محبوبه عمیدی: رسیدن به پایان دهه آغازین هزاره شاید بهانه خوبی برای اندکی تأمل، نگاهی به پیشرفت‌های علمی 10 سال گذشته و نیم‌نگاهی به چشم‌انداز آینده علم باشد.
به گزارش نیوساینتیست، علیرغم پیش‌گویی‌ها نه‌تنها علم ظرفیت شگفتی‌آفرینی‌اش را از دست نداده، بلکه طی سال‌های گذشته با موضوعات فوق‌العاده‌ای بشر را به تحسین واداشته است، پیشرفت‌هایی در زمینه سلول‌های بنیادی، اینترنت، واکسن آنفلوانزا، سیارات دوردست و بسیاری اطلاعات به‌روز دیگر هنوز هم دانشمندان و علاقمندان به علم را مشغول به تجربه و آموختن کرده‌اند.
در این دهه هم شاهد نشیب و فرازهایی در حرکت به سمت علم بزرگ بودیم. با ورود به هزاره جدید بسیاری از ما امیدوار بودیم پروژه ژنوم انسانی یا «اچ.جی.پی» و شتاب‌دهنده عظیم هاردونی «ال.اچ.سی» به پیشرفت‌هایی انقلابی در شناخت ما از بشر و جهان پیرامون او منجر شود. اما علم به ندرت مطابق آنچه که از آغاز پیش‌بینی‌شده پیش می‌رود و به نتایج دلخواه می‌رسد.
انتظار می‌رفت پروژه ژنوم انسانی با «کتاب انسانیت» و حدود یکصدهزار ژن که از رازهای بدن انسان پرده برمی‌داشتند و علل شرایط پیچیده‌ای مانند تنگی‌نفس یا در خود‌ماندگی را به وضوح نشان می‌دادند، به نتیجه برسد. اما این کتاب در حال حاضر کلمات بسیار‌کمتری دارد که خواندن‌شان سخت‌تر از حد تصور است، با این حال دریچه‌ای را به روی پیشرفت‌های تازه و درک ژنتیک انسانی گشوده که بسیار‌با‌ارزش است.
علم ژنتیک سرسختانه تلاش می‌کند پیچیدگی‌های عمل ژن‌ها را کشف کند و برای آن به درک بیان هر ژن نیاز دارد و باید از ار.ان.ای سلولی گرفته تا علم نوظهور اپی‌ژنتیک تا ژنوم به درک دقیقی از این دانش برسد. با اینکه این پروژه بسیاری از افرادی را که انتظار داشتند «اچ.جی.پی» بلافاصله بشر را به عصر طلائی درمان‌های شخصی‌شده برساند ناامید کرده، باز هم توانایی برآوردن این خواسته را در آینده‌ای نه‌چندان‌دور خواهد داشت. علاوه بر این پروژه شناخت توالی ژنتیکی سایر جانداران که شامل انسان‌های اولیه نیز می‌شود می‌تواند بینش تازه‌ای در زمینه پیشینه نوع بشر به ما بدهد.
می‌توان گفت انتظارها از شتاب‌دهنده عظیم هاردون و نتایج حاصل از آن به مراتب بیشتر از «اچ.جی.پی» بودند. این آزمایش می‌توانست سئوالات بنیادی بسیاری را پاسخ دهد: اینکه ماده از کجا آمده است؟ چگونه واحدهای ساختمانی جهان چیده شده‌اند؟ و علاوه بر این هویت اسرارآمیز ماده تاریک را آشکار کند. اما در عمل «ال.اچ.سی» با مشکلات متعددی مواجه شد و تنها چند روز پس از آغاز کار مجددا برای تعمیرات به حالت تعلیق درآمد. با تمام این ناکامی‌ها هنوز هم انتظار می‌رود این آزمایش یکی از تجربه‌های موفق دهه پیش رو باشد.
با اینکه از بزرگ‌ترین پروژه‌های علمی قرن بیست و یکم صحبت کردیم، اما مایه مباهات دانش در دهه‌ای که گذشت، تلاش علمی دیگری است. پروژه‌ای که نام رسمی و مخففی ندارد اما می‌شود آنرا «پروژه جهانی آب‌و‌هوا» نامید. این پروژه با کمک‌های گروهی دانشمندان و پشتیبانی مالی چندین میلیارد دلاری سازمان‌ها و افراد موفق‌شده رفتار آب‌و‌هوایی زمین را با دقتی بی‌سابقه ارزیابی کند. نتیجه این تلاش بی‌وقفه ده‌ساله مواجهه با این واقعیت انکار‌ناپذیر است که فعالیت‌های بشر دارد زمین را گرم می‌کند. اغلب افراد و سیاست‌مداران سال 2000/1379 را در حالی آغاز کردند که گرمایش زمین برای آنها تهدیدی دور و ناشناخته بود. در حالی که امروزه گرمایش زمین به مشکلی بسیار‌نزدیک و شناخته‌شده تبدیل‌شده است. پیش از این هرگز شواهد علمی نتوانسته بودند چنین نقش حساسی را در جغرافیای‌سیاسی جهان بازی کنند.
امروزه دیگر نگرانی در مورد گرمایش زمین قابل‌درک است، همانطور که راه‌حل‌های شناخته‌شده‌ای برای حل این مشکل وجود دارند. علم و فناوری می‌توانند و باید به ما برای ایجاد رابطه‌ای پایدار با طبیعت کمک کنند. دستیابی به این هدف و کند کردن روند گرمایش زمین شاید مهمترین هدفی باشد که بشر دهه آینده را با چشم‌انداز رسیدن به آن آغاز خواهد کرد.
مروری کوتاه بر مهمترین رویدادهای دهه اخیر
2001/1380: انتشار پیش‌نویس ژنوم انسانی / آغاز به کار ویکی‌پدیا / ظهور آی‌پاد
2002/1381: کشف Quaoar یکی از بزرگ‌ترین اجرام آسمانی کمربند کوییپر
2003/1382: کشف بقایای هابیت‌ها یا آدم‌های کوتوله در فلورس / اثبات اینکه کیهان 13.7 میلیارد سال عمر دارد
2004/1383: مریخ‌نوردهای اسپیریت و آپورچونیتی روی سطح سیاره سرخ فرود آمدند / سونامی در آسیای جنوب‌شرقی
2005/1384: اولین پیوند صورت / کاوشگر هویگنس بر سطح تیتان فرود آمد / یوتیوب آغاز به کار کرد
2006/1385: حل مسئله ریاضی پیچیده پوانکاره / اعلام جرم علیه سوک‌هوانگ، محقق همانند‌سازی به اتهام تقلب علمی
2007/1386: انقراض نسل دلفین رودخانه یانگ‌تزه
2008/1387: آغاز به کار ال.اچ.سی / شوک نفتی و بحران مواد غذایی در جهان
2009/1388: ال.اچ.سی مجددا آغاز به کار کرد