محبوبه عمیدی: زمستان گذشته آنقدر در فلوریدا سخت بود که ایگواناهای خوابیده روی شاخه درخت‌ها پایین افتادند، پیتون‌ها تا سر حد مرگ منجمد شدند، محصولات کشاورزی از بین رفت و مرگ بی‌سابقه مرجان‌ها در محیط‌های دریایی اطراف فلوریدا رکورد تازه‌ای به جا گذاشت. در مناطق شمالی‌تر نیز کولاک و توفان‌های سنگین اوضاع را به هم ریخت. در انگلستان هم سوز سرمای زمستانی کم‌سابقه بود و ساکنان این کشور زمستان طولانی‌تری را تجربه کردند. متوسط دمای هوا در دسامبر – آذر و اوایل دی‌ماه طی سالیان گذشته 4.2 درجه سانتی‌گراد بود اما متوسط دمای هوا در دسامبر سال گذشته 1- درجه سانتی‌گراد باقی ماند و بسیاری از سفرهای زمینی و هوایی به زمان دیگری موکول شد. آمارها نشان می‌دهند این دومین زمستان سخت انگلستان از سال 1659 / 1038 تاکنون به شمار می‌رود. اما فکر می‌کنید این زمستان‌های سخت که مناطقی از آسیا، اروپا و آمریکا را در بر گرفته، اتفاقی است یا بخشی از یک تغییر تازه آبوهوایی به‌شمار می‌رود؟
برای اینکه درک درستی از آنچه رخ داده داشته باشیم، باید ببینیم در نیمکره شمالی چه روندی دنبال شده و در مقایسه با زمستان‌های پیشین چه اتفاقاتی افتاده است؟ آمارها نشان می‌دهند در بخش‌هایی از نیمکره شمالی زمستان طولانی‌تر شده اما هنوز رکورد سرما در بسیاری از مناطق شکسته نشده است.
جالب است بدانید همزمان با این کاهش دما، کانادا در سال 2009 / 1388 گرم‌ترین و خشک‌ترین زمستان خود را از سال 1948 / 1327 (اولین سال ثبت دمای منطقه‌ای) به این سو را تجربه کرد. شاید مشکلات متعددی را که این افزایش دمای 4 درجه‌ای برای برگزارکنندگان المپیک زمستانی ونکوور ایجاد کرد، هنوز به خاطر داشته باشید. یک نکته دیگر اینکه در بعضی مناطق قطب شمال این افزایش دما به بیش از 6 درجه سانتی‌گراد بالاتر از حد متوسط منطقه رسید.
به گزارش نیوساینتیست، طی دو زمستان گذشته نیمکره شمالی به مراتب گرم‌تر از سالیان گذشته شده و بسیاری از مناطق آن بر عکس تصور ما به جای آنکه به شکل غیرعادی سرد شده باشند، گرم شده‌اند.
اما علت شکل گرفتن این سرما و گرمای غیرعادی چیست؟ جف مسترز از سرویس آبوهوایی پایگاه اینترنتی WeatherUnderground این شرایط آبوهوایی را به زمانی تشبیه می‌کند که در یخچال را باز می‌گذاریم. در این صورت هوای خنک به آشپزخانه وارد خواهد شد، اما در مقابل یخچال سرمای قابل‌توجهی را از دست خواهد داد.
اتفاق مشابهی در قطب شمال زمین رخ می‌دهد. هوای سرد قطبی اغلب توسط بادهای غربی قوی‌یی احاطه شده که نزدیک به قطب در گرداگرد سیاره زمین در حرکت هستند و به نام polar vortex یا گرداب قطبی شناخته می‌شوند. سریع‌ترین این بادها جت استریم را تشکیل می‌دهد که در 10 کیلومتری سطح زمین در جریان است. این جریان اغلب مسیری پر تلاطم دارد که گاهی به قطب نزدیک می‌شود و گاهی مناطق جنوبی‌تر را در بر می‌گیرد. زمانی که این جریان ضعیف شود، این تلاطم مناطق گسترده‌تری را در بر خواهد گرفت و در نتیجه جریانی از هوای سرد به مناطق جنوبی‌تر سرازیر خواهد شد و هوای گرم به سمت قطب حرکت خواهد کرد. از سوی دیگر این موقعیت جت استریم است که تعیین می‌کند جریان هوای سرد با چه قدرتی به کشورهایی مانند انگلستان برسد. (برای مشاهده اینفوگراف در ابعاد بزرگ، اینجا را کلیک کنید).
جریان گرداب قطبی همواره با افت‌وخیزهای بسیاری همراه بوده اما در دو سال گذشته به شکل کم‌سابقه‌ای ضعیف شده است. نتیجه ضعف این جریان، پدیده‌ای جوی است که «قاره‌های سرد، قطب گرم» نامیده می‌شود و پیش از دو زمستانی که گذشت، در سال‌های 1936 / 1315، 1963 / 1342 و 1969 / 1348 رخ داده است.
فکر می‌کنید از این داده‌ها بتوان نتیجه گرفت شرایط آبوهوایی غیرمعمول دو سال گذشته نتیجه تغییرات طبیعی است؟ جیمز اورلند از آزمایشگاه محیط دریایی آرام در سیاتل می‌گوید: «کسی دقیقا نمی‌داند. جواب‌های متفاوتی وجود دارند. اگر تغییرات طبیعی این پدیده را رقم زده باشند، بعید به نظر می‌رسد در سال‌های آینده هم شاهد چنین زمستان‌هایی باشیم. عده دیگری نیز این تغییرات را به کاهش شدید فعالیت‌های خورشیدی نسبت می‌دهند که در حال حاضر به پایان رسیده و در نتیجه اوضاع باید دوباره آرام شود».
اورلند این احتمال را رد می‌کند . او می‌گوید: «باید انتظار زمستان‌های بسیار سردتری را داشته باشیم. قطب شمال دارد سریع‌تر از تمامی مناطق جهان گرم می‌شود و یخ‌ها آب می‌شوند. در نتیجه تابستان مناطق شمالی هر سال گرمای بیشتری را جذب کرده و آن‌را در پاییز آزاد خواهد کرد».
(برای مشاهده اینفوگراف در ابعاد بزرگ،اینجا را کلیک کنید)
مطالعات اورلند که در اکتبر 2009/ مهرماه 1388 منتشر شده، نشان می‌دهد این عامل باعث ضعف جریان‌های گردابی قطبی شده است. با ضعیف شدن این جریان، حرکت هوای سرد به سمت جنوب ادامه پیدا می‌کند که زمستان‌های بسیار سرد را رقم خواهد زد. مطالعات محققان دیگری نیز این فرضیه را تأیید می‌کند. به عنوان مثال تحقیقات جنیفر فرانسیس از دانشگاه روتگرز در نیوبرونزویک، نیوجرسی نشان می‌دهد از سال 1980 / 1359 تاکنون وزش شرقی‌غربی گرداب قطبی در فصل‌های پاییز و زمستان تا 15درصد کندتر شده که بخش قابل‌توجهی از آن در سال‌های اخیر رخ داده است.
خانم فرانسیس می‌گوید: «جریان جت استریم را تفاوت دمای میان لایه‌های پایین و بالای جو ایجاد می‌کند. افزایش دمای قطب شمال در سال‌های گذشته باعث شده این اختلاف، مخصوصا در فصل پاییز کمتر و کمتر شود و شاهد جریان‌های قطبی ضعیف‌تری باشیم. هر چقدر این جریان‌ها ضعیف‌تر شوند، سرمای بیشتری به سمت جنوب حرکت خواهد کرد و پایدارتر خواهد ماند».
53273