رؤیای صادرات گاز

همه می‌گویند ایران با این جایگاه خوب در میان کشورهای صاحب گاز، چرا صادرات ندارد؟ یا این که گفته می‌شود باید با صادرات گاز، قدرت خود را در منطقه به بقیه کشورها نشان دهیم. چنین گفته‌هایی دارای نگاه اغراق آمیز است.

همچنین حتی صحبت از این بود که تولید نفت را به بیش از 7 میلیون بشکه در روز برسانیم. اما در عمل تحقق چنین رؤیاهایی همه شکست خوردند، علتش هم این بود مطالبی را که ماهیت فنی و مهندسی دارد، کسانی طرح کردند که هیچ اطلاع کارشناسی و تخصصی نداشتند. سخن حتی از افزایش تولید بالا و عرضه گاز ارزان به میان می‌آمد. غافل از این که ما گاز ارزان نداریم، دوم اینکه گاز ایران فراوان است اما در اعماق و زیر زمین، روی زمین کمیاب است. بر پایه چنین اظهار نظرهایی بحث صادرات گاز مطرح شد که 150 میلیون مترمکعب به هند و پاکستان، 150 میلیون مترمکعب هم به سایر نقاط جهان از جمله اروپا. یعنی مقرر شد تا ایران روزانه 300 میلیون مترمکعب صادرات گاز صادر کند. در کنفرانسی که در سال 83 در شهر شیراز برگزار شد بنده مدعی شدم که تراز گاز کشور منفی است یعنی تا نیمه اجرای سند چشم‌انداز روزانه تا 40 میلیون مترمکعب گاز کم داریم.

این مسئله را مسئولان وقت جدی گرفتند و سؤال کردند که تراز گاز یعنی چه؟ تراز گازی در واقع نشان می‌دهد که اگر مازادی در عرضه و تقاضای گاز به وجود آمد آن گاه امکان صادرات وجود خواهد داشت. مسئله‌ای به این سادگی مورد بی‌مهری قرار گرفته بود تا حدی که شورای عالی امنیت ملی وارد شد و از وزارت نفت خواست تراز گاز تهیه کند.

در کشوری با یکصد سال تجربه نفت و در کشور صادرکننده نفت، تراز نداشتیم. بالاخره تراز گاز را اعلام کردند ولی کارشناسان مدعی شدند که این تراز غلط است چرا که براساس مدیریت و محدودیت تقاضاست و عرضه را به شدت توسعه می‌دهد. توسعه عرضه چنان بود که طبق محاسبات نشان می‌داد تا 8 سال باید 26 فاز علاوه بر فازهای موجود پارس جنوبی به بهره‌برداری می‌رسید. پس معلوم شد هیچ برنامه‌ریزی‌ای هم برای این مسئله نشده بود.

خوشبختانه شورای امنیت ملی زیر بار دولت نرفت و تراز ادعایی آنها رد شد. آن زمان یک نفر از مسئولان وزارت نفت به بنده گفت: «بگذارید گاز صادر شود و وقتی کشور با بحران مواجه شد، مجبور می‌شوند برنامه‌ریزی کنند و صرفه‌جویی می‌شود.» به هر حال این هم نوعی برنامه‌ریزی و نوع خاص تفکر مدیریتی است. ولی باید توجه کنیم که نفت و گاز یک حوزه کاملاً فنی و تخصصی است که متخصص باید مدیریت داشته باشد ولی به نظر می‌آید در 30 سال گذشته ما این درس را نگرفته‌ایم. اگر این درس را نگیریم که کار تخصصی را باید به متخصص واگذار کنیم. در قرن 21 (که وارد گاز فروشی می‌شویم) دیگر به زیبایی قرن 20 که قرن نفت‌فروشی ما بوده نخواهد بود. قرنی که نفت می‌فروختیم و کالا وارد می‌کردیم. به طور حتم در قرن 21 با بحران‌های جدی‌تر مواجه خواهیم شد.

استاد کرسی اقتصاد انرژی و اقتصاد سنجی