نگاهی به روند حذف دیوانسالاری در گمرک

بر این اساس دولت جمهوری اسلامی ایران در چارچوب اصلاح بخشهای مختلف سعی کرده به منظور تسهیل مسیر تجارت 'پوسته دیوانسالاری' را از بدنه گمرک جدا کند.

خروج از این پوسته که در طول سالیان بر بدنه نظام خدمت رسانی گمرک به صادرکنندگان و واردکنندگان شکل گرفته نیازمند زمان، امکانات و به روزرسانی فرآیند ترخیص کالا است.

به همین منظور دولت در قالب استقرار 'سامانه جامع گمرکی' اقدام به اصلاح ضوابط حاکم بر تشریفات خروج و ورود کالا از مرز کرده است.

استقرار سامانه جامع امور گمرکی و مهمتر از آن نگاه نافذ و تلاش همه جانبه مجموعه گمرک ایران در راستای رفع موانع در مسیر تجار و فعالیت تولیدکنندگان و صادرکنندگان دو عامل موثر در شتاب دادن به خدمات و ترخیص کالا از طریق گمرک است. این رویه باید همچنان تقویت شود.

خراسان رضوی دروازه ورود کالا از آسیای میانه به کشور است و هم مرزی آن با کشورهای ترکمنستان و افغانستان اهمیت سازمان یافتگی رویه های گمرکی را دوچندان کرده است.

این استان پنج گمرک در لطف آباد، سرخس، باجگیران، دوغارون و مشهد و دو بازارچه مرزی در تایباد واقع در مرز افغانستان و باجگیران در مرز ترکمنستان دارد.

کشورهای هدف صادراتی خراسان رضوی به ترتیب افغانستان، ترکمنستان، تاجیکستان و کشورهای آسیای میانه هستند و سیمان، مواد غذایی و زعفران عمده ترین کالاهای صادراتی این استان را تشکیل می دهند.

* دیوانسالاری از ساختار معیوب گمرک نشات می گیرد

رئیس اتحادیه صادرکنندگان و واردکنندگان خراسان رضوی در خصوص میزان تاثیر تلاش دولت برای اصلاح امور گمرکی می گوید: مشکل اصلی در ساختار گمرک است.

محمدحسین روشنک افزود: از سالهای گذشته ساختار گمرک ایران بگونه ای سازماندهی شده که اصلاح قوانین یا استخدام نیروهای انسانی متخصص و متعهد چندان در تسهیل مسیر تجارت و رفع بروکراسی اداری آن کارساز نیست.

وی ادامه داد: قانون در گمرک بگونه ای است که اگر کارمند به زیان واردکننده یا صادرکننده کالا اقدامی انجام دهد هیچ تنبیه یا مجازاتی برای وی در نظر گرفته نمی شود. اما اگر آن اشتباه به نفع صادرکننده یا واردکننده باشد کارمند خاطی مورد مواخذه قرار می گیرد.

این فعال اقتصادی گفت: از این رو ارزیاب گمرک برای رهایی از مواخذه اداری به خود اجازه می دهد بیشترین سختگیریها را در مورد ارباب رجوع اعمال نماید و به نوعی به بروکراسی اداری دامن بزند. قانون نیز هیچ مجازاتی برای کارمندی که ارباب رجوع را معطل نگه دارد یا اینکه کالا با تاخیر از گمرک ترخیص شود قائل نشده است.

وی افزود: ساختار گمرکی بیشترین سختگیریها را برای بازرگانان در نظر می گیرد تا مبادا کوچکترین تخلفی به ضرر گمرک اتفاق افتد اما در مقابل هرقدر آن بازرگان برای دریافت مجوز به منظور ترخیص کالا معطل بماند، اشکال قانونی ندارد.

روشنک ادامه داد: از سوی دیگر نظام حاکم بر ارزیابی ورود و خروج کالا در مرزها متفاوت است بگونه ای که در یک نقطه مرزی هر کالای قاچاقی به سهولت وارد می شود اما در نقطه دیگر مرزی برای کوچکترین کالای وارداتی که شناسنامه مشخص هم دارد بیشترین سختگیریها از سوی ارزیاب گمرک اعمال می شود.

وی گفت: اگر گمرک ایران هنوز از معضل بروکراسی اداری یا دیوانسالاری رهایی نیافته به دلیل ساختار معیوب گمرک و پایه ریزی آن بر اساس واردات کالا و همچنین تفکر سختگیرانه برای خروج یا ورود کالا است.

رئیس اتحادیه صادرکنندگان و واردکنندگان خراسان رضوی افزود: اشکال ساختاری دیگری که در گمرک وجود دارد کسب درآمد برای دولت از طریق اتخاذ تعرفه، حقوق گمرکی و عوارض برای ترخیص کالا است.

وی ادامه داد: دولت به گمرک به عنوان یک منبع درآمد می نگرد و این رویکرد خواه ناخواه در تسهیل مسیر تجارت تاثیرگذار بوده و دیوانسالاری را غیرقابل رفع می کند.

روشنک گفت: رفع کامل دیوانسالاری در گمرک با اصلاح ساختار آن تحقق پذیر است بگونه ای که اگر قرار است تعرفه ای برای حمایت از تولید داخلی از سوی گمرک وضع شود باید آن تعرفه برای حمایت از تولیدکننده یا مصرف کننده هزینه گردد نه اینکه به خزانه دولت ریخته شود.

وی استقرار سامانه جامع گمرکی یا اصلاح قوانین گمرکی را از سوی دولت برای تسهیل مسیر تجارت بطور کامل کارساز ندانست و افزود: لایحه اصلاح گمرک نباید از سوی دولت به مجلس شورای اسلامی داده می شد بلکه این لایحه باید در ابتدا با نظر بخش خصوصی تنظیم و بعد به مجلس تقدیم می شد.

این فعال اقتصادی ادامه داد: تا زمانی که درآمدهای گمرکی از محل تعرفه واردات به خزانه دولت ریخته شود این ساختار نمی تواند حامی صادرکنندگان و تولیدکنندگان باشد و اصلاح رویه ها به این شکل به تسهیل مسیر تجارت و رفع دیوانسالاری کمک نمی کند.

* راهبردهای گمرک برای کاهش دیوانسالاری

ناظر گمرکات خراسان رضوی نیز بروکراسی اداری را دارای دو وجه مثبت و منفی ذکر و بیان کرد:

گمرک ایران برای رفع بوروکراسی اداری در معنای منفی آن سه راهبرد به منظور کاهش تشریفات گمرکی اتخاذ کرده که در مثلت کاهش زمان، کاهش هزینه و کاهش اسناد قابل توصیف است.

مسعود عاطفی افزود: مثلث راهبردی دولت برای کاهش تشریفات گمرکی در قالب استقرار سامانه جامع گمرکی یا به روزرسانی و الکترونیکی کردن فرآیندها و رویه های گمرکی طی دو سال اخیر اجرا شده است.

وی ادامه داد: پیش از استقرار سامانه جامع گمرکی فرد ناگزیر از مراجعه به گمرک و تنظیم اظهارنامه در وقت اداری بود اما با استقرار 'پنجره واحد تجارت فرامرزی' دیگر نیازی به مراجعه فرد نیست.

ناظر گمرکات خراسان رضوی گفت: بر این اساس فرد می تواند اظهارنامه خود را طی 24 ساعت از طریق رایانه در منزل یا محل کار تنظیم کند و با این اقدام نخستین راهبرد مبنی بر کاهش زمان تحقق یافته است.

وی افزود: پنجره واحد تجارت فرامرزی افزون بر صرفه جویی در زمان، در کاهش هزینه به عنوان دومین راهبرد گمرک در استقرار سامانه جامع گمرکی موثر بوده زیرا دیگر نیازی به پرداخت حق الزحمه برای تنظیم اظهارنامه از سوی گمرک نیست.

عاطفی ادامه داد: با پنجره واحد تجارت فرامرزی دیگر نیازی به تنظیم سند یا کاغذ برای اظهارنامه گمرکی نیست. این مهم سومین راهبرد گمرک را مبنی بر کاهش اسناد محقق کرده است.

وی به استقرار 'پنجره واحد تجاری' به عنوان بخش دیگری از سامانه جامع گمرکی اشاره و بیان کرد: پیش از این ترخیص کالای صادرکننده یا واردکننده از گمرک نیاز به استعلام از دستگاههای نظارتی مختلف داشت لذا زمان زیادی برای دریافت پاسخ صرف می شد.

ناظر گمرکات خراسان رضوی گفت: هم اینک تمامی دستگاههای نظارتی در پنجره واحد تجاری مستقر شده و از طریق الکترونیکی در کمترین زمان به همه استعلامها برای کنترل کالای وارداتی، صادراتی و یا ثبت سفارشها پاسخ می دهند.

وی افزود: در قالب پنجره واحد تجاری صدور پروانه برای کالا نیز حذف شده و همه فرآیند مربوط به کنترل کالا و ثبت سفارش از طریق 'سامانه پوس' قابل انجام است.

عاطفی ادامه داد: به عنوان نمونه اکنون واحد ارزیابی گمرک در شهرک صنعتی خیام نیشابور مستقر شده و به جای اینکه افراد به گمرک مشهد و سپس گمرک نیشابور مراجعه کنند، فرآیند تشریفات گمرکی را در محل شهرک صنعتی انجام می دهند که این مهم در کاهش هزینه و کاهش زمان بسیار موثر بوده است.

وی گفت: اگر بروکراسی اداری به معنای نهادینه کردن صحیح امور اداری باشد این نظام شکل گرفته و با مثلث راهبردی گمرک کل سامانه کاغذی در تشریفات گمرکی مربوط به ترخیص کالای وارداتی و صادراتی حذف شده و تشریفات بطور کلی به صورت مجازی انجام می گیرد.

ناظر گمرکات خراسان رضوی افزود: در سامانه جامع گمرکی بخشی به نام 'زمانسنجی' وجود دارد که طی آن فرآیند ترخیص کالا از مسیر سبز، زرد و قرمز می گذرد.

وی ادامه داد: در این چارچوب ترخیص کالا در کمتر از 24 ساعت از مسیر سبز(صادرات)، در مسیر زرد کمتر از 48 ساعت(واردات) و در مسیر قرمز کمتر از 72 ساعت انجام می شود.

عاطفی گفت: در شهرک صنعتی خیام برای نخستین بار رکورد زمان ترخیص کالا در کشور شکسته و صادرات در مسیر سبز ظرف شش ثانیه انجام شد.

وی افزود: آنچه مربوط به بروکراسی اداری در معنای منفی آن در گمرک از گذشته تاکنون بوده مربوط به گرفتن استعلامها از دستگاه های نظارتی است.

ناظر گمرکات خراسان رضوی ادامه داد: اکنون این فرآیند از طریق پنجره واحد تجاری بطور کاملا مجازی در حال انجام است. اگر کالا نیازمند دریافت مجوز از دستگاههای دیگر نباشد در مسیر سبز و در غیر این صورت بر اساس نوع کالا در مسیرهای زرد و قرمز قرار می گیرد تا پاسخ مورد نظر از دستگاه نظارتی دریافت شود.

وی گفت: اکنون با استقرار سامانه جامع گمرکی زمان طی تشریفات برای صادرات در گمرک مشهد به 24 ساعت هم نمی رسد و حداکثر در دو ساعت انجام می شود.

عاطفی افزود: در مجموع با استقرار این سامانه روند بروکراسی و تبادل مکاتبات بین دستگاهها به حداقل رسیده است.

وی ادامه داد: سامانه جامع گمرکی شهریور پارسال در کل گمرکات خراسان رضوی بطور کامل برای طیف تجارت خارجی اجرا شد اما در مورد 'خروج موقت' که شامل خودروهای سواری می شود هنوز این سامانه اعمال نشده و هنوز این مراجعات به گمرک از سوی این گروه از ارباب رجوع وجود دارد.

22339