این خاورمیانه را می شناسید؟

رابرت فیسک
در روزهای سلطه امپراطوری عثمانی ،دیپلمات های امریکایی از بیروت تا بیت المقدس و از قاهره تا کشورهای اروپایی همگان از وزرات امور خارجه آمریکا و شخص رئیس جمهوری وقت ویلسون می خواستند که کشوری عرب و مدرن در خاورمیانه به راه بیندازد که مرزهای آن از مراکش باشد تا ساحل مدیترانه. موافقان این بحث اعتقاد داشتند که این حرکت می تواند بخش اعظمی از جهان اسلام را در سیطره اروپا و آمریکا قرار دهد. در نهایت شکست های استراتژیک پشت سر هم آمریکایی ها این ایده را بر باد داد. علاوه بر این چه کسی می داند که آیا اعراب متمدن سازی رم یا مادرید و برلین را به دموکراسی های رو به انحطاط در اروپا ترجیح می دادند یا خیر؟ در نهایت جنگ جهانی دوم زخمی بر پیشانی تونس، لیبی، مصر و لبنان گذاشت و دیگر مناطق تاثیر چندانی از این ناآرامی ها نگرفتند.
اکنون با تحولاتی که در منطقه رخ داده است شاید بتوان بخشی از تاریخ را قابل تکرار دانست. اکنون این احتمال وجود دارد که ما بتوانیم جهانی را متصور شویم که از مراکش به مرز ایران و عراق برویم و نیازی هم به روادید نداشته باشیم. این که اعراب بتوانند دست به اینچنین حرکتی بزنند یا خیر ،مبحث دیگری است .

آنچه که در حال حاضر در هاله ای از ابهام قرار دارد هیجانی است که منطقه اعراب را در برگرفته و می تواند زودگذر باشد. این همان حس هیجان های زودگذر است که تمام ما اعراب را با آن می شناسیم و خود اعراب هم به آن اذعان دارند. از نسل دیکتاتورهای فاسد که تبدیل به سرطانی برای خاورمیانه شده بودند،مردمانی جدید متولد شده اند که مطالبه هایی جدید هم دارند. این نسل امروز کمتر از نسل دیروز خونریزی و خشونت ندیده اند. اما تفاوت در این است که اکنون اعراب می توانند برای قرار گرفتن در نور آفتاب رژه بروند. یک دوست عرب من یک هفته پیش در این خصوص به من گفت: هرگز فکر نمی کردم آنقدر زنده بمانم تا این روزهای جهان عرب را به چشم ببینم.

همگان نشستند و این زلزله را دیدند که ابتدا درزهایی کوچک ایجاد کرد و سپس همان درزها به شکاف هایی بزرگ تر تبدیل شدند. از تونس تا مصر، لیبی ویمن به سمت مراکش و بحرین و حتی سوریه مطالبه تمام جوانان یک چیز است و آن آزادی ست. این جوانان به جهانیان می گویند که ما تنها و تنها آزادی می خواهیم. و " آزادی " همان واژه ای است که یا امروز و یا فردایی نه چندان دور این جوانان در آغوش خواهد کشید. نگارش این جملات شادی آور است اما اینها همان عبارت هایی هستند که باید بسیار آرام بر زبان جاری کنیم.

با وجود تمام هیاهویی هایی که رسانه های غربی در خصوص لیبی به راه انداخته اند باید اعتراف کنم که من پایانی خوشایند برای این بحران متصور نیستم. حتی نمی دانم که این بحران قرار است با چه سبک و سیاقی پایان یابد. البته که بمباران مقر قذافی با جنگنده های اروپایی و امریکایی درست مانند حمله ای مشابه به مقر او در سال 1986 است که تنها دستاوردش کشته شدن دختر خوانده سرهنگ بود و نه چیزی بیشتر. رفتارهای غرب در لیبی نشان می دهد که باراک اوباما در جامه رئیس جمهوری ایالات متحده تنها و تنها به دنبال تغییر رژیم در لیبی است و نه چیزی کمتر.
من در خصوص بحرین نیز چندان خوش بین نیستم. اعتقاد ندارم که این کشور کوچک عربی هم به راحتی دموکراسی را در آغوش خواهد گرفت. بخصوص که عربستان سعودی که درست مانند اسرائیل کلیشه ای مقدس از آن ساخته اند که انتقادی بر آن وارد نباشد، با تمام قوای نظامی در منامه ظاهر شده است .

مفهوم دموکراسی در غرب با کشورهای خاورمیانه بسیار متفاوت است . مردم در کشورهای خارج از قاره سبز برای تحمل پذیر کردن زندگی به نوعی بر روی وجدان و اخلاق حاکمان حساب باز می کنند. بسیاری از اعراب برای پذیرش دموکراسی آمادگی ندارند. زمانی که نام دموکراسی به میان می آید به یاد اسرائیلی می افتم که خود را تنها دموکراسی موجود در خاورمیانه می داند اما در ماه ژانویه و در اوج فریادهای جوانان مصری از باراک اوباما می خواهد که برای بقای مبارک در قدرت کاری انجام دهد. اسرائیلی ها به جای آنکه از جریان های دموکراسی خواه در مصر حمایت کنند در مورد آتشفشانی هشدار دادند که می تواند اسرائیل را نابود کند. برای اسرائیلی ها دیکتاتورهایی که دیگران آنها را به هیتلر تشبیه می کنند قابل ترحم و البته نگاهداری بر مسند قدرت هستند . به سادگی می توان این مشکل را ریشه یابی کرد: دولت جدیدی که در مصر به روی کار بیاید قطعا بسیار کمتر از دولت حسنی مبارک اسرائیل دوست خواهد بود.
همانگونه که قبلا هم گفتم هنوز خون های بسیاری باید در این راه ریخته شود. شاید هم دست های واسطه ای در این میان باشند که باز دموکراسی های جدید را به دیکتاتوری هایی در آینده بدل کنند. اما برای یک بار هم که شده این روزها اعراب می توانند خورشید اقبال خود را بر فراز ببینند.
ایندیپندنت 22 مارس/ ترجمه: سارا معصومی

48