یکی از دوستان گفتند که در سال ۱۳۸۱ نزد یکی از اعاظم رفتند. آن بزرگ گفت که علت نابه سامانی‌های کشور، نبود انصاف است. گفتم که چه هوشمندانه گفت. انصاف از «نصف کردن» است و انتخاب نصفه را به اختیار طرف مقابل گذاشتن. انصاف یعنی چنان نصف کنی که به هر نصفه‌ای که نصیب‌ات شود، راضی باشی. انصاف را با گونه‌های ملموس و محسوس «بی‌انصافی» بهتر می‌توان شناخت.
کم‌فروش «بی‌انصاف» است؛ بیشتر را برای خود و کمتر را برای دیگری می‌خواهد. کم فروشی تنها به کم‌فروشان و ترازوی مجسم بازار خرده‌فروشان منحصر نیست. کم‌فروشان در هر زمینه و موضوعی در طول تاریخ بوده‌اند. بشریت رنج وجود بسیاری از کم‌فروشان سیاسی، اجتماعی، فرهنگی، هنری، دینی، فردی و اجتماعی را تجربه کرده است و می‌کند. کم‌فروشان از افشای بی‌انصافی ترس و پروا دارند.
پناهگاه کم‌فروشان و بی‌انصافان، دروغ و فریب است؛ با دروغ و فریب، ضعف‌های خود را قوت می‌نمایانند و اگر با دروغ و فریب نتواند چنین کنند، ضعف‌های خود را می‌پوشانند؛ با دروغ و فریب، قوت‌های رقیب یا دشمن را ضعف می‌نمایانند؛ اگر چنین نتوانند، آن‌ها را فرو می‌پوشانند. کم‌فروشان و بی‌انصافان، از «کوچک‌نمایی»، «بزرگ‌نمایی» و «پنهان‌کاری» برای دروغ و فریب بهره می‌گیرند. برای ظاهر موجه دروغ و فریب در پشت اصطلاحات و براوردهای آماری پنهان می‌شوند.
دارل هاف (Durrell Huff) در سال ۱۹۵۴ کتاب «چگونه دروغ گفتن با آمار» را نوشت، چاپ ۳۲ آن را در سال ۱۹۸۴ از کتابفروشی دانشگاه خریدم. در طی سی سال حداقل یک بار در سال چاپ شده بود! برای هشیاری عمومی در برابر دروغ و فریب کم‌فروشان قدرت و ثروت و بی‌انصافان از انواع، لازم است چنین منابع خوانده و آموزش داده شود (این کتاب ۶۰ سال بعد (!) در ۱۳۹۳ به فارسی ترجمه و چاپ شد؛ مترجم: حسین راهداری). البته این فنون دروغ و فریب قدیمی، ولی هنوز جاری است؛ در دنیای مجازی و دهکده‌ی جهانی امروزین، انواع فنون دروغ و فریب بسیار فزون‌تر شده است.
منصف کم‌فروش نیست؛ هر تصمیمی که می‌گیرد، هر کلمه‌ی که می‌گوید، هر عملی که می کند، چنان است که اگر همان‌ها از دشمن یا رقیب برآید، شایسته و بایسته بداند. بی انصافی اگر چه برد زود برای یک طرف و باخت برای دیگران دارد، آن بردها همچون کف است و نمی‌ماند و سرانجام برنده‌ی بی‌انصاف در کشاکش احقاق حق‌ها هم می‌بازد: «سرانجام، همه سر باخت». فقط انصاف در درازمدت می‌ماند؛ زیرا در خردورزی و عادت به اجرای انصاف حتی بازندگان احساس ستم نخواهند کرد، مگر خود نامنصف باشند.
Darrell Huff, (1954) How to Lie with Statistics, Norton, New York-
*عضو هیات علمی دانشگاه امیرکبیر
بیشتر بخوانید:
- انقلاب علمی خاموش و انفعال ما / پیشگامی تولید فکر نیازمند آزاداندیشی از قیدهای تحمیلی است
- استالین و پژوهش های جانبدارانه
- نقد ادعای ظهور عصر پسادینی در ایران
- پژوهش جانبدارانه در اتحاد جماهیر شوری
216216