فاطیما فردوس: چرا بچه‌دار می‌شویم؟ سوالی که اکثرا جواب درستی برای آن نداریم. «با همسرم مشکل داشتیم، گفتیم بچه‌دار بشیم همه چی درست می‌شه.»، «ازدواج می‌کنیم که بچه‌دار بشیم.»، «بالاخره باید بچه‌دار شد، نمی‌شه که تنها زندگی کرد.» و ... جواب‌های دیگری که فقط تلنگری برای والدین می‌شود؛ چرا بچه‌دار می‌شویم؟ حالا در شرایطی که بچه‌دارشدن هم مانند دیگر کارها یک موج‌سواری بدون فکر است، قطعا نوع تربیت و مواجهه با فرزند هم سوار بر موج پدر مادرهای چند سال پیش است و اثری از تربیت مدرن یا روش‌های تربیتی حساب‌شده نیست؛ حرفی هم اگر به میان بیاید می‌گویند نباید سخت گرفت.
تابوی مراجعه به روان‌شناس و آموزش‌‌های تربیتی و .. را هم که کنار بگذاریم، هزینه بالای ویزیت‌ها و روند طولانی‌ای که برخی روان‌شناس‌ها انتخاب می‌کنند، اولویتش را برای خانواده‌ها از دست داده است. والد دغدغه‌مندی هم اگر باشد، نهایتا به چند کتاب و اطلاعات اینترنتی اکتفا می‌کند یا روش‌های تربیتی دوست و آشنا را پیاده می‌کند و ملغمه‌ای می‌شود از روش‌های درست و غلط تربیتی با آینده‌ای نامعلوم برای کودکان!
خانه مسئولیتپذیری اما سعی در حل این چالش دارد؛ غرفه‌هایی در سطح شهر که کودکان و والدین را به‌صورت رایگان ارزیابی می‌کنند، به آنها آموزش می‌دهند، برایشان همایش برگزار می‌کنند و در انتها اگر لازم بود به‌صورت فردی ویزیت می‌شوند. خانه‌های مسئولیتپذیری اولین غرفه‌های خود را در باغ کتاب و نمایشگاه مادر و کودک راه‌اندازی کرده‌اند و خانواده‌ها با کودکان ۲ تا ۱۲ سال می‌توانند به آنها مراجعه کنند. این ارزیابی در سه بخش انجام می‌شود؛ در بخش اول کودک توسط روان‌شناس‌های تایید شده ارزیابی می‌شود، در قسمت دوم والدین از لحاظ سبک فرزندپروری ارزیابی می‌شوند و در بخش سوم هم به والدین آموزش داده می‌شود. پروسه‌ای رایگان که فقط ۲۰ دقیقه زمان می‌برد و دید جدیدی به والد برای تربیت و آموزش مسئولیتپذیری به کودک می‌دهد. خانه‌های مسئولیتپذیری طرح مشترکی از سوی دکتر حسام فیروزی، روان‌درمانگر حوزه کودک، نوجوان و خانواده و انجمن حمایت از حقوق کودکان است که قرار است در تمام مناطق غرفه داشته باشد.
ارزیابی و آموزش رایگان در ۲۰ دقیقه
در همین میان نسیم مصلحی، سوپروایزر طرح مسئولیتپذیری درباره این طرح می‌گوید: «ما غرفه‌هایی در سطح شهر به اسم خانه‌های مسئولیتپذیری داریم. خانه‌های مسئولیتپذیری یک طرح آموزشی-پژوهشی رایگان است که همانطور که از اسمش مشخص است، هم آموزش است هم پژوهش. در قسمت پژوهش در دو بخش والدین و کودکان را ارزیابی می‌کنیم؛ بخش مربوط به کودکان برای دو تا ۱۲ ساله‌هاست که از لحاظ مهارت‌های حسی و حرکتی و در بخش والدین هم از لحاظ سبک‌های فرزندپروری ارزیابی می‌شوند. و یک فرم جمعیت‌شناختی پر می‌کنند. در قسمت آموزشی هم یک کتابچه داریم به اسم خانه مسئولیتپذیری که ۱۲ آیتم دارد و در آن سبک فرزندپروری به والدین آموزش داده می‌شود. در واقع تکنیک‌ها و روش‌هایی را آموزش می‌دهیم که خانواده‌ها با سبک‌های فرزندپروری آشنا شوند و بتواند فرزندانی مسئولیت‌پذیر تربیت کنند. این روند ۲۰ دقیقه طول می‌کشد و رایگان هم هست.»
مسئول این طرح با اشاره به هدف آموزش در این طرح می‌گوید: «هدف ما از این آموزش ۲۰ دقیقه‌ای، بیشتر تلنگر زدن است؛ انگار که بخواهیم در مرحله اول بذری را بکاریم. اینکه تکنیک‌ها و روش‌ها به‌صورت منظم و دقیق آموزش داده شود در جلسات رایگان بعدی ما انجام می‌شود. در واقع ما بیشتر سوال طرح می‌کنیم و تلنگر ایجاد می‌کنیم.» او در ادامه با اشاره به اینکه این طرح با همکاری انجمن حمایت از حقوق کودکان و کلینیک دکتر حسام فیروزی شکل گرفته است، می‌گوید: «ریشه بسیاری از مشکلاتی که در جامعه ما وجود دارد، از بی‌مسئولیتی آدم‌ها نشات می‌گیرد و از آنجایی که قابلیت آموزش‌دیدن دارد و ذاتی نیست، خانواده اولین جایی است که می‌تواند این آموزش را به کودکش بدهد. در حال حاضر هم در باغ کتاب و نمایشگاه مادر و کودک غرفه داریم و با مکان‌ها و مجتمع‌های دیگری هم صحبت کرده‌ایم تا غرفه‌هایمان را گسترش دهیم.»
طرح در مدارس و مهدکودک‌ها هم اجرایی می‌شود
گلاره جنگی، یکی دیگر از سوپروایزرها درباره نوع همکاری انجمن حمایت از حقوق کودکان می‌گوید: «همکاران ما در انجمن در بخش ارزیابی بسیار کمک می‌کنند و قرار است مجوزهای لازم را برای گسترش غرفه‌ها بگیریم. در مرحله بعدی هم قرار است این طرح را به مدارس ببریم. به این صورت که با مدیران مدارس هماهنگ کنیم، طی چند روز مشخص با خانواده‌ها ارتباط بگیریم تا پروسه ارزیابی تکمیل شود. بسیاری از مدیران مدارس هم از این طرح استقبال کرده‌اند و پیگیر اجراشدن این طرح هستند.» جنگی درباره مناطقی که قرار است این طرح اجرایی شود، می‌گوید: «در پروپوزال این طرح مشخص شده که غرفه‌های ما در تمام مناطق باشند و در قدم اول باغ کتاب را انتخاب کرده‌ایم و در نمایشگاه مادر و کودک هم غرفه داریم.» او با اشاره به آمار مراجعه‌کننده‌‌ها می‌گوید: «تا ۱۱ شهریور ماه ۵۰۰ مراجعه‌کننده داشتیم و استقبال خیلی خوب بوده است.»
چرا تاکید بر مسئولیت پذیری؟
مسئولیت یا مسئولیتپذیری به تنهایی اشاره به حس وظیفه‌شناسی، پاسخگو بودن و تعهد دارد. مساله‌ای که نتایج پژوهش‌ها و بررسی‌های متعددی نشان می‌دهد در ایران آنقدر که باید مورد توجه قرار نگرفته و طی سال‌های اخیر جای خالی آن در مباحث تربیتی احساس می‌شود. از آنجا که مسئولیت‌ءذیری یک ویژگی ذاتی نیست و قابل ارتقاست، بهتر است این ویژگی از کودکی و نوجوانی در افراد پرورش یابد تا اثربخشی بیشتری داشته باشد. یکی از مهم‌ترین عوامل موثر در بروز رفتار مسئولیت‌پذیر در کودکان و نوجوانان خانواده است. خانواده به‌عنوان اولین واحد اجتماعی و جامعه‌ای کوچک که هدف آن توسعه و رشد اجتماعی کودکان است، در پرورش مسئولیتپذیری مورد تاکید قرار گرفته است. نتایج تحقیقات متعددی نشانگر تاثیر شیوه‌های فرزندپروری بر عملکرد اجتماعی کارکردهای روان‌شناختی فرزندان دارد.
۴۲۴۲