نهادهای خودبیمه‌گر و بانکدار/منابعی که نباید از سازمان بیرون برود

هادی احمدی:

تمایل دستگاه‌های دولتی، شبه‌دولتی، نیمه‌دولتی و حتی نهادهای خصوصی به داشتن بانک و شرکت‌های بیمه در شرایطی رو به افزایش است که کارشناسان اقتصادی چنین اشتیاقی را بدون توجه به کارکردهای واقعی و تخصصی هر کدام از این نظام‌های مالی و صرفا با هدف نگه داشتن منابع در این دستگاه‌ها مثبت ارزیابی نمی‌کنند.

آن‌گونه که وزیر امور اقتصادی و دارایی عنوان می‌کند، علاقه نهادها و دستگاه‌ها به داشتن نهادهای مالی  مثل بانک و بیمه، مشابه تمایل آن‌ها در دهه 70 به داشتن دانشگاه و نهادهای آموزشی است؛ در آن موقع پس از مدتی این دستگاه‌ها دریافتند که امر آموزش را باید به نهادهای تخصصی بیرون از حوزه فعالیت خود، که کار آموزش فعالیت اصلی آن‌ها است، واگذار کنند.

اما به نظر می‌رسد اگر آن هنگام بحث منابع انسانی مطرح بود حالا بحث منابع مالی مطرح است؛ منابعی که نباید از سازمان بیرون برود و چه بهتر که با تاسیس بانک و بیمه، برای این منابع ارزش افزوده هم ایجاد شود.

 * نظام بانکی

شورای پول و اعتبار و کمیته‌های فرعی و تخصصی آن، این روزها وقت زیادی را به بررسی درخواست‌های متعدد تقاضای تاسیس بانک می‌گذراند. درخواست‌هایی که انواع و اقسام نهادهای شبه‌دولتی و نیمه‌دولتی برای تاسیس بانک ارائه کرده‌اند.

اما مشکل اینجاست که نگاه سهام‌داران در نظام بانکی ایران به خصوص هنگامی که دولت سهام‌دار است، این گونه است که به بانک به عنوان نهاد مالی‌ای نگاه می‌کنند که منابع را از سطح جامعه جمع‌آوری کرده و با جذب منابع از سوی مردم بانک تاسیس کرده تا از این طریق نیازهای خود و اطرافیان‌شان و شرکت‌های وابسته به خود را تامین کنند.

دلیل اینکه حالا در کشور ما شهرداری‌ها، بنیادهای تعاون، کارخانه‌ها و صنایع بزرگ، صندوق‌های تامین اجتماعی و حتی سازمان‌ها و دستگاه‌های اجرایی دارای بانک یا متقاضی تاسیس آن‌ هستند، برآورده کردن همین هدف رفع نیازهای خود و اطرافیان است.

در نقطه مقابل اما کارشناسان پولی اعتقاد دارند که سهام‌داری در نظام بانکداری، به معنای کسب سود از طریق خلق فعالیت‌های مفید اقتصادی و دریافت کارمزد از طریق پرداخت به متقاضیان پول و سرمایه است.

این همان نگاه تخصصی به مقوله بانکداری است که امروز از آن کمتر خبری هست.

* صنعت بیمه

آن‌چه که سیدشمس‌الدین حسینی از آن به عنوان خودبیمه‌گری نام می‌برد بیان‌گر همین  تمایل به داشتن نهادهای مالی در حوزه صنعت بیمه است.

وزیر اقتصاد با هشدار به بیمه مرکزی در جدی گرفتن نقش نظارتی خود، می‌گوید:" در حال حاضر برخی دستگاه‌ها علاقه دارند که نهادهای مالی مثل بانک و بیمه داشته باشند و چون مقررات احتیاطی در زمینه بیمه ها کمتر از بانک‌ها است، امکان خودبیمه‌گری از سوی دستگاه‌ها بیشتر می‌شود؛‌ خودبیمه‌گری برخی دستگاه‌ها شفافیت را از بین می‌برد و منجر به کارآیی نخواهد شد."

با این وجود به نظر می رسد که مقامات بیمه مرکزی نظری متفاوت با این دیدگاه دارند و اتفاقا خودبیمه‌گری را در برخی موارد مفید می‌دانند؛ با این استدلال که توجه دستگاه‌هایی را که تاکنون به دلایل مختلف به صنعت بیمه بی‌توجه بوده‌‌اند را سوی بیمه‌گری جلب می‌کنند.

نمونه این طرز فکر را می‌توان در اعطای مجوز تاسیس بیمه کوثر برای وزارت دفاع مشاهده کرد که قرار است برای بخش زیادی از تجهیزات نظامی کشور  که تاکنون به دلیل مسایل امنیتی تحت پوشش شرکت‌های بیمه نبوده‌اند، بیمه‌نامه صادر کند.

البته در این موضوع خاص با توجه به موارد امنیتی، قابل توجیه به نظر برسد اما شاید هشدار وزیر اقتصاد و گلایه‌اش از خودبیمه‌گری، حکایت از در راه بودن مجوزهای بیشتر تاسیس شرکت‌های بیمه برای دستگاه‌های دیگر داشته باشد.

* نقطه تلاقی

در ایران روال همیشه این گونه بوده که بانک‌ها اقدام به تاسیس شرکت‌های بیمه می‌کردند یا در آن‌ها سهام‌دار می‌شدند اما برای اولین بار یک شرکت بیمه قصد دارد بانک تاسیس کند.

البته مدیرعامل بیمه ایران دلایل مختلفی را برای لزوم وجود "بانک بیمه  ایران" مطرح می‌کند اما مهم‌ترین حرفش را این گونه می‌زند: "بانک‌های موجود انتظارات ما را برآورده نکردند و به نیازهای ما پاسخ ندادند."

هر چه هست علاقه دستگاه‌ها به حفظ منابع خود، باعث فراموشی وجود تخصصی و اصلی نظام بانکی و صنعت بیمه کشور شده است./ق