رامی خوری
جهان عرب این روزها سه مدل جالب و جنجالی از تغییر و تحول را تجربه می کند: سودان، لبنان و تونس. در تمام این کشورها تنها یک مشکل وجه اشتراک است اما در هیچ کدام هم از دورنمای مناسب خبری نیست. مشکل مشترک که بر همگان عیان است: نظم اقتصادی و سیاسی که بر جهان عرب سایه انداخته بسیار بی ثبات و غیرقابل اطمینان است. دلیل این بی ثباتی هم نارضایتی اکثریت مردم از آن است . این سه مدل انتقال قدرت و یا تحول در این انتقال در حقیقت هرکدام راه و شیوه ای متفاوت هستند برای کاهش خلا و شکاف میان دولت و شهروندان. هر کدام از این ها هم به سبک و سیاق خود اصولی را برای دولتمردان تعیین می کنند. مکانیزم تغییر در لبنان ، سودان و تونس بدون توجه به نتیجه ای که به دنبال دارد، پویایی را در میان مردم عادی هر کدام از این کشورها نشان می دهد. پویایی که تنها دلیل آن میل و اشتیاق ملت ها است برای اداره کردن امور میهن شان. در میان این سه گزینه، لبنان بیشترین دردسرها را در خود جای داده است. سودان پیچیده ترین پرونده است و تونس هم منحصر به فردترین مورد. احتمال اینکه دیگر کشورها از نسخه تونس برای خود استفاده کنند هم بسیار زیاد است .
پرونده لبنان نه تنها در منطقه که در سطح بین المللی به سه دلیل خاص و منحصر به فرد است:
1. طبیعت سیستم دولتی که نیازمند هماهنگی میان هجده گروه و طایفه سیاسی متفاوت است .
2. حجم بالای دخالت های خارجی با ابزار متفاوت در امور داخلی لبنان
3. برتری نظامی حزب الله لبنان بر مخالفان سیاسی
لبنان کشوری است که در یک سوی کفه سیاست آن حزب الله و متحدانش ایستاده اند که قدرت نظامی و مقبولیت در میان حداقل شیعیان را در دست دارند و در سوی دیگر آن دیگر طیف های سیاسی که قدرت سیاسی نه چندان تمام و کمالی را در چنته دارند .شاید این ترکیب برای بسیاری جذاب باشد اما در حقیقت کارآیی چندانی ندارد . حرکتی که حزب الله لبنان و میشل عون در خروج از دولت سعد حریری و وادار کردن وی به استعفا انجام دادند در حقیقت تصویری از ساختار سیاسی بود که لبنان این روزها در آن نفس می کشد.
سقوط دولت حریری در حقیقت موجی از اما و اگرها برای تشکیل دولت جدید را به دنبال داشت . دولتی که لزوم تشکیل آن رسیدن به راهکاری مشترک برای پایان دادن به بحران دادگاه حریری است. این دادگاه در حقیقت سمت و سوی هویتی و ایدئولوژیک در لبنان را به تصویر می کشد.هویت ملی در کشوری که طیف های مختلف از سنی تا شیعه ، مسیحی تا سکولار را در خود جای داده است، معنا و مفهومی خاص خود دارد . مباحثه های سیاسی در خصوص نخست وزیر آتی از هم اکنون در لبنان آغاز شده است. چند عامل بر این روند تاثیر گذار هستند که از آن جمله می توان به دادگاه بین المللی ترور رفیق حریری ، سرنوشت حزب الله لبنان و نقش آن در این کشور اشاره کرد . در شرایطی که در نهایت حس همزیستی مسالمت آمیز سیاسی که در لبنانی ها سراغ داریم بتواند کمر این مشکلات را هم خم کند، همه ما باید جشن بگیریم.
اوضاع در سودان هم خاص و ویژه است چرا که مردمان این کشور شاید از معدود اعرابی هستند که فرصت شرکت در رفراندومی واقعی و تعیین سرنوشت خود را یافته اند. این حرکت در حقیقت دو شکاف یا خلا تاریخی موجود در تاریخ مدرن اعراب را به نوعی پر می کند. نتیجه این همه پرسی هم جدایی و استقلال جنوب سودان است . این حرکت بدین معنا است که جماعتی در اعراب می توانند برای نخستین بار در خصوص سرنوشت مرزهای خود ، ارزش های ملی و سیستم دولتی خود تصمیم بگیرند. دیگر مزیت این حرکت هم شکل گیری کشوری است با هویتی جدید که منطبق با هویت ملی - قومی مردمانش است. این شیوه مدرن و قابل قبول تغییر رژیم در حقیقت به مردمان این فرصت را می دهد تا کشوری دموکرات تر با شانس موفقیت بیشتر به روی کار بیاورند.
تظاهرات گسترده در تونس بر خلاف روایتی بود که در سودان و لبنان رخ داد. آنچه در تونس رخ داد در حقیقت آینه ای بود از تغییرخواهی شهروندانی که به نقطه جوش رسیده اند و حاضرند به خیابان ها بریزند و به قیمت از دست دادن جان خود،تن خویش را سپر گلوله های نیروهای امنیتی وابسته به حاکمیت کنند. زمانی که مردم دیگر از گلوله های آتش حاکمان خود نترسند، روزهای این دولت به شمارش افتاده است .
سالهاست که من بر این حقیقت اصرار می ورزم که ما نمی توانیم پیش بینی کنیم که کی ، کجا ،چگونه و توسط چه کسانی روند انتقال قدرت از دیکتاتوری به دموکراسی در جهان عرب انجام می گیرد. اما همگان سالهاست که می دانیم که این تغییر آغاز خواهد شد. دولت زین العابدین بن علی رئیس جمهوری فراری تونس در حقیقت تمامی راهکارها را برای بقای در قدرت محک زد. البته در این میان همین دولت فرصت را برای خشمگین کردن بیشتر مردم تونس هم فراهم کرد. هر آنچه را که در تونس امروز اتفاق می افتد باید با دقت و وسواس مورد بررسی قرار داد. باید دید که آیا تغییرات راستین در جهان عرب از تونس آغاز می شود همانگونه که سی سال پیش از لهستان آغاز شد؟ 48
دیلی استار شانزدهم ژانویه/ ترجمه : سارا معصومی
نظر شما