سابقه واگذاری این جنگنده ها به پاکستان با تحولاتی همراه بوده است؛
- در ابتدا پس از حمله اتحاد جماهیر شوروی سابق به افغانستان در سال ۱۹۷۹، ایالات متحده آمریکا با فروش جت های F-۱۶ به پاکستان در سال ۱۹۸۱ موافقت کرد. اساس فکر در این سیاست این بود که از این هواپیماها برای مبارزه با جنگنده های شوروی سابق و افغانستان که با عبور از مرز اردوگاه های آموزشی مجاهدین را بمباران می کردند، استفاده شود. وب‌سایت War on the Rock که در حوزه سیاست خارجی و امنیت ملی تمرکز دارد گفته است که جنگنده‌های F-۱۶ پاکستان حداقل ۱۰ جت، هلیکوپتر و هواپیمای ترابری افغان و شوروی را بین سال‌های ۱۹۸۶ تا ۱۹۹۰ سرنگون کردند.
- در دهه ۱۹۹۰، استمرار این برنامه همکاری به دلیل نگرانی های آمریکا در مورد برنامه هسته ای پاکستان متوقف گردید.
- مجددا با پیوستن پاکستان به جنگ آمریکا علیه تروریسم پس از حادثه ۱۱ سپتامبر، همکاری های امنیتی و نظامی از جمله در مورد جنگنده های مذکور ادامه یافت.
- در سال ۲۰۱۸، دونالد ترامپ رئیس جمهور سابق آمریکا، حدود ۲ میلیارد دلار کمک امنیتی به اسلام آباد را به دلیل ناتوانی در سرکوب طالبان افغانستان و گروه های تروریستی و از بین بردن پناهگاه های امن آنها در این کشور، به حالت تعلیق درآورد.
چند نکته در ارتباط با تصمیم اخیر دولت آمریکا قابل ذکر است:
- این اولین برنامه کمک بزرگ امنیتی به پاکستان از سوی آمریکا در ۴ سال اخیر است.
- این برنامه بر اساس تقاضای ارتش پاکستان صورت پذیرفته، هر چند تصمیم طرف آمریکایی همه توقعات ارتش را برآورده نکرده است.
- این برنامه شامل ارائه سلاح های جدید به پاکستان نمی شود.
- طرف آمریکایی با هدف رفع نگرانی هند، تاکید کرده این برنامه تعادل نظامی اساسی در منطقه را تغییر نمی دهد.
برخی رسانه های هند اقدام اخیر دولت آمریکا را چرخش در سیاست های منطقه ای این کشور تفسیر و نارضایتی خود را از این برنامه با بیان اینکه: "نمی توانید هند را شریک استراتژیک بنامید و در عین زمان دشمن تاریخی هند را مسلح کنید" ابراز داشته اند.
سه دلیل برای این چرخش سیاسی آمریکا مطرح می باشد:
- تغییر دولت در پاکستان، از نظر آمریکا دولت سابق پاکستان تحت رهبری عمران خان متحد قابل اعتمادی برای آمریکا محسوب نمی شد.
- امیدواری آمریکا برای استفاده از نفوذ ارتش پاکستان بر طالبان، البته این نکته نیز قابل توجه می باشد که در طول سالیان گذشته پاکستان دروازه ورود آمریکا به افغانستان بوده است.
- تلاش در مسیر کاهش نگرانی همیشگی آمریکا از آینده سلاح های هسته ای پاکستان و احتمال دسترسی گروههای افراطی به آنها.
باید توجه داشت این برنامه همکاری اولین رویداد مثبت در مناسبات دولت جدید در پاکستان با آمریکا محسوب نمی شود. خروج از لیست خاکستری FATF و احیای برنامه کمکی IMF و چشم انداز مثبت برخی گشایش ها در اخذ همکاری های اقتصادی و مالی در منطقه را نیز می توان نتیجه حمایت مستقیم یا غیر مستقیم آمریکا از بهبود شرایط دولت جدید پاکستان محسوب نمود.
به منظور درک بهتر تحولات پاکستان اشاره به چند نکته مفید خواهد بود:
- هر چند گفته می شود تغییر در دایره نسبتا بسته قدرت دولت های غیر نظامی در پاکستان و روی کار آمدن عمران خان با حمایت ارتش این کشور که به واقع می توان آن را Deep State نامید صورت پذیرفت، اما ارتش در چند مورد با عمران خان دچار اختلاف شده بود؛ اول ارتش خواهان کاهش تنش با هند بود و اقداماتی را نیز در این مسیر انجام داده بود ولی رفتار رسانه ای عمران خان همسو با این خواست ارتش نبود، دوم ارتش از کاهش مناسبات با آمریکا ناراضی بود و در ضمن خواستار نوعی توازن در مناسبات خارجی پاکستان با آمریکا و چین بود ولی رفتار عمران خان کمکی به این مطالبه ارتش نمی کرد. سوم ارتش از عدم توانایی عمران خان خصوصا در حوزه اقتصادی و مالی رضایت نداشت، چهارم دخالت عمران خان در انتصابات ارتش که با مقاومت در برابر تغییر رئیس ISI و تمایل برای قرار دادن فرد مطلوب خود در راس ارتش متعاقب پایان دوره ژنرال باجوا بروز یافته بود ارتش را بیش از گذشته از عمران خان دور کرد. در واقع به نظر می رسد ارتش به این جمع بندی رسیده بود که عمران خان قابل کنترل نبوده و نمی توان وی را مدیریت کرد.
- عمران خان متعاقب برکناری اظهار داشت که این برکناری ناشی از توطئه خارجی است و این نکته را محور دیپلماسی عمومی خود قرار داد. به نظر می رسد وی در مقطع برکناری، سیاست خارجی را ابزاری مناسب برای چانه زنی ها در داخل کشور و بقای سیاسی در نظر گرفته بود.
- فرمانده ارتش پاکستان در نشست گفتگوهای امنیتی اسلام آباد در سال جاری بر استراتژیک خواندن روابط پاکستان با آمریکا تاکید و همچنین مناسبات پاکستان با دو کشور چین و آمریکا را مستقل از یکدیگر ذکر نمود. نوع نگاه ارتش پاکستان به مناسبات با آمریکا تقویت کننده سیاست نخست وزیر جدید پاکستان خواهد بود که در سخنرانی افتتاحیه خود در پارلمان این کشور بر اهمیت روابط دوستانه با آمریکا تاکید داشت.
- سیاست های اصطلاحا پوپولیستی عمران خان موجب حفظ محبوبیت مردمی وی شده و تقاضای دادگاه عالی اسلام آباد برای عدم پخش زنده سخنان وی نیز موید این موضوع می باشد. باید دید ارتش چگونه می خواهد رفتار عمران خان را در این مقطع مدیریت کند.
- بخشی از دستاوردهای دولت جدید در پاکستان در حوزه تعاملات خارجی متعاقب حادثه کشته شدن رهبر القاعده در کابل توسط آمریکا ( ۹ مرداد ماه ۱۴۰۱ ) مهیا شده است.
تاریخ مناسبات پاکستان و آمریکا نسبتا پر فراز و نشیب است. به صورت کلی در سه مقطع زمانی زیر مناسبات این دو کشور به هم نزدیک شده و متعاقب عبور دو کشور از مرحله مذکور این مناسبات به حالتی عادی و حتی بعضا انتقادی از یکدیگر بازگشته است:
- مقطع اول در دهه ۵۰ قرن گذشته و در دوران جنگ سرد که در واقع واکنش واشنگتن به تاکید هند بر بی طرفی بود و در قالب حضور پاکستان در دو پیمان سنتو و سیتو تجلی یافت.
- مقطع دوم تجاوز شوروی سابق به افغانستان در آخر دهه ۷۰ و دهه ۸۰ میلادی بود که پاکستان به عنوان خط مقدم حمایت از جهاد افغانها محسوب گردید.
- مقطع سوم حادثه ۱۱ سپتامبر و حمله نظامی آمریکا و ناتو به افغانستان در دهه اول قرن حاضر می باشد.
در هر سه دوره نیز محور اصلی همکاری دو کشور حوزه امنیتی و نظامی بوده و کمک های توسعه ای ارائه شده به پاکستان نتیجه همکاری دو کشور در حوزه فوق بوده است. در ماههای اخیر نیز هر چند همکاری آمریکا درخروج از لیست خاکستری FATF و احیای همکاری IMF با پاکستان مبین تمایل این کشور بر نمایش عدم تمرکز مناسبات بر محور امنیت قرار داشته است، اما نشانه ها از آغاز مجدد همکاری با محوریت امور امنیتی و احتمالا موضوعاتی مانند مبارزه با تروریسم و افغانستان حکایت دارد. در واقع به نظر می رسد دامنه همکاری دو کشور با محوریت امنیتی در مقطع فعلی را بویژه بنا به ملاحظات منطقه ای باید " محدود " تلقی کرد.
در خصوص مناسبات آمریکا و پاکستان دو مساله در مقطع فعلی قابلیت اثرگذاری دارند:
- اول منافع راهبردی طولانی مدت آمریکا در مهار چین با همکاری هند تعریف شده است. در حالی که روابط پاکستان و چین به ویژه با شروع کریدور اقتصادی دو طرف (CPEC) که مهم ترین محور ابتکار one belt one road می باشد، وارد دوره جدیدی از همکاری های راهبردی و اقتصادی دوجانبه گردیده است.
- دوم نحوه همکاری پاکستان با آمریکا در ارتباط با شرایط افغانستان، طالبان و همچنین گروههای تروریستی محور تعیین کننده دیگر در مناسبات این دو کشور خواهد بود.
در مجموع به نظر می رسد به دلایل عدیده و خصوصا قرار داشتن در دوران گذار و عدم شکل گیری نظم جهانی جدید ژئوپلیتیک، نمی توان رابطه ای عمیق و راهبردی برای این دو کشور و در دوره ای طولانی مدت تصور کرد و دو منظر راهبردی فوق از جمله مواردی خواهند بود که آمریکا تعامل میان مدت خود با هر دولتی در پاکستان را بر پایه آن قرار خواهد داد.
*سفیر سابق ایران در افغانستان
۳۱۱۳۱۱
نظر شما