نقدینگی در اقتصاد ایران در 40 سال گذشته به شدت بی ثبات بوده است. بخشی از تغییرات نقدینگی، جذب تغییرات تولید ناخالص ملی و معاملات مربوط به آن می شود، اما مقدار این جذب، محدود و کم است. تغییرات سرعت گردش پول هم می تواند اثر تغییرات حجم پول را تشدید یا محدود کند. واقعیت ها و آمارهای موجود نشان می دهد که بخش عمده تغییرات حجم پول، در افزایش سطح عمومی قیمت و تورم متجلی شده است. این روند نقدینگی و تورم بیانگر آن است که تورم و نقدینگی ماهیت پویا، خود تقویت کننده و پیچیده پیدا کرده اند. تورم هم تخصیص منابع را تحت‌تاثیر قرار می دهد، هم توزیع مجدد درآمد می کند و هم این که چشم اندازهای اقتصادی را مکدر می کند. قاعده مطلوب همانطور که «فریدمن» در نظریه پولی خود بر آن تاکید کرده، این است که پول، درصورت ثبات سرعت گردش آن، متناسب با رشد تولید ناخالص ملی افزایش یابد و به هیچ وجه در معرض سیلان و تحریم مستمر قیمت ها قرار نگیرد.
وقتی نقدینگی طوری افزایش می یابد که با قاعده یادشده انطباق ندارد، درواقع با بی ثباتی خود، وضعیتی را ایجاد می کند که مقیاس و اندازه قیمت ها فی نفسه ماهیت بی ثبات‌کننده پیدا می کنند، یعنی به طور مثال وقتی در اقتصاد ایران با این حجم محدود «تولید ناخالص داخلی»، حدود 100 هزار میلیارد تومان نقدینگی وجود دارد و قیمت ها به طور نامتناسب مدام در معرض افزایش قرار می گیرند (به عنوان مثال گوشت گوسفند از کیلویی 80 ریال در سال 1351 به حدود 180 هزار ریال در سال 1390 بالغ می شود)، این انباره حجیم پول و این قیمت های بالا و متناظر با اعداد و ارقام درشت و زیاد فی نفسه پویایی های بی ثباتی، تورم و اختلال را تشدید و زمینه را برای اصلاحات اقتصادی محدود و تنگ می کنند. بنابراین پول پرارزش و متناظر با اعداد و ارقام کوچک و محدود، یک وضعیت مطلوب در اقتصاد است و پول بی ثبات و مدام در حال کاهش ارزش، پویایی های اختلال را تشدید، بی ثباتی را در اقتصاد تقویت، جولان بخش نامولد در اقتصاد را بیشتر و توزیع درآمد و تخصیص منابع را بدتر می کند.
لذا در حال حاضر ما نیازی به اصلاح پول ملی نداریم. چرا که اقتصاد اساسا درحد امکان نباید شوک یا تغییر را تجربه کند. از سوی دیگر اگر اقتصاد ثبات لازم را نداشته باشد به هرحال صدمه می‌بیند یا ممکن است به بعضی از عوامل اقتصادی صدمه وارد شود. اگر همه قیمت‌ها مضرب هزار بود، حذف سه صفر می‌توانست بسیار کم‌هزینه باشد و درحقیقت عوامل اقتصادی هم با هم تفاهم می‌کردند یا به‌راحتی می‌توانستند قیمت‌های مطلوب خود را حفظ کنند.
همچنین ما در ایران هنوز تورم مستمر بالا یا به‌عبارتی اَبَرتورم را تجربه نکرده‌ایم. لذا اگر چهار صفر را از پول ملی کشور حذف کنیم، مسلماً هزینه‌های بالای نشر و امحای اسکناس کاهش پیدا می‌کند و عملیات حسابداری آسان‌تر انجام می‌شود، ولی باید توجه داشت که این هیچ ربطی به تورم ندارد. به اعتقاد بنده چون عوامل اقتصادی قدرت قیمت‌گذاری دارند و قدرت قیمت‌گذاری در اقتصاد ما خیلی بالاست در گردکردن اعداد و ارقام قیمت‌ها، چه‌بسا وضعیت به‌گونه‌ای شود که تورم را هم تجربه کنیم.
همانطور که اشاره شد، رشد مستمر نقدینگی در سال های گذشته، فضای پولی بی ثباتی برای اقتصاد ایجاد کرده است، به طوری‌که نقدینگی از مقدار پایین 8/515 میلیارد ریال در سال 1352 به بیش از 2 تریلیون ریال درحال حاضر افزایش یافته است. یعنی طی کمتر از 20 سال، حدود 120 برابر شده است. شاخص قیمت نیز به طورمستمر به اندازه ای قابل ملاحظه رو به افزایش داشته است. این بیانگر آن است که مقادیر اسمی قیمت کالاها و خدمات در طول سالیان گذشته به شدت افزایش یافته و حتی در بعضی موارد بیش از هزار برابر شده است.
رشد قیمت دلار با این شتاب و پایداری، هم هویت ملی را در حوزه اقتصادی، اجتماعی و سیاسی تحت‌تأثیر قرار داده و هم فضای روانی کسب و کار را مشوش کرده است. اساس نسبت ارزش دلار به پول ملی یکی از شاخص هایی است که با آن ضرورت تغییر واحد پول ملی مشخص می شود. مجموعه این ملاحظات گویای این است که در 30 سال گذشته متغیرهای اسمی ما حدود هزار برابر بزرگتر شده اند و این وضعیت، هم معاملات و محاسبات را مشکل تر کرده و هم فضای روانی محیط کسب و کار را تحت‌تاثیر قرار داده است؛ اما در مقایسه با کشورهایی که پول ملی خود را تغییر داده اند، وضعیت کشور ما بهتر است. زیرا ما در هیچ دوره ای اَبَرتورم و حتی تورم سه رقمی را تجربه نکرده ایم و ازاین رو به لحاظ تورمی شرایط لازم را برای تغییر پول ملی نداریم.
*استاد اقتصادکلان دانشگاه علامه طباطبایی
/3131
نظر شما