بر اساس این حکم دادگاه لاهه ادعای آمریکا برای عدم برخورداری از صلاحیتش در داوری میان ایران و آمریکا را رد و اعلام کرد که صلاحیت رسیدگی به این دعوا را دارد. همچنین مقرر داشت که دولت آمریکا باید تا زمان اعلام حکم نهایی تحریمهای مرتبط با ایران در زمینههای دارویی، غذایی، محیط زیست، حمل و نقل هوایی و تامین قطعات هواپیماهای مسافربری را لغو کند. دادگاه همچنین اعمال تحریمهای آمریکا علیه ایران را اقدامی دانست که جان شهروندان ایرانی را تهدید میکند. دادگاه همچنین اعلام کرد که دو طرف قبل از ارائه دعوای خود به دادگاه لاهه به اندازه کافی از دیپلماسی برای حل اختلافاتشان استفاده نکرده اند و از دو طرف خواست تا زمان اعلام رای نهایی دادگاه از تشدید تنشها علیه یکدیگر بپرهیزند. به موجب این حکم آمریکا باید تحریمهای یکجانبه علیه ایران در ۱۳ آبان سال جاری را لغو کند که شامل تحریم های نفتی نیز میشود.
مبنای دعوای ارائه شده از سوی ایران بر اساس پیمان مودتی است که ایران و آمریکا در سال ۱۳۳۴ (۱۹۵۵) یعنی دو سال بعد از کودتای محمد مصدق توسط آمریکاییها منعقد کردند. دیوان لاهه عهدنامه مودت را کماکان معتبر و حاکم دانسته و اعلام داشته است که این میتواند یک زمینه دیپلماتیک مناسب برای بازگشت دو طرف به روح عهدنامه مذکور و برقراری دوستی دائمی میان آنان باشد.
رای دادگاه لاهه الزامآور است و از لحاظ حقوقی دولت آمریکا باید فوراً آن را اجرا کند اما چون دادگاه لاهه ابزاری برای اجرای حکم خود ندارد، دولت آمریکا میتواند به این رأی عمل نکند که در این صورت کاری خلاف قوانین بینالمللی مرتکب شده و رسماً رأی یک دادگاه عالی بینالمللی را که خودش نیز عضو آن است، نادیده گرفته است. با این وجود آمریکا در نهایت مجبور است رأی دادگاه را بپذیرد و اجرا کند. در عین حال آمریکا نمیتواند از عواقب حقوقی بعدی در صورت تخلف از این دستور مصون بماند.
بعد از صدور رأی آمریکاییها اعلام کردند که برای رأی دادگاه ارزشی قائل نیستند و به آن عمل نمیکنند. اظهارنظری که بیش از آن که جنبه حقوقی داشته باشد واکنشی از روی خشم و عصبانیت است. چرا که اگر آمریکاییها برای دادگاه اهمیتی قائل نبودند، زبدهترین حقوقدانان خود را در قالب هیئتی عالیرتبه روانه لاهه نمیکردند. همچنین نهایت تلاش خود را به کار نمیبردند که رأیی علیهشان صادر نشود. در اهمیت این دادگاه برای آمریکاییها همین بس که دونالد ترامپ، رئیس جمهوری آمریکا که برای هر چیز کوچک و بزرگی اظهارنظر میکند و هر چیزی درباره هر مسئلهای را که به ذهنش میرسد فورا توئیت میکند، این بار هیچ اظهارنظری نکرد. این نشان میدهد که مشاورانش به او توصیه اکید کرده بودند که از هرگونه اظهارنظری درباره دادگاه خودداری کند مبادا که در روند بررسی دعوا به ضرر آمریکا تمام شود. علاوه بر آن شاهد بودیم که جان بولتون، مشاور عالی امنیت ملی آمریکا علیه دادگاه موضع یری تندی کرد و هشدار داد در صورتی که رأیی علیه آمریکا صادر شود واشنگتن قضات دادگاه را مورد تحریم قرار خواهد داد و حتی ممکن است مانع از ورود آنها به خاک آمریکا شود. تمامی این اقدامات نشان میدهد که این دادگاه تا چه اندازه برای آمریکاییها مهم بوده است. حتی اگر آمریکاییها نخواهند به رأی دادگاه تمکین کنند، صِرف صدور رأیی علیه آنها، آن هم در خصوص تحریمها که فکر میکنند به حق و مطابق با سیاستهای جهانیشان اقدام به اعمال آن کردهاند، شکستی برای آنها محسوب میشود. میتوان گفت این رأی به اعتبار آمریکا و دیپلماسی آن ضربهای قابل توجه وارد کرده و حقانیت رفتارهای آمریکا را رسماً زیر سوال است.
ساعاتی پس از اعلام رای دادگاه مایک پمپئو، وزیر امور خارجه آمریکا در کنفرانسی مطبوعاتی شرکت کرد و به طور یکجانبه از پیمان مودت با ایران خارج شد. این که آمریکا بعد از ۶۳ سال و ۴۰ سال بعد از قطع رابطه با ایران و داشتن تعاملاتی خصمانه با ایران اقدام به خروج از پیمان مودت میکند، خود جای سوال دارد. آمریکاییها حتماً منفعتی را دنبال میکردند که در طول این مدت اقدام به خروج از این پیمان نکرده بودند و حالا که میبینند در کارزار تاختوتازشان علیه ایران، تهران با استفاده از این پیمان ضربه سهمگینی بر آنها وارد کرده و توانسته به واسطه آن جامعه جهانی را با خود همراه کند، الآن تصمیم به خروج از آن گرفتهاند. تصمیمی که کاملا روشن است از روی عصبانیت و خشم گرفته شده است. اما خروج آمریکا تغییری در روند قضایی نمیکند. ادعای ایران همچنان مورد اعتبار باقی میماند و به موجب قانون بینالمللی ایران تا یک سال همچنان میتواند در زمینه موضوعات مختلف علیه آمریکا اقامه دعوا کند.
رأی دادگاه لاهه موفقیتی دیگر برای دیپلماسی ایران محسوب میشود. شگفت آن که رأی دادگاه با نظر یکسان تمامی قضات حتی قاضی آمریکای به سود ایران صادر شده است. این موفقیت کمی نیست که بهراحتی آن را نادیده بگیریم. حالا ایران برگه حقوقی کاملاً قانونی برای گسترش تعاملات خود با دنیا در اختیار دارد و میتواند با قدرت بیشتری به حملات مختلف آمریکا پاسخ دهد.
حرکت ایران به سمت دادگاه لاهه اقدامی بسیار مناسب و عاقلانه در مناسبات سیاسی جهان بوده که سبب شده است توجه جامعه جهانی به این نقطه از جهان معطوف شود و رایی را به حق در دفاع از آن صادر کند. این مسئله میتواند زمینه را برای یک سری اقدامات ثانویه دیپلماتیک و حقوقی برای دستگاه دیپلماسی کشورمان نیز فراهم کند.
* سید محمدصادق خرازی، سفیر اسبق ایران در فرانسه
نظر شما