دکتر مخبردزفولی خبر داد: مهاجرت نخبگان زیر ذره بین شورای عالی انقلاب فرهنگی

امید سلیمی بنی: دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی می گوید در آخرین جلسه این نهاد، وزیر علوم درباره مهجرت نخبه گان از کشور توضیح داده است. به گفته دکتر محمدرضا مخبر دزفولی، در ابتدای این جلسه که سه شنبه گذشته برگزار شده، کامران دانشجو نکاتی را درباره حرف و نقلهایی که نشان از خروج مغزها از کشور در مجلس و رسانه ها مطرح می شود، بیان کرده.

در واپسین جلسه شورای عالی انقلاب فرهنگی، وزیرعلوم سخنان نمایندگان مجلس و گزارشهای رسانه ای را مربوط به آمارهای صندوق جهانی پول در مورد مهاجرت نخبگان در سال 1990 میلادی یعنی سال 1371 هجری شمسی و برخی دیگر را هم به آمار سال 1378 اداره گذرنامه مربوط دانسته و تاکید کرده که " معلوم نیست این آمار، اکنون با چه هدفی منتشر می‌شود".

پیش از این برخی از وکلای مجلس گفته بودند ایران دارای رتبه اول جهانی در مهاجرت نخبه گان است. دکتر سعداله نصیری قیداری، نماینده زنجان، گفته بود برخی "بدسلیقگیها"، عامل اصلی بیرون رفتن مغزها از ایران است. به گفته وی انگیزه تحصیل در دانشجویان و دانشگاهها پایین می آید و باعث خروج رو به رشد نخبه گان می شود.

 وضعیت سابق و وضعیت فعلی

اکنون کامران دانشجو در جلسه آخر شورای عالی انقلاب فرهنگی که با حضور رئیس جمهور احمدی نژاد برگزار شده، گفته که آمار ارائه شده برای مهاجرت نخبه گان به روز نیست و مربوط به زمان سابق است.

"به همین خاطر، مقرر شد دبیرخانه شورای عالی انقلاب فرهنگی با همکاری سایر نهادهای مرتبط گزارشی مستند و به روز را از تعداد فارغ‌التحصیلان، میزان خروج و تغییر شیب آن تهیه کرده و بعد از بررسی در کارگروه‌های تخصصی، به افکار عمومی ارائه دهد. "

این چیزی است که مخبر دزفولی می گوید. زیرا برای به دست آوردن فاصله واقعی میان خروج 180 هزار نخبه از کشور در سال 1378 و خروج تحصیل کردگان در سالی که در آن به سر می بریم، باید آمار را به روز نمود. اکنون این سئوال پیش می آید که با توجه به حساسیت این بحث، چرا تاکنون نهادهای ذی صلاح برای بررسی خروج سرمایه های انسانی از کشور، فکری نکرده بودند؟

 اولین گام، جمع آوری آمار

کارشناسان مسایل آموزشی و مدیریتی معتقدند با وجودی که تعداد قابل توجهی از نخبه گان ایرانی در سالهای گذشته از کشور خارج شده اند، هنوز هم قدم اول راهکار عملی برای کاهش آمار خروجی نیروی انسانی متخصص از کشور، دانستن تعداد آنهاست. یعنی با وجودی که آخرین آمار تایید شده دولتی مربوط به 13 سال پیش از سوی اداره گذرنامه وابسته به نیروی انتظامی منتشر شده بود، همچنان همان اعدادو ارقام ملاک تصمیم گیری درباره خروج نخبه گان و برنامه ریزی برای کاهش آنها، در دسترس مسئولان است.

در گامهای بعدی، روشهای مختلفی برای عوض کردن معادلات خروج نخبه گان، توصیه می شود. در همین راستا گفته می شود اولین راه حل، جلوگیری از خروج نخبگان و تحصیلکردگان است که در برخی کشورها اجرا شده و روش شکست خورده ای محسوب می شود.

کارشناسان آموزش می گویند دومین راه، "راه جبران" است. یعنی با بازتولید نخبه گان و پرورش افراد غیر متخصص، آنها به کارشناسان زبده تبدیل شوند تا بتوانند خلاء حضور نخبه گان جلای وطن کرده در جامعه را پر کنند.

راه حل دیگری که ارائه شده این است که محل زندگی افراد نخبه از نظر مکانی اهمیت ندارد بلکه باید از تخصص، مهارت و سرمایه آنها استفاده کرد که می تواند در ایران به کار گرفته شود. با همین چشم انداز، برخی از کارشناسان وزارتخانه های مرتبط می گویند وجود انجمنهای دانشجویی، گروههای تحصیلکرده داخل و خارج، برپایی سمینارها در دستیابی به این هدف بسیار موثر خواهد بود.

"راه بازگشتی" نیز نسخه دیگری است که عده ای از کارشناسان می پیچند. به گفته آنها باید شرایط مادی را به گونه ای فراهم کنیم تا افرادی که رفته اند برگردند. گفته می شود این راه حل در کره جنوبی به کار گرفته شده و تاکنون موفق بوده است.

البته هشداری که در این شرایط داده می شود این است که افراد بازگشته، تا زمانی در کشور باقی می مانند که شرایط مادی و حمایتی داخلی مشابه یا بهتر از خارج باشد.کارشناسان از روش دیگری به نام "جذب پیشگیرانه" نیز نام می برند. در این روش که گفته می شود کارآمدی محسوسی دارد نخبگان به طور فعال در مقوله توسعه کشور درگیر می شوند و دیگر آنها خود را قربانیان توسعه نیافتگی تلقی نمی کنند بلکه توسعه نیافتگی را مشکل خود فرض کرده و در سخت ترین شرایط می مانند و کار می کنند.

نقش دانشگاه ها

با وجودی که شورای عالی انقلاب فرهنگی به عنوان یکی از بلندپایه ترین نهادهای تصمیم گیر در عرصه فرهنگ و آموزش عالی کشور، در جلسه اخیر خود به جمع آوری داده های دقیق از میزان خروج نخبه گان رای داده، بسیاری از مراجع دیگر از جمله کمیته جلوگیری از مهاجرت نخبه گان مجلس، می گوید با تاسیس دانشگاه های جدید و ظرفیتهای بالاتر در تحصیلات تکمیلی، مهاجرت مغزها برای تحصیلات به خارج، بسیار کمتر شده است.

محمد حسن دوگانی، رئیس این کمیته در گفتگوی تفضیلی خود با "خبر آنلاین" گفته که در سالهای اخیر و به دلیل افزایش ظرفیت مقاطع دکترا و کارشناسی ارشد در دانشگاه های داخل، دانشجویان تمایل کمتری برای مهاجرت از ایران نشان داده اند.

این نماینده مجلس با اشاره به تحصیل نزدیک به 60 هزار دانشجوی رسمی در دانشگاه های خارجی، میزان واقعی کسانی که به قصد تحصیل در دانشگاه های برون مرزی از کشور خارج شده اند را بیش از 100 هزار نفر اعلام کرده و می گوید: "آنها دانشجویانی هستند که اعلام نکرده اند برای تحصیل می روند. اکثرا در کشورهای آسیای میانه و جمهوریهای اطراف دریای مازندران درس می خوانند و برخی از مدارک تحصیلی شان از نظر وزارت علوم ایران، معتبر نیست.

از این رو احتمال می رود با بررسی های شورای عالی انقلاب فرهنگی، میزان واقعی حضور نخبه گان تحصیل کرده در خارج از کشور، بسیار کمتر از اعداد و ارقامی باشد که صندوق بین المللی پول و اداره آمار آمریکا در سالهای دور منتشر کرده اند. آماری که جامعه علمی و مدیریتی کشور، تشنه شنیدن آنهاست و قرار است به زودی از طرف شورای عالی انقلاب فرهنگی در اختیار افکار عمومی قرار گیرد.