بهنوش خرم‌روز: کافی است فیلم‌های زیر را تماشا کنید، خیلی زود می‌بینید که چه‌طور حقه بسیار ساده موجود در فیلم، مغز شما را فریب می‌دهد و احتمالا خودتان هم از این فریب آشکار مغزتان تعجب خواهید کرد. این در واقع، یک خطای دیداری قدیمی است که در قالبی تازه به نمایش در آمده است.
این خطای دیداری که ساخته توماس پاپاتوماس، محقق علوم دیداری دانشگاه روتگرس واقع در نیوبرانزویک نیوجرسی است، یکی از برندگان مسابقه بهترین خطاهای دیداری سال 2012 است.
برای نشان دادن این خطای دیداری، یک ماسک صورت توخالی به یک نیم‌تنه توخالی اضافه شده است. این دو معکوس هستند. یعنی رویه برجسته ماسک صورت در همان جهتی است که درون توخالی نیم‌تنه و همین‌طور برعکس. ماسک توخالی و نیم‌تنه که به هم متصلند، با هم و در یک جهت چرخانده می‌شوند. اما مغز ما این طور می‌بیند که سر به طور غیرعادی چرخیده است. خود پاپاتوماس نام این خطای دیداری را خطای دیداری جن‌گیر نامیده است. این نام اشاره به صحنه معروفی از فیلم جن‌گیر ( 1973/1352) دارد که در آن، دختری که توسط شیاطین تسخیر شده، سر خودش را 360 درجه کامل می‌چرخاند.
البته این خطای دیداری نیازی به هیچ اقدام شیطانی ندارد! نکته این جا است که وقتی روی بیرونی ماسک یا نیم‌تنه به سمت تماشاگر باشد، جهت چرخش آن را در یک جهت می‌بیند و وقتی رویه درونی ماسک یا نیم‌تنه به طرف بیننده باشد،جهت چرخش را در جهت دیگر می‌بیند. از آن‌جا که در این حالت، ماسک صورت و نیم‌تنه معکوس هم نصب شده‌اند، مغز چرخش یکی را ساعت‌گرد و چرخش دیگری را خلاف جهت حرکت عقربه‌های ساعت پردازش می‌کند.
خطای مشابهی را می‌توانید در فیلم زیر مشاهده کنید.
این خطای دیداری در واقع نسخه تازه‌ای از یک خطای دیداری قدیمی‌تر به نام خطای ماسک توخالی است. در خطای ماسک توخالی، اغلب مردم نمی‌توانند در نگاه اول بگویند که وقتی به ماسکی مانند ماسک موجود در این فیلم نگاه می‌کنند، روی ماسک را می‌بینند یا درون فرورفته و توخالی آن را. در واقع مغز در مورد محدب یا مقعر بودن ماسک دچار تردید می‌شود.
جالب این‌جاست که این خطای دیداری در افرادی که به اسکیزوفرنی (یکی از بیماری‌های روانی) مبتلا هستند، مشکلی در این تصمیم‌گیری ندارند و مغزشان فریب نمی‌خورد. جالب‌تر این که این تفاوت به حدی است که به گفته دانشمندان، می‌توان از اتفاق افتادن یا نیفتادن این خطای دیداری، به عنوان یک ملاک تشخیصی در تشخیص اسکیزوفرنی استفاده کرد. در مطالعه‌ای که در این راستا انجام گرفته، هیچ‌کدام از مبتلایان به اسکزوفرنی فریب نخوردند، در حالی که در گروه کنترل، افرادی که به این اختلال ابتلا نداشتند، در 99 درصد از موارد دچار خطای دیداری می‌شدند.
دانای دیما از دانشکده پزشکی هانوفر آلمان در این‌باره می‌گوید: «فرایند پایین به بالای جمع‌آوری اطلاعات رسیده از چشم‌ها در مغز و نیز فرایند بالا به پایین انتقال اطلاعات و تفسیر آن‌ها، در افراد مبتلا به اسکیزوفرنی با سایر افراد متفاوت است.»
همه این‌ها به این واقعیت برمی‌گردد که ادراک ما از محیطمان سه مرحله اساسی دارد: 1. ورود اطلاعات حسی (فرایند پایین به بالا)، 2. تولید درونی محتواها (فرایند بالا به پایین) و 3. یک مولفه کنترلی که تعامل بین دو مولفه اول را تحت نظر دارد. این که افراد به طور معمول فریب این نوع خطاهای دیداری را می‌خورند، به این دلیل است که این فرایندها با هم در تعاملند، در حالی که در مغز افراد مبتلا به اسکیزوفرنی رابطه بین این فرایندها دچار اختلال شده است.
بنابراین، این که با دیدن این تصاویر مغزتان گول می‌خورد، نشانه خوبی است! و بدین معنا است که مغزتان کارش را درست انجام می‌دهد، حتی اگر اطلاعاتی را به شما بدهد که با واقعیت بیرونی فرق دارد!
53272