به گزارش پایگاه فکر و فرهنگ مبلغ، حجت الاسلام و المسلمین سیدعلیرضا تراشیون در یکی از سخنرانی‌ها به موضوع «اخلاق؛ زیربنای آرامش خانواده» پرداخت که تقدیم شما فرهیختگان می شود.
بسم الله الرحمن الرحیم؛
بنابر روایت حوزه، یکی از مسائل مهمی که در محیط خانواده باید به آن توجه ویژه‌ای داشت، تقویت بنیان‌های خانواده در گذر زمان است. این پرسش مطرح است که چگونه می‌توان با گذشت زمان، نظام خانواده را به سمت رشد و تعالی پیش برد؟ در این جلسه قصد داریم نکاتی را در این زمینه بیان کنیم.
آموزه‌های دینی و اسلامی برخی ویژگی‌ها را برای خانه و خانواده برمی‌شمرند که تکیه و ممارست بر آن‌ها می‌تواند باعث استحکام و قوام بیشتر خانواده شود. به عبارت دیگر، هرچه زمان پیش می‌رود، رعایت این ویژگی‌ها سبب تقویت بنیان خانواده می‌شود.
* اخلاق خوب؛ قدرت معنوی، ارتباطی و عاطفی خانواده را افزایش می دهد
یکی از این شاخص‌ها که به آن باید پرداخت، «اخلاق نیکو» است. اگر زن و مرد در طول زندگی مشترک خود اخلاق نیکو را در خانواده جاری و ساری کنند، با گذشت زمان شاهد خانواده‌ای خواهیم بود که قدرت معنوی، ارتباطی و عاطفی آن افزایش یافته است.
اما سوال این است که اخلاق نیکو به چه ویژگی‌ها و خصوصیاتی اطلاق می‌شود؟
در روایات دینی، هنگام بحث درباره اخلاق نیک، برخی ویژگی‌ها برای انسان ذکر شده است.
نخستین ویژگی این است که در زندگی، پاسخ خوبی را با خوبی بدهد. این یکی از مصادیق بارز اخلاق نیکو است.
زن و شوهر باید با دقت و ریزبینی در رفتار یکدیگر نگاه کنند؛ اگر ببینند طرف مقابل‌شان رفتار و کلام نیکویی دارد، باید پاسخ نیکوی مشابه را ارائه دهند.
این رفتار مانند اثر دومینو عمل می‌کند؛ با گذشت زمان، رفتارهای نیک در خانواده افزایش یافته و گسترش می‌یابد.
همچنین در منشور حکومتی حضرت امیرالمؤمنین علی علیه‌السلام خطاب به مالک اشتر آمده است که «خویی‌ها را ببین تا خوبی‌ها گسترش یابد».
این بیان، اهمیت رصد و توجه به رفتارهای نیک در زندگی مشترک را نشان می‌دهد. زمانی که زن و شوهر رفتارهای نیک یکدیگر را مشاهده و بررسی می‌کنند و با رفتار نیک پاسخ می‌دهند، یک جریان جاری از خوبی‌ها در محیط خانواده شکل می‌گیرد. در نتیجه، رفتارهای ناپسند و کردارهای غلط به تدریج کاهش می‌یابد.
بنابراین، لازم است که همسران «عینک خوش‌بینانه» به چشم بزنند و رفتارهای خوب یکدیگر را ببینند.
نمی‌توان خانه و خانواده‌ای یافت که مدعی شود طرف مقابل هیچ کار خوبی انجام نمی‌دهد؛ همه زن و مرد، حتی اگر اشتباهاتی هم داشته باشند، رفتارهای نیکویی نسبت به هم دارند.
در قرآن کریم نیز الگوی تشویق به رفتار خوب دیده می‌شود؛ اگر رفتار نیکی مشاهده شد، پاداش دادن به آن باید مضاعف باشد. مثلاً در معاشرت روزمره، وقتی کسی به شما سلام کرد، پاسخ دادن به همان سلام کافی نیست بلکه بهتر است پاسخی فراتر و مضاعف داده شود.
این اصل در زندگی مشترک نیز صدق می‌کند؛ اگر همسر رفتار خوبی انجام داد، نه تنها به همان میزان بلکه با رفتارهای خوب مضاعف پاسخ داده شود. این رویکرد بر اساس الگوی اهل بیت علیهم السلام و قرآن کریم، نمایانگر خوش‌خلقی در محیط زندگی مشترک است.
* کنترل خشم و پاسخ با صبر و مهربانی هنر زندگی مشترک است
نکته دیگر این است که در زندگی مشترک باید در برابر رفتارهای نابجا و خطای طرف مقابل، به جای پاسخ دادن با بدی، مدارا پیشه کرد.
نادیده گرفتن یا مدارا با رفتار ناپسند، از تکرار و نهادینه شدن آن جلوگیری می‌کند. زیرا اگر بدی با بدی پاسخ داده شود، واکنش‌های متقابل منفی افزایش می‌یابد و فضای زندگی پرتنش می‌شود.
برای توضیح بهتر این موضوع، نمونه‌ای نقل می‌شود: شخصی تعریف می‌کرد که در حادثه‌ای رانندگی، فردی به ماشینش زد و پس از تبادل کلام تند، او با لبخند و صبر رفتار کرد.
این برخورد باعث شد که طرف مقابل تحت تأثیر قرار گرفته و عذرخواهی کند. این نمونه، قدرت رفتار خوب و مدارا را نشان می‌دهد که چگونه می‌تواند خشم و تنش را کاهش دهد و روابط را بهبود بخشد.
نمونه دیگری از زندگی مشترک نقل شد که در آن زن در حال عصبانیت به پدر همسرش توهین کرد و شوهرش با آرامش به جای واکنش منفی، به او گفت که پدرش بهترین پدر دنیاست.
این برخورد موجب شد که زن به شدت متاثر شده و از رفتار خود پشیمان شود. این مثال نشان می‌دهد که قدرت و هنر در زندگی مشترک، کنترل خشم و پاسخ دادن به رفتارهای منفی با صبر و مهربانی است.
در نهایت باید تأکید کرد که قهر کردن، صدای بلند و توهین، نشانه ضعف است نه قدرت.
همچنین در تربیت فرزندان، تکرار صدای بلند و عصبانیت مکرر نشان‌دهنده نیاز به مشاوره و درمان است، زیرا سلامت روانی و عاطفی خانواده با این رفتارها آسیب می‌بیند.
بنابراین، هنر و توانمندی در زندگی مشترک، توانایی مدیریت هیجانات و رفتارهای منفی است تا فضای خانواده محیطی آرام، محبت‌آمیز و پایدار باشد.
صبر یکی از فضایل اخلاقی مهم است که بدون آن، زندگی مشترک دچار مشکلات و ناملایمات می‌شود. تفاوت‌های خلقی و رفتاری میان زن و مرد، لزوم صبوری را بیشتر می‌کند.
اگر هر دو طرف بتوانند با صبر و تحمل، تفاوت‌های یکدیگر را بپذیرند و از درگیری و تنش‌های بی‌مورد پرهیز کنند، زندگی مشترک به سمت آرامش و سعادت پیش خواهد رفت.
* اهمیت صبر در نگاه معنوی و زندگی اخروی
صبر، به معنای واقعی آن، توقف یا سکون نیست بلکه تحمل و ادامه دادن در برابر مشکلات و سختی‌ها است.
این صبر به مرور زمان ظرف وجودی انسان را بزرگ‌تر می‌کند و تحمل‌پذیری او را افزایش می‌دهد. نمونه بارز این ویژگی، حضرت زینب سلام‌الله علیها است که در سخت‌ترین شرایط کربلا با صبر و استقامت، نمونه‌ای بی‌نظیر از پایداری و بردباری در برابر مشکلات را به نمایش گذاشت.
در نهایت، روایات اسلامی به صبر در مقابل بداخلاقی همسر اهمیت ویژه‌ای داده‌اند. از جمله حدیثی که بیان می‌کند زنی که در برابر بدخلقی شوهرش صبر کند، چهار پاداش بزرگ از خداوند دریافت خواهد کرد:
عدم عذاب قبر
محشور شدن با حضرت زهرا سلام‌الله علیها
ثواب یک سال بندگی خالص
و ثبت ثواب هزار شهید در نامه عملش
این نکته نشان می‌دهد که صبر در زندگی مشترک نه تنها به آرامش و ثبات خانواده کمک می‌کند، بلکه از نظر معنوی و آخرتی نیز اهمیت فراوان دارد.
ببینید، مفهوم صبر را وقتی درست درک کنیم، باید اصول دین و عدالت الهی را باور داشته باشیم. خدا هیچ اذیتی را بدون پاداش نمی‌گذارد؛ به شرط اینکه با خدا معامله کنیم.
مثلاً در یکی از روایت‌ها داریم که یکی از سخت‌ترین مصیبت‌ها، از دست دادن فرزند است. ولی وقتی این اتفاق می‌افتد، گویی فرزند ما سرباز حضرت ولی‌عصر (عج) است و روح و ارواح عالم را فدای او کرده‌اند.
این مصیبت خیلی بزرگ است، اما خدا هم عادل است. عدالت الهی اقتضا می‌کند اگر ما صبر کنیم، ناشکری نکنیم، کفران نعمت نکنیم، نفرین نکنیم و برای خدا صبر کنیم، خدا پاداش عظیمی می‌دهد.
اگر بروید و این روایات را بخوانید، می‌بینید هر مصیبتی که با صبر تحمل شود، پاداش معادل و بزرگی دارد.
در زندگی هم باید صبور بود. گاهی مشکلات اقتصادی، بداخلاقی، بی‌مهری فامیل یا سختی‌های معیشتی پیش می‌آید، اما نباید هر سختی را به بحران تبدیل کنیم. هنر این است که شعله‌های آتش مصیبت را پایین بیاوریم، نه اینکه شعله‌ورتر کنیم.
یک مثال می‌زنم؛ یک بنده خدایی می‌گفت ما در زندگی مشترک مشکلاتی داشتیم، هم من و هم همسرم، اما صبرمان خوب بود. بعد از ده پانزده سال زندگی، زندگی‌مان زبان‌زد بود، بچه‌هایمان خوب تربیت شده بودند و مشکل حل شده بود. صبر خودِ حل‌کننده بحران است.
* نصف خوشی زندگی در مدارا کردن است
وقتی صبر می‌کنید، هرگز به طرف مقابل منت نگذارید. مثلاً نگویم «من به بداخلاقی‌ات صبر کردم» یا «بی‌پولی‌ات را تحمل کردم»، چون این منت‌گذاری باعث کم شدن اجر صبر می‌شود. صبر یک ویژگی اخلاقی است. در زندگی وقتی می‌گوییم «خوش‌خلق باش»، یعنی همین.
یکی از ویژگی‌هایی که در زندگی مشترک شدیداً نیاز داریم، «مدارا» است. حضرت فرمودند: «مدارا نصف العیش است»؛ یعنی نصف خوشی زندگی در مدارا کردن است.
مدارا یعنی خودشیفته و خودبین نباشیم که بخواهیم همه چیز طبق میل ما پیش برود. انسان‌ها متفاوت‌اند؛ فقط باید خط قرمزی باشد که طرف مقابل معصیت نکند.
مثلاً در تربیت فرزند، بعضی‌ها سخت‌گیری زیاد می‌کنند و نمی‌دانند که سخت‌گیری زیاد جواب نمی‌دهد. مادر با داد و بیداد نمی‌تواند فرزند را تربیت کند. مدارا یعنی نرمش بر اساس مبانی دین.
اهل بیت علیهم السلام هم نرمش داشتند. مثلاً در یکی از روایات آمده وقتی مردی به محضر امام حسین علیه‌السلام آمد و پرسید خانمش به اندرونی رفت، امام فرمودند: «ما مهریه زنانمان را می‌دهیم و به علاقه‌مندی‌هایشان احترام می‌گذاریم، حتی اگر سخت باشد، مدارا می‌کنیم».
مثلاً مالک بن اعیان تعریف می‌کند که وقتی به منزل امام باقر علیه‌السلام رفتم، حضرت لباس رنگی پوشیده بودند، در حالی که من فکر نمی‌کردم در اندرونی لباس شیک بپوشند. امام فرمودند: «چون همسرم دوست دارد، برای او این کار را می‌کنم.» این یعنی مدارا.
همسران هم گاهی ممکن است لباس‌هایی بپوشند که مورد پسند همسرشان نباشد، اما باید نرمش داشت. این باعث حفظ نظام خانواده می‌شود.
اخلاق نیک و حسن کلام است. در روایات داریم که مرد خوب باید دو پاکی داشته باشد، یکی از آن‌ها پاکی کلام است. همسر باید وقتی سخن مرد را می‌شنود، لذت ببرد. زندگی‌ای که کلام خوب نداشته باشد، نمی‌تواند موفق باشد.
مثلاً به مردان می‌گوییم که روی کلام خود کار کنید. در روایات آمده که مرد باید مهربان‌ترین باشد، بهترین خلق را داشته باشد و معاشرتش جمیله باشد. اگر مرد معاشرت خوب ندارد، باید آن را تمرین کند.
یک بار مردی آمد و گفت تنها جمله عاشقانه‌ای که بلد است «دوستت دارم» است و نمی‌داند چطور تنوع بدهد. به او گفتم باید تنوع در کلام ایجاد کند و زندگی را تازه نگه دارد.
در روایتی از پیامبر آمده که یکی از بدبختی‌های مرد این است که زنش بددهن باشد؛ این باعث شکستن غرور مرد و از بین رفتن زندگی می‌شود. زنان باید خوش‌کلام باشند و این هم هنر آن‌ها است.
در نهایت، جنس خانواده باید لطیف باشد، نه خشن. خشونت خانواده را از هم می‌پاشد. ما گفتیم کلیدواژه زندگی مشترک، اخلاق نیکو است: پاسخ خوبی با خوبی، صبر، مدارا و حسن خلق، همه ریشه در دین دارند.
در این برهه تاریخی، بیش از همیشه نیازمند آموزه‌های دینی هستیم. تجربه نشان داده روش‌های مدرن به تنهایی نمی‌تواند مشکلات خانواده را حل کند. ما باید انسان را از منظر الهی ببینیم تا صبر، مدارا و اخلاق خوب معنا پیدا کند.