مبنای قیمت دلار ارزش واقعی پول ملی نیست

علی پاکزاد: تعیین قیمت ارز و میزان قدزت پول ملی در تمامی کشورهای دنیا بیش از انکه بر گرفته از روشهای علمی باشد ریشه در اولویت های نظامهای حاکم دارد و در ایران نیز این روند همیشه رعایت شده است.

بحث قیمت دلار موضوع تازه ای نیست و هر چند بار در فرازهایی از اقتصاد ایران مطرح می شود و این فراز ها همواره  دوره هایی است که دولتها تلاش دارند تنگناهای اقتصادی و به خصوص کسر بودجه خود را پشت سر بگذارند.

پیش از این در ابتدای دهه هشتاد وهمزمان با مطرح شدن تک نرخی شدن نرخ ارز توسط بانک مرکزی بر اساس دیدگاه مرحوم نوربخش بحث قیمت واقعی نرخ ارز مطرح شد بحثی که در همان زمان هم از سوی گروهی از کارشناسان اقتصادی مورد انتقاد قرار گرفت.

انتقاداتی که در آن زمان متوجه رئیس وقت بانک مرکزی بود که عنوان می شدبانک مرکزی برای نجات دولت از کسر بودجه اقدام به افزایش غیر واقعی قیمت دلار دربازار کرده است و از این طریق وابستگی بودجه به دلارهای نفتی را به شدت افزایش داده است.

بحثی که از سوی کارشناسان اقتصادی طیف علامه مطرح می شد که قیمت واقعی ارز بسیار پایین تر از 800 تومانی است که دولت تلاش دارد آنرا در بازار تثبیت کند و در پوشش سیاست تک نرخی کردن ارز و از بین بردن رانت های ناشی از سه نرخی بودن ارز درواقع تلاش دارد نرخ فروش ارز را به حدی برساند که دولت بتوان از طریق عرضه دلار 800 تومانی در بازار کسر بودجه ریالی خود را پوشش دهد.

از جمله سیاستهای موازی که منتقدین در آن زمان بر ان دست می گذاشتند بحث افزایش ارز همراه مسافر بود که از آن به عنوان ایجاد تقاضای کاذب یاد کرده و با تکیه بر این روش دولت عنوان می کردند که اگر دولت تلاش در واقعی کردن قیمت دلار دارد باید نرخ واقعی را بر اساس قدرت خرید محاسبه و اعمال کند نرخی که در آن زمان عنوان می شد بین 400 تا 600 تومان است.به هر شکل دولت در آن زمان با همراهی مجلش ششم به تغییر ساختار مدیریت نرخ ارز مبادرت ورزید و توانست نرخ 800 تومان را برای هر دلار از فروردین ماه سال 81 در بازار اعمال کند.

و البته بعد از آن با روشی که بانک مرکز انرا نرخ ارز شناور مدیریت شده نام نهاد تا امروز اجازه رشد و جهش قیمت ارز را در بازار نداده است روشی که بارها تکرار شده و آخرین بار در ماه گذشته و همزمان با افزایش قیمت دلار به مرز بالاتر از 1200 تومان شاهد آن بودیم.

اما سئوال همچنان باقی است چرا نرخ ارز در ایران واقعی نیست و قیمت واقعی چند است؟ برای پاسخ گفتن به این سئوال می توان گفت زمانی نرخ ارز در بازار واقعی میشود که بنابر اصول اقتصاد کلاسیک شرایط رقابت کامل بر نقل و انتقال ارز در بازار حاکم باشد و دولت بدون نگرانی از خروج ارز تمامی ارزی که به عنوان درامدهای نفتی کسب می کند را در بازار عرضه کند.

که البته این شرایط به هیچ وجه قابل حصول نیست زیرا عرضه دلار بدون محدودیت در هیچ کشوری به دلیل نگرانی از فرار سرمایه ها صوتر نمی گیرد و البته بعد از حادثه 11 سپتامبر نیز این محدودیت ها به بهانه مبارزه با پولشویی در کشورها افزایش پیدا کرده است.

از سوی دیگر دولت ها با تکیه بر این منابع درآمد ومنافع حاصل از مدیریت این منابع کسب منافعی می کنند که می تواند تضمنی برای منافع ملی کشور باشد بنابراین می توان گفت در هیچ کشور در جهان قیمت ارز با قیمت واقعی که نشان از قدرت خرید پولهای ملی در مقابل ارزهای بین المللی است اعمال نمی شود.

اما سئوال اینجاست که دولتها در استفاده از ابزاری که در اختیارشان قرار می گیرد تا چه حد توانمند هستند و می توانند از طریق هدایت این منابع تضمین کننده منافع ملی باشد.

به هر شکل محاسبه نرخ ارز بر مبنای گزارشات صندوق بین المللی پول اگر بر اساس شاخص قدرت خرید مورد مورد محاسبه قرار بگیرد می توان گفت هر دلار طی سالهای 79 تا 89 از حدود 134 تومان به 438 تومان افزایش پیدا کرده است در حالی که اگر همین رقم براساس نسبت ارزش دلار در آمریکا در مقایسه با تومان مورد محاسبه قرار بگیرد در حال در دوره مورد اشاره قیمت هر دلار از حدود 680 تومن به حدود 1100 تومان افزایش پیدا کرده است.

این نرخ های برابری در حالی است که ارز دلار در بازار ایران طی سالهای 79 تا 89 از 819تومان به حدود 1036 تومان در ماههای اخیر افزایش پیدا کرده است. این دو نرخ را به این صورت می توان تعریف کرد که نرخ استخراج شده از قدرت خرید ناشی در واقع به نرخ واقعی پول ملی نزدیک است و نرخ دوم در واقع نرخ مبادلاتی است که اگر دولت بازار را آزاد بگذارد قیمت ها به این نقطه نزدیک می شوند.

این روند نشان میدهد  آنچه در بازار ایران به عنوان نرخ ارز جریان دارد بین دو طیفی که به ان اشاره شده است توسط دولت هدایت شده و دولت ها نیز بر اساس اولویت هایی که برای خود تعیین می کنند نرخ را تعیین می کنند.

افزایش نرخ ارز در شرایط کنونی هرچند به عنوان یک امتیاز برای بخش تولید تلقی می شود ولی واقعیت آن است که افزایش نرخ ارز در شرایطی که دولت تلاش دارد هدفمندسازی یارانه ها رابه اجرا بگذارد می تواند منجر به تشدید جهش تورمی شود ولی دولت در فضایی که مجبور به فشار وارد کردن به بخش های مختلف اقتصادی است تنها با امیدش ارزان نگاهداشتن کالاهایی است که از ان سوی مرزها به بازار وارد می شود بنابراین نمی تواند قیمت ارز را به ارزش مبادلاتی ان نزدیک کند.

در واقع می توان گفت در هر دوره ای که دولته انیاز به افزایش قیمت دارند قیمت دلار را در بازار افزایش می دهند و هر زمان که شرایط ایجاب کند از افزایش قیمت جلو گیری می کنند بنابراین می توان گفت هیچگاه مبنای تعیین قیمت دلار ارزش واقعی پول ملی نبوده و نیست.