نیو صدر: سیلهای غیرمنتظره امسال، دهها میلیارد متر آب را با خود به ایران آورد، آبی که بسیاری را به پایان خشکسالی امیدوار کرد، اما حالا با شروع فصل گرما، گزارشهای منتشر شده نشان میدهند که همچنان ۲۸میلیون ایرانی درگیر تنشآبی هستند؛ تنها ۷ میلیون نفر از سال ۹۷.
مسئولان وزارت نیرو ظرفیت پایین مخازن سدهای کشور را عامل وقوع این اتفاق میدانند و گفتند برای بهبود این اوضاع ظرفیت سدهای کشور باید افزایش کند و به نوعی روند سدسازی در کشور ادامه پیدا کند. در همین رابطه قاسم تقیزاده معاون وزیر نیرو در امور آب و آبفا در همین رابطه چند روز پیش گفته بود: «امسال حدود ۷۶ میلیارد مترمکعب ورودی آب به سدهای کشور داشتیم که بخشی از آن به تالابها و بخش دیگر آن به دلیل کمبود مخازن به دریا هدایت شده است. سدهای کشور ظرفیت ذخیره ۵۰ میلیارد مترمکعب آب را دارند. از اینرو ناچاریم بخشی از ظرفیت سدها (حدود ۲۰ درصد) را بهدلیل وقوع سیلابهای ناگهانی خالی نگه داریم و اکنون ۸۲ درصد از مخازن سدهای کشور پر است.»
اما از سوی دیگر بسیاری با این حرفها به شدت مخالفند و میگویند ایران دیگر نباید روند سدسازیهای خود را ادامه دهد چراکه خود این اقدامات پیامدهای زیستمحیطی زیادی به همراه داشته است.
امیر آقاکوچک، دانشیار دانشگاه کالیفرنیا در ایرواین یکی از این افراد است. او معتقد است اینکه بخواهیم برای سدها یک نسخه کلی بپیچیم و بگوییم سدها کلا خوب یا بد هستند اصلا امکان پذیر نیست. آقاکوچک میگوید که ما چه سد داشته باشیم چه نه، به هرحال یک روزی در یک جایی سیلی میآید که قابل کنترل نیست.
گفتوگوی خبرآنلاین با امیر آقاکوچک دانشیار دانشگاه کالیفرنیا در ایرواین که اخیرا برنده جایزه علوم هیدرولوژیک آمریکا شده، در رابطه با دوقطبی به وجود آمده در حوزه سدسازی را بخوانید:
آقای آقاکوچک، بعد از بارندگیهای عجیبی در مناطق مختلف ایران در بهار امسال، دوباره تابستان شده و بحثهای همیشگی از کمآبی در کشور آغاز شده است. بسیاری علت این موضوع را ساخت و ساز سدها میدانند و بسیاری از جمله مسئولان وزارت نیرو عدم ساخت و ساز سد را عامل خشکسالی در کشور میدانند. شما در این رابطه چه نظری دارید؟
اینکه بخواهیم برای سدها یک نسخه کلی بپیچیم و بگوییم سدها کلا خوب یا بد هستند اصلا امکان پذیر نیست. این بحثها بررسی مورد به مورد میخواهد یعنی در یکجا ممکن است سدی نقش مثبتی داشته باشد و در جایی ساخت سد ضررهای زیادی داشته باشد. پس نمیتوان به این سوال جواب کلی داد، این یک بحث تخصصی است و باید به شکل مورد به مورد به آن پاسخ داد.
یک جنبه سد نقش سازه ای آن است؛ یعنی مهار سیل با ذخیره سیلاب پشت سد. اما بحث مهمتر مدیریت سد است. این موضوع کاملا انسانی است و مدیران سدها باید تصمیم بگیرند چه زمانی، چه مقداری از آب را قبل و در طول سیل رها کنند تا خسارات کمتر شود. این موضوع نقش کلیدی دارد. به دلیل این عامل انسانی نمیتوانیم به راحتی بگوییم در این سیل خاص سدها چه نقشی داشتند، چون جزییات مدیریت مخازن مشخص نیست (حداقل من جایی ندیدم). معمولا اگر قرار باشد بارندگی شدیدی رخ بدهد، مسئولان از قبل آب سدها را تخلیه میکنند تا جا برای سیل باز باشد و سیلاب بیشتری کنترل شود. ظاهرا در سیل های اخیر بسیاری از سدها به هنگام بارشهای شدید پر یا نیمه پر بودند. رای مدیریت بهینه مخزن پیش بینی های کوتاه مدت هواشناسی نقش قبل توجهی دارند. این که تا چه حد پیش بینی ها در مدیریت مخازن اعمال میشود برای خود من هم سوال هست.
مخالفان میگویند ۲ برابر میزان آب مورد نیاز در ایران سد ساخته شده، پس تعداد سدهای کشور بیش از حد است. از سویی مسئولان وزارت نیرو میگویند که در اگر سدهای بیشتری در کشور وجود داشت اکنون هم آب بیشتری داشتیم هم خسارت سیل کمتر بود واقعا کدام یک از این حرفها درست است؟
من در رابطه با اینکه چند برابر میزان آب مورد نیاز در ایران سد ساخته شده اطلاعاتی ندارم. اما این آمار به هرحال برای کل کشور است و دلیل نمیشود که انتظار داشته باشیم با یک بارندگی خاص کل سدها سرریز شوند. سیل یک بحث منطقهای است، شاید در حوزهای سیل شدیدی بیاید و سدها پر شوند و در حوزه مجاور این اتفاق نیافتد. ولی آنچه آشکار است این است که در برخی مناطق در سد سازی افراط شده است و متاسفانه اثر آنها را در خشک شدن دریاچهها و تالابها میبینیم.
بر این اساس میشود گفت ساخت سد در مناطق نادرست، کار را به اینجا کشانده است؟
ما چه سد داشته باشیم چه نه، به هرحال یک روزی در یک جایی سیلی میآید که قابل کنترل نیست. سد هم برای سیل خاصی طراحی میشود، پس نمیشود گفت اگر سیلی بیاید بخاطر جانمایی بد سدهایمان است. ولی ساخت سد در مناطق نادرست و همچنین مدیریت سد بدون در نظر گرفتن پیش بینی های کوتاه مدت هواشناسی حتما میتواند اثرات مخرب سیل را تشدید کند.
حتی باید این را گفت که در سدسازی در کشورمان افراط شده است مخصوصا که در مناطق زیادی پشت سر هم و بصورت زنجیره ای سد ساخته شده است.اما هرچقدر هم ما سد بسازیم باز ممکن است سیلابهایی بیایند که خسارتهایی داشته باشند. پس نباید از هر سیل به عنوان بهانه ای برای ساخت بیشتر سد استفاده کرد.
باید گفت که ظاهرا ما از حوادث گذشته هنوز درس زیادی نگرفتیم، مثلا در دهه ۸۰ در گلستان سیل آمد و خیلی از کارشناسها اعلام کردند که جنگلزدایی در این موضوع تاثیر داشته اما متاسفانه میبینیم هنوز هم جنگلزدایی با روند قبلی در ایران وجود دارد. باید دید که آیا از این به بعد قوانین سختگیرانهای برای حفاظت از محیط زیست طبیعی ایجاد میشود یا همچنان تخریب جنگلها ادامه پیدا میکند.
به نظر شما در آینده درباره پروژههای سدسازی باید چه اقداماتی میتوانیم انجام بدهیم؟
امیدوارم بحث سدسازی با شکل قبلی ادامه پیدا نکند و هر موردی را با مطالعات زیستمحیطی دقیق تر و سخت گیرانهتری پیش ببریم. بههرحال در مناطقی سد لازم است و نمیشود کلا سدها را جمع کنیم. ولی باید به طور جدی در کاهش اثرات زیست محیطی آنها بکوشیم.
در آمریکا حدود ۹۰ هزار سد ساخته شده و دیگر جایی نمانده که سد ساخته شود. بخش زیادی از این پروژهها سالها قبل اجرایی شده زمانی که قوانین محیط زیستی مثل الان سخت گیرانه نبوده است. آن تفکر سازه ای دیگر حاکم نیست و بیشتر توجه به سمت مدیریت مصرف است.
۲۳۵۲۳۷
نظر شما