نگرش مردم به آثار تاریخی سطحی است

سپیده سعیدی: به نظر می‌رسد که توسعه در این شهر پای خود را فرا‌تر نهاده و حفظ و نگهداری میراث فرهنگی جای خود را به ساخت‌وساز بی‌رویه داده است. تا آنجا که مترو از کنار سی وسه پل می‌گذرد و پله‌های قدیمی پل خواجو که بر اثر گذر زمان دچار فرسایش شده بودند جای خود را به سنگ‌های مرمر می‌دهند. مسجد جامع شهر اصفهان یکی از همان موارد است که با کم‌لطفی بعضی از شهروندان و عدم نظارت کافی و دلسوزانه توسط مسئولان این روزها چهره زیبا و حیرت‌آور خود را از دست داده است و گوشه‌کنار آن دچار آسیب‌هایی جدی شده است.  عضو هیأت علمی پژوهشگاه سازمان میراث فرهنگی در این رابطه تنها عدم فرهنگ‌سازی طی این سالها را دلیلی بر تخریب آثار یکی پس از دیگری می‌داند.

آقای دکتر از نگاه شما، مسئولان سازمان میراث فرهنگی نقشی در تخریب آثار باستانی ندارند؟
اتفاقاً در این ماجرا نقش مسئولان حائز اهمیت است. در این سالها می‌بایست در کشورمان فرهنگ‌سازی می‌کردند و آثار تاریخی را با روش‌های مختلف حفظ می‌کردند.

یعنی فرهنگ‌سازی می‌تواند تا این اندازه عمیق و گسترده باشد؟
بله حتماً، بهتر است بگویم که در این سالها هیچ اقدامی بر این اساس انجام نشده است و اگر در راستای این سیاست گام‌هایی هر چند کوچک هم برداشته می‌شد می‌توان امیدوار بود که در این مدت مردم عادت به رفتاری کرده باشند که به آثار تاریخی آسیب نزنند و بدانند که آثار تاریخی همگی نشان‌دهنده هویت و فرهنگ ایرانی مردم است. اما متأسفانه نه مردم چنین می‌پندارند و نه مسئولان.

چطور؟
تجربه نشان داده که عدم آگاهی مردم نسبت به آثار تاریخی و ذهنیت آنها در رابطه با این مقوله زاییده فرهنگ‌سازی است که مسئولان کرده‌اند. ساخت برنامه‌هایی که نشان می‌دهد افراد پولدار همان دزدان اشیای تاریخی و عتیقه هستند و داستان‌هایی از این قبیل.

در این میان نباید بحث نظارت و حفظ و حراست اماکن تاریخی را نادیده گرفت و تنها بازدیدکننده‌ها را عامل تخریب دانست.
اما نمی‌توان برای هر مکان تاریخی هم ده‌ها نگهبان گمارد تا یک اثر حفظ شود این اقدام نشدنی است به نظر شما بهتر نیست که فرهنگ‌سازی کنیم. ضمن آنکه من دقیقاً نمی‌توانم اظهارنظر کنم که آسیبی که به مسجد جامع اصفهان وارد شده است چه نوع آسیبی است. در بسیاری از مواقع آسیب‌هایی که به اماکن تاریخی وارد می‌شود بر اثر در معرض هوا قرار گرفتن آنها است و اینکه در محیط واقع شده‌اند. به هر حال در چنین مواقعی نه می‌توان از اثرات باد و باران غافل بود و نه می‌توان همه تقصیر‌ها را بر گردن بازدیدکننده‌ها انداخت.

به نظر شما راه​حل چیست؟
با توجه به تمامی احتمالاتی که برای تخریب یک اثر می‌توان در نظر گرفت، راه حل‌های بسیاری نیز برای حفظ آن وجود دارد. شاید گماردن ده‌ها نگهبان اقدامی پر هزینه و دور از ذهن باشد اما مسئولان که اتفاقاً به امر فرهنگ‌سازی گرایش و اعتقاد بیشتری دارند در این رابطه هم هنوز بعد از گذشت سالها اقدامی نکرده‌اند. مطمئن هستم که کوتاهی‌های بسیاری درخصوص نگهداری آثار تاریخی شده است که شاید دیگر قابل جبران نباشد. اما باید این نکته را هم در نظرگرفت که ایران از جمله کشور‌هایی است که آثار تاریخی بسیاری دارد که واقعاً باید بخش عمده‌ای از این آثار را که در محیط قرار دارند، توسط خود مردم نگهداری شود.

چرا نگهداری آثار تاریخی به تشکل‌های غیردولتی سپرده نمی‌شود؟
این مسئله مدتهاست که مطرح است و اتفاقاً اگر هم این تصمیم گرفته شود تصمیم بسیار درستی است. تجربه ثابت کرده که همیشه اگر شرایط برای حمایت‌های مردمی فراهم شود موفق‌تر خواهیم بود باید زمینه را برای مشارکت فراهم کرد. که این اقدام هم نیاز به سازوکارهایی دارد. به هر حال مردم درحال حاضر به مقوله آثار تاریخی نگاهی سطحی دارند که این نگرش را باید مسئولان تغییر دهند.