در مورد غیر آنان هم وجود دارد، افزود: یکی از زنانی که نقش محوری در زندگی امام جواد(ع) داشتند مادر ایشان بودند؛ اگر در هیچ کتابی نخوانیم که مادر یک امام چه ویژگی‌هایی داشته است بر اساس علم الهی و مشیت خداوند و بر اساس علم کلام، می‌توانیم به نقش مهم مادران ائمه(ع) در زندگی آنان تاکید کنیم؛ قابلیت‌ها، صفات و ویژگی‌هایی در مادر امام جواد(ع) بوده است که خدا او را به عنوان مادر یک امام برگزیده است؛ بر اساس باور و اعتقاد مذهبی ما، همه ائمه(ع) از اصلاب شامخه و ارحام مطهره به دنیا آمده‌اند.
پاسخ به یک شبهه
طیبی با بیان اینکه ممکن است برخی بپرسند که مادران برخی ائمه(ع) کنیز بودند و کنیز در آن دوره در تملک صاحبش بود و صاحب او با خریدنش می‌توانست با او ارتباط داشته باشد لذا سخن گفتن از ارحام مطهره حرف لغوی است، گفت: بنده در مورد همه مادران ائمه(ع) مخصوصا مادرانی که کنیز بودند تحقیق کرده‌ام و دقیقا رد پای طهارت آنان را در علم کلام می‌بینم؛ امام کاظم(ع) وقتی حمیده را خریداری کردند به ایشان فرمودند: آیا شما دوشیزه هستید یا خیر؟ و ایشان فرمودند من بکر هستم.
طیبی افزود: در مورد برخی مادران دیگر داریم که وقتی خریداری می‌شدند ضعف و بیماری شدیدی در آنان ایجاد می‌شد یا شرایطی در آنان پدید می‌آمد که هیچ مردی رغبت به آنان نداشت. برخی شبکه‌های وهابی اهانت زیادی به مادران ائمه(ع) می‌شود که تهمت است.
استاد جامعه الزهرا(س) با بیان اینکه امام رضا(ع) در سنن بالا صاحب فرزند شدند، اضافه کرد: فردی از امام رضا(ع) سؤال کرد که امام از دنیا نمی‌رود تا اینکه فرزند خود را ببیند و او را به عنوان جانشین معرفی کند و شما فرزندی ندارید؛ چون امام رضا(ع) دیر صاحب فرزند شدند این شبهه برای افراد ایجاد شد که اگر ایشان جانشینی نداشته باشند امام نبوده‌اند؛ وقتی بطائنی این سؤال را پرسید فرمودند من صاحب فرزند خواهم شد لذا ده سال بعد امام جواد(ع) به دنیا آمدند.
طیبی به روایت مرتبط با قیافه‌شناسی امام جواد(ع) که در تاریخ معروف است اشاره و تصریح کرد: در سند این روایت فردی به نام صیرفی وجود دارد که ما نمی‌توانیم او را در منابع رجالی بیابیم گرچه همه راویان غیر او توثیق خاص دارند؛همانطور که بطائنی در حافظه خود دارد که یک امام بدون دیدن امام جانشنین خود از دنیا نخواهد رفت با ظن زیاد مامون و دست‌اندرکاران حکومت هم از این مسئله مطلع بوده‌اند و تلاش داشتند تا فرزندی از امام(ع) به دنیا نیاید و بتوانند به اهداف پلیدشان دست یابند و دستگاه امامت را زیر سؤال ببرند.
وی افزود: امام بشارت دادند که فرزند خواهند داشت و ده سال بعد محقق شد و ایشان از مادر امام جواد(ع) تمجید کردند؛ در کافی روایات خوبی در مورد مادر امام جواد(ع) داریم که بیشتر آن‌ها موثق است؛ از جمله تصریح شده است که ایشان ام ولد و از خاندان ماریه قبطی و اسکندری بودند. در کتاب تاریخ قم در صفحه ۲۰۰ آمده است که مادر امام جواد(ع) از قبیله جهمیه است که در تضاد با روایات دیگر است. در مجموع در اینکه ایشان کنیز و ام ولد بودند شکی نیست.
توصیه امام صادق(ع) به نخاسان
طیبی بیان کرد: معمولا وقتی کنیزی را خریداری می‌کردند نام او را تغییر می‌دادند؛ امام صادق(ع) به برخی از خریداران کنیز (نخاس) احکام یاد می‌دادند و می‌فرمودند وقتی خواستی مبلغی برای خرید برده بدهی طوری بپرداز که آن کنیز و غلام مقدار مبلغ را نفهمد زیرا ممکن است کم باشد و اهانت به آن فرد است یا فرمودند هر برده‌ای می‌خرید نام او را عوض کنید زیرا معمولا زندگی و وضعیت خوبی نداشته‌اند؛ برده پایین‌ترین سطح طبقاتی در بین اعراب بود؛ این نکته هم باید گفته شود که ائمه(ع) به شدت با برده‌داری مبارزه کردند ولی امکان حذف یکباره آن نبود و به مرور این کار انجام شد و کشورهای اروپایی با فاصله زیادی برده‌داری را لغو کردند.
استاد حوزه خواهران با بیان اینکه ائمه(ع) وقتی با کنیزان ازدواج می‌کردند اسامی نرجس، حمیده، غزاله و سوسن و ...را برای آنان انتخاب می‌کردند، گفت: یکی از اسامی که امام رضا(ع) برای مادر امام جواد(ع) برگزیدن خیزران رومی(درختی از تیره گندمیان که زیباست) بود و البته سبیکه به معنای یک شیء گرانبها مانند طلا هم از اسامی است که برای مادر امام جواد(ع) ذکر شده است که نامی مصری است. چند دسته روایت در مورد مادر امام(ع) قبل از خرید و بعد از خرید و ... داریم.
وی افزود: در کافی و اعلام الورای طبرسی، یزید بن سلیت روایتی ذکر کرده است که براساس آن امام کاظم(ع) قبل از این که از دنیا بروند فرمودند شما فرزند مرا خواهی دید و سلام مرا به او برسان. البته این روایت اشکالات سندی هم دارد زیرا یزید بن سلیت توثیق ندارد و فقط به عنوان صحابه امام کاظم(ع) معرفی شده است ولی این روایت خرق عادت است.
طیبی افزود: دسته دیگر روایاتی است که به توصیف خوش اخلاقی و ویژگی باطنی و ظاهری مادر امام جواد(ع) اختصاص دارد و اینکه او بهترین زنان دوران خود بودند. روایت دیگر مسئله قیافه‌شناسان است که چون رنگ چهره امام جواد(ع) تفاوت با امام رضا(ع) داشت انتساب ایشان به امام رضا(ع) از سوی برخی مورد تردید قرار گرفت لذا یک فرد قیافه‌شناس آوردند تا این مسئله را مورد تایید قرار بگیرد که امام جواد(ع) فرزند امام رضا(ع) هستند.
استفاده از اسلوب دوره جاهلی
استاد حوزه خواهران بیان کرد: خوب است ذکر کنیم که قیافه‌شناسی در دوره جاهلیت جزء مشاغل حساس و پردرآمد بود زیرا ارتباطات نامشروع زیاد بود و عفاف جنسی در دوره جاهلیت وجود نداشت ولی پیامبر(ص) خانواده را محور قرار دادند و هیچ زنی حق نداشت جز با همسرش ارتباط داشته باشد. البته بعد از اسلام گفته شد این شغل حرام است گرچه مواردی وجود داشته است و عباسیان با روش عصر جاهلی در مورد امام جواد(ع) این کار را کردند.
وی افزود: روایت قیافه‌شناسان در اعلام الوری و کافی ذکر شده و تنها اشکال آن وجود فردی به نام صیرفی در روایت است؛ مادر امام جواد(ع) را ابن النوبیه هم نامیده‌اند زیرا ممکن است از نوبیه خریداری شده باشند؛ نوبی‌ها دوست داشتند مسیحی باشند ولی چون تحت سیطره حکومت اسلامی بودند محبور به پرداخت جزیه بودند.
طیبی اظهار کرد: در مورد مادر امام جواد(ع) باید گفت که بر اساس روایات، ما می‌توانیم شباهت‌هایی بین ماریه قبطیه و سبیکه استخراج کنیم که البته این موضوعات و سایر موضوعات در مورد مادر امام جواد(ع) به نظر بنده نیازمند تحقیقات بیشتر و نوشتن مقالات و پایان‌نامه از سوی محققان است.