این دغدغه شاید در سال های نه چندان دور به دلایل مختلف از جمله عدم آینده نگری ، ضعف بنیه فنی صنعت نفت و در اولویت قرار نداشتن ، مورد توجه نبود . افزایش فاصله میان توان برداشت از میدان های نفتی ایران با توان جهانی ، درک و شناخت اهمیت اقتصادی و فنی افزایش بیشتر نفت از میدان های نفتی و ارتقای سطح علمی و فنی کشور در این حوزه ، موجب شده که موضوع مهندسی مخازن نفت و افزایش ضریب برداشت به یکی از اولویت های مدیریت این صنعت در کشور تبدیل شده و حتی در قوانین بالادستی مانند برنامه پنجم توسعه (ماده 130) و برنامه ششم توسعه ( بند ث ماده 48 ) بر ضرورت افزایش یک درصدی برداشت از میدان های نفتی و همچنین در سیاست های کلان اقتصاد مقاومتی تاکید شده و تکالیفی در این زمینه تعیین گردد.
ایران بر اساس برآوردهای داخلی ، در حدود 800 میلیارد بشکه نفت درجا دارد . از این میزان نفت با توجه به توان در حدود 25 درصدی کنونی برداشت نفت ، رقمی در حدود 200 میلیارد بشکه نفت قابل برداشت است . این درحالیست که متوسط جهانی برداشت نفت در حدود 35 درصد است . ایران در حال حاضر حدود 120 میدان نفتی شناخته شده دارد که از این تعداد 60 میدان توسعه یافته است و از این تعداد حدود 20 میدان در آن عملیات ازدیاد برداشت نفت صورت می گیرد. بر اساس برآوردهای انجام شده ، هر یک درصد افزایش ضریب برداشت از میدان های نفتی ایران ( یعنی 8 میلیارد بشکه نفت ) با در نظر گرفتن 50 دلار برای هر بشکه نفت ، رقمی در حدود 400 میلیارد دلار به درآمدهای نفتی کشور اضافه می شود . این رقم معادل تقریبا 5 سال کل درآمدهای کنونی نفت ایران است . رسیدن به سطح جهانی یعنی 35 درصد ، درآمد نفتی ایران را در حدود 4هزار میلیارد دلار افزایش می دهد که هرچند چنین واقعه ای حداقل در میانمدت و با شرایط کنونی محدودیت ها و فشارهای خارجی ، امکان پذیر نیست اما نمی توان از آن چشم پوشی کرد.
به طور طبیعی در شرایطی سختی که صنعت نفت در آن قرار دارد شاید سخن گفتن از عملیاتی شدن تکلیف یک درصدی افزایش ضریب برداشت نفت به دلیل محدودیت شدید مالی و همچنین محدودیت های فنی و مهندسی ، منطقی نباشد چه اینکه تکلیف مزبور در برنامه پنجم محقق نشد . طرح راهبردی افزایش ضریب برداشت نیازمند برنامه ریزی دقیق و هدفمند و در عین حال سرمایه گذاری بالا و دانش پیشرفته و به روز می باشد.
اما این محدودیت ها و فشارها نباید طرح ملی و راهبردی افزایش ضریب برداشت از میدان های نفتی را به حاشیه ببرد. میدان های نفتی سه دوره زمانی را تا مرگ خود طی می کنند مرحله اول استحصال نفت به شیوه طبیعی و فشارهای درون چاهی است ، دوره دوم ، کمک به تداوم استحصال نفت با کمک تزریق گاز و آب به چاه هاست و دوره سوم ، بهره گیری از روش های جدید مانند شیمیایی ، حرارتی ، هوشمند و غیره است . در حال حاضر بسیاری از میدان های نفتی توسعه یافته و فعال ایران وارد نیمه دوم عمر خود شده اند. بنابراین فرایند طبیعی استحصال نفت از این میدان ها روبه اتمام است . با توجه به کندی روند توسعه میدان های جدید ، این خطر وجود دارد که توان کنونی تولید نفت ایران هم از دست برود و جایگاه کشور در بازار جهانی نفت با رفع محدودیت ها دچار چالش گردد.
در این شرایط به نظر می رسد تمرکز بر طرح راهبردی افزایش ضریب برداشت نفت ، در اولویت صنعت نفت ایران باشد . روش های نسل دوم به خصوص تزریق گاز با محدودیت هایی مانند کمبود گاز مواجه است هرچند با اجرای طرح ملی جمع آوری گازهای مشعل از یک سو و افزایش تولید گاز از میدان های گازی ، می توان در سالهای آینده به تحقق یک درصدی افزایش ضریب برداشت نزدیک شد. به طور طبیعی بهره مندی از توانمندی ها و روش های دوره سوم ، به دلیل برخی محدودیت های فنی و علمی و وجود مشکلات عدیده در ارتباط صنعت نفت با شرکت ها و بنگاه های پیشرو خارجی و همچنین کمبود منابع مالی سخت و کند است . اما این خلا با حرکت قابل توجهی که در سال های اخیر آغاز شده ، یعنی بهره گیری از توان علمی و فنی دانشگاه ها و مراکز علمی و تحقیقاتی کشور و درگیرساختن مستقیم آنها با میدان های نفتی در حال پرشدن است. در حال حاضر 9 قرارداد فن آورانه میان شرکت ملی نفت ایران با 9 دانشگاه و مرکز علمی تراز اول کشور برای افزایش ضریب برداشت نفت از 9 میدان نفتی کشور منعقد شده و به گفته مقامات نفتی خبرهای خوبی از دستاوردهای این حرکت در راه است.
این قراردادها علاوه بر کارایی در موضوع راهبردی ازدیاد برداشت ، به طور مشخص طلسم طولانی عدم ارتباط و همکاری صنعت نفت با بدنه علمی و دانشگاهی را شکست و راه را برای همکاری های بیشتر و فعالیت های تکمیلی میان صنعت نفت و حوزه علمی کشور را باز کرد. در کنار این حرکت ، نباید از تلاش برای تامین مالی طرح های ازدیاد برداشت نیز غافل شد. بدون تردید و با نگاهی واقع بینانه ، طرح ملی و راهبردی افزایش ضریب برداشت از میدان های نفتی باید در اولویت تزریق منابع مالی و سرمایه ای کشور قرار گیرد. پیشرفت های فنی و علمی که به خوبی آغاز شده ، نباید در حد طرح پژوهشی متوقف شده و بایگانی گردد بلکه باید با تامین مالی مناسب و به موقع و با مدیریت هوشمندانه و مسئولانه ، عملیاتی شود . بر این مبنا این طرح ملی باید در اولویت منابع صندوق توسعه ملی که از درآمدهای نفتی تغذیه می شود باشد ، حیات و ماندگاری این صندوق در گرو تداوم و افزایش درآمدهای نفتی است . این مهم نیازمند یک حرکت ملی در سطح کلان کشور است تا با رفع تحریم ها و محدودیت ها ، ایران با جان و انرژی بالاتر به بازارهای جهانی نفت بازگردد.
کارشناس اقتصاد انرژی
310311
نظر شما