محبوبه عمیدی: براساس تحقیقی که به تازگی منتشر شده، اگر تدبیری برای کاهش تولید گازهای گلخانه‌ای جهان اندیشیده نشود، تا پایان قرن بیست و یکم شاهد افزایش دمای کره زمین به مقدار 6 درجه سانتی‌گراد خواهیم بود.
به گزارش نیوساینتیست، گروهی متشکل از 31 محقق از 7 کشور جهان به رهبری کورین لی‌کوئر از دانشگاه ایست‌آنجلیا و مرکز انگلیسی نقشه‌برداری قطب جنوب، پروژه جهانی کربن را راه‌اندازی کرده‌اند که با استفاده از ماهواره‌ها و اطلاعات ملی مرتبط با گرمایش زمین، به بررسی میران انتشار گازهای گلخانه‌ای در جهان می‌پردازد. این مرکز علاوه بر این از الگوی جذب کربن توسط اقیانوس‌ها و جنگل‌ها برای تخمین میزان دقیق گازهای گلخانه‌ای باقی مانده در جو زمین استفاده می‌کند.
تحقیقات این مرکز نشان می‌دهند، توانایی طبیعت زمین در جذب گازهای گلخانه‌ای، طی 50 سال گذشته حدود 5 درصد کاهش پیدا کرده است. پیش از این حدود 40 درصد گازهای گلخانه‌ای در جو زمین باقی می‌ماندند که در حال حاضر، این رقم به 45 درصد افزایش یافته است.
در نتیجه، بین سال‌های 1959/1338تا 2008/1387 به طور متوسط هر سال با 3/0 درصد افزایش گازهای گلخانه‌ای در جو زمین مواجه بوده‌ایم.
اما تنها این مسئله باعث افزایش گازهای گلخانه‌ای نشده است. به گزارش نیچر، بین سال‌های 2000/ 1379 تا 2008/1387 به دلیل افزایش مصرف سوخت‌های فسیلی به طور متوسط 4/3 درصد در هر سال، تولید این گازها افزایش یافته است. این رقم را با 1 درصد افزایش سالانه در سال‌های دهه 1990/1370 مقایسه کنید. یکی از دلایل اصلی این افزایش روند، بهبود اقتصادی چین و تولید انبوه در این کشور ذکر شده است. در نتیجه تنها بین سال‌های 2000 تا 2008 (1379 تا 1387) تولید گازهای گلخانه‌ای در جهان حدود 29 درصد افزایش پیدا کرده است.
نگرانی‌های فزاینده
کارین لی‌کوئر میگوید: «اگر نشست کپنهاک در مورد تغییرات آب‌وهوایی موفقیت‌آمیز نباشد، باید نگران افزایش دمای جهانی آن‌هم به میزان 6 درجه سانتی‌گراد باشیم. اگر نتایج به دست آمده ضعیف باشند، نمی‌توان گفت تنها 2.5 تا 3درجه افزایش دما خواهیم داشت، این رقم چیزی بین 5 تا 6 درجه خواهد بود».
یافته‌های تازه در جنوبگان هم صحبت‌های او را تأیید می‌کنند. دمای جنوبگان در فاصله میان عصرهای یخبندان، به میزان قابل توجهی بالاتر از رقم‌های پیش‌بینی‌شده قبلی بوده است. این نتیجه پژوهشهایی است که در سال‌های اخیر روی هستههای یخی موجود در این قاره انجام‌شده و گویای این حقیقت نگران‌کننده است که جنوبگان در برابر گرمایش جهانی به مراتب حساس‌تر از آن چیزی است که تاکنون تصور می‌شد.
مطالعات پیشین جنوبگان، حداکثر افزایش دما را در سال‌های بین عصرهای یخبندان، که مربوط به 125 هزار، 240 هزار و 340 هزار سال پیش می‌شود، 3 درجه سانتی‌گراد بالاتر از دمای فعلی این قاره پیش‌بینی کرده بود، اما بررسیهای اخیر گروهی از محققان سازمان نقشه‌برداری قطب جنوب در کمبریج، انگلستان به رهبری لوییس سایم، قاره‌ای 6 درجه گرم‌تر از امروز را نشان می‌دهد.
مبنای تحقیق این گروه، تحلیل نسبت میان ایزوتوپ‌های اکسیژن و هیدروژن موجود در هستههای یخی اعماق بستر این قاره است. دمای بالاتر باعث می‌شود حجم بیشتری از آب حاوی ایزوتوپ سنگین‌تر هیدروژن، دوتریوم از سطح اقیانوسی که قطب را احاطه کرده تبخیر شود. این بخار آب پس از یخ‌زدن در قسمت‌های میانی این قاره، می‌تواند منبع خوبی برای تحقیق در زمینه تغییرات دما در قرن‌های گذشته باشد.
پیش از این برای بازسازی این شرایط آب‌وهوایی، رابطه‌ای خطی میان نسبت ایزوتوپ‌ها و افزایش دما در نظر گرفته می‌شد. اما سایم و همکارانش نشان دادند، این رابطه خطی تنها در دوره‌های یخبندان صدق می‌کند. آنها نسبت میان ایزوتوپ‌ها را در سه هسته یخی که هر یک حداقل 340 هزار سال قدمت داشتند، با توزیع ایزوتوپی پیش‌بینی شده توسط الگوی گرمایش جهانی مقایسه کردند و به نتایجی دور از انتظار دست یافتند. سایم میگوید: «نتایج تنها در صورتی با یکدیگر منطبق می‌شدند که ما حداکثر دمای جنوبگان را 6 درجه بالاتر از اعداد پیش‌بینی شده فرض می‌کردیم. اصلا انتظار رسیدن به چنین افزایش دمایی را نداشتیم».
نتیجه نهایی این بود که رابطه میان دما و ترکیب ایزوتوپ‌ها در بخار آب با افزایش دما تغییر می‌کند. به عنوان مثال ترکیب ایزوتوپ‌ها در هستههای یخی بسته به توزیع زمان بارش ها متفاوت خواهد بود. در واقع تغییر زمان بارش بیشترین میزان برف، در طول سال، می‌تواند این نسبت را تحت‌الشعاع قرار دهد.
6 درجه دردسرساز
بر خلاف شبه جزیره جنوبگان که به سرعت گرم می‌شود، به نظر می‌رسد قطب جنوب حساسیت کمتری به تغییرات دمایی در این قاره داشته باشد. اما اگر بنا باشد افزایش دما مطابق الگوهای پیشین ادامه پیدا کند، باید انتظار تغییرات دمایی سریع‌تری را در این منطقه داشته باشیم. سایم میگوید: «هنوز نمی‌دانیم شرایط آب‌وهوایی فعلی اجازه افزایش دمایی حدود 6 درجه سانتی‌گراد را به مناطق شرقی جنوبگان می‌دهد یا نه! با این حال این فرض، محال به نظر نمی‌رسد».
زمانی این 6 درجه افزایش دما اهمیت بیشتری پیدا می‌کند که بدانیم حدود ۱۲۵ هزار سال پیش هم، زمانی پس از آخرین عصر یخبندان که دما به بالاترین حد در جهان رسید، سطح گازهای گلخانه‌ای با میزان فعلی آنها در جو زمین تقریبا برابر بوده و سطح آب دریاها حدود 4 تا 6 متر بالاتر از ارتفاع امروزی آنها بود. دما در مناطق شرقی جنوبگان هنوز سردتر از آن است که به یخ‌های این منطقه اجازه ذوب‌شدن بدهد، با این حال در صورت افزایش دمای اقیانوس منجمد جنوبی که این قطعه را احاطه کرده، مقاومت لایه‌های یخ کاهش پیدا کرده و می‌تواند به شناور شدن بخش شرقی جنوبگان در آب‌های اقیانوس منجمد جنوبی منجر شود که مطمئنا در افزایش سطح آب آن بی‌تأثیر نخواهد بود.
گرهارد کوهن، زمینشناس دریایی مؤسسه تحقیقات دریایی و قطبی آلفرد وگنر در برمرهاون، آلمان و نماینده این کشور در پروژه بین‌المللی حفاری رسوبات در قطب جنوب میگوید: «این یافته‌ها تکان دهنده‌اند».
گفتیم که ما هماکنون در عصر مابین یخبندان به سر میبریم و چیزی حدود ۱۰ هزار سال از آغاز این دوره گذشته است. اقتصاد جهانی سال به سال تغییر می‌کند، جمعیت جهان افزایش می‌یابد و تولید و جمعیت بیشتر، جهان را به سمت مصرف بالاتر سوق می‌دهد. اگر نشست کپنهاک نتایج عملی قانع کننده‌ای نداشته باشد و دمای زمین تا پایان قرن بیست و یکم بیش از 2 درجه سانتی‌گراد افزایش پیدا کند، باید انتظار تغییرات آب‌وهوایی بسیاری را داشته باشیم که می‌توانند ما را به یک فاجعه زیست‌محیطی نزدیک کنند.