در گفت و گو با مسعود کرباسیان بررسی شد: چرا در تولید از کره جنوبی عقب ماندیم؟

محمد هیراد حاتمی:

مسعود کرباسیان، جزو معدود مدیرانى است که از اوایل دهه 60 تا همین اواخر در دولت و شهرداری حضور داشته است. زمانى معاون بهزاد نبوى در وزارت صنایع سنگین بوده است، پس از آن در وزارت بازرگانى با وهاجى و آل اسحاق به عنوان معاونت بازرگانى خارجى همکارى داشت. در ابتداى وزارت نفت زنگنه، معاونت او را در دست گرفت، به همین خاطر مى توان ردپاى او را هم در تأسیس پتروپارس دید، اما پس از مدتى به وزارت بازرگانى برگشت تا معاونت داخلى شریعتمدارى را بر عهده بگیرد. در دولت دوم خاتمى او به گمرک رفت و اداره این سازمان طویل را در دست گرفت. سپس معاون خدمات شهری شهرداری تهران شد. او چندی است که بازنشسته شده است ولی برخی او را همچنان پرکارترین مترجم در حوزه مباحث جهانی شدن می دانند. علایق، مطالعات و تخصص او حتی تا حوزه سینما و ادبیات داستانی هم ادامه دارد. کرباسیان در یکی از روز های ماه مبارک رمضان مهمان کافه خبر بود که در ادامه می توانید متن کامل گفت و گو با او را بخوانید:

طی چند سال گذشته موضوعی که به دفعات شاهد آن بودیم انتشار آمار های متفاوت از سوی نهاد های مختلف اقتصادی بوده است. یعنی در رابطه با یک فرآیند اقتصادی آمار های متفاوتی ارائه شده است به طوریکه در حال حاضر به نوعی بی اعتمادی به انتشار آمار ها وجود دارد. شما این موضوع را چگونه تحلیل می کنید؟

در ارائه آمار یک کلید اصلی وجود دارد که تصمیم گیرنده ها باید به آن توجه کنند. نمی شود که ما همه چیز را فلسفی و کلی بگوییم. بالاخره وقتی که می گوییم می خواهیم تراز تجارت خارجی را به دست بیاریم باید بررسی کرد که چه چیز هایی بردیم و به چه قیمت مورد معامله قرار داده ایم، چگونه عمل کرده ایم، در چه مواردی نقطه ضعف داشته ایم ، کجا نقطه قوت مان بوده است. تمامی این ها چون برای مردم و تجار تبدیل به رقم می شود که بر آن مبنا تصمیم گیری می کنند.

ما اصلی ترین جنبه حمایتی مان در بخش صادر کننده یا تولید کننده این است که آمار صحیح ارائه کنیم. یعنی او هم دسترسی به آمار داشته باشد و بداند از کالایی چه مقدار وارد شده است و از چه طریقی این واردات صورت گرفته است. به گونه ای نشود که یکباره کشور از شکر انباشته شود و در مقطعی از زمان اصلا شکر در کشور وجود نداشته باشد. از این مابه التفاوت عده ای ضرر خواهند کرد و در مقابل گروهی سود های چندان زیادی را نصیب خواهند برد. این مردم محرم هستند و باید به آماری که تولید کشور است توجه کنند نه آماری که در بیرون از کشور ممکن است درست یا نادرست باشد. به طور مثال صندوق بین المللی پول یک روز عنوان می کند « رشد اقتصادی » ایران این قدر است و ما به آن استناد می کنیم در حالیکه می توانیم آمار خودمان را باور کنیم. بالاخره آمار را خودمان درست می کنیم.

موضوع همین است که به طور مثال در همین تجارت خارجی ممکن است آمار های متفاوتی ارائه شود. یعنی گمرک و وزارت صنعت، معدن و تجارت شاید آماری ارائه کنند که با هم تطبیق نداشته باشد. این تفاوت ها فعالان بخش خصوصی را سردرگم نمی کنید؟  

آمار تجارت خارجی از تک تک برگه اظهار نامه های صادرات و واردات درست می شود. هزاران هزار برگه به طور دقیق مورد بررسی قرار می گیرد که چه کالایی از کجا وارد و به چه شکلی وارد شده است. این کاغذ های آماری را می توان به اطلاعاتی تبدیل کرد که برای سایر تجاری که می خواهند در فعالیت تجاری خود تصمیم گیری کنند ابزار تصمیم گیری مناسبی باشد. ممکن است بعضی ها این آمار را قبول نداشته باشند اما این مفاهیم مشترک مورد قبول تجارت خارجی است. دنیا می گوید که مرجع صدور آمار تجارت خارجی گمرک های کشور است چون گمرک های کشور ها در تعامل با یکدیگر آمار صادرات و واردات را با همدیگر مقایسه می کنند. در کشور ما یک سری تداخل هایی صورت گرفته که مبنای ارزش گذاری قیمت کالا های صادراتی در کمیسیون قیمت گذاری سازمان توسعه تجارت تعیین می شود. اصلا نباید اینطوری باشد.

یعنی باید در زیر مجموعه گمرک این اتفاق صورت بگیرد؟ 

بیش از 80 میلیارد دلار واردات را گمرک تعیین تعرفه و بر مبنای آن ارزش گذاری می کند و حقوق گمرکی، سود بازرگانی و مالیات را اخذ می کند بطبعا صادرات که از حجم کمتر و اقلام کمتری برخوردار است در حوزه وظایف گمرک قرار می گیرد.

علت این تصمیم گیری چیست؟

این تصمیم گیری به زمانی بر می گردد که پیمان ارزی برای صادرات تعیین شده بود و صادر کننده ملزم به برگشت ارز به کشور بود که بر آن مبنا کمیسیون قیمت گذاری تعیین شد. دیگر در حال حاضر موضوعیتی ندارد ضمن اینکه این کمیسیون بعضا در اقلام صادراتی بزرگ نمایی هم می کند. به طور مثال ارزش به کیلوی فرش ما در سال 84 به میزان 49/28 بوده و در سال 89 ، 41/67 بوده است. در صورتیکه چنین رشدی در واقع محقق نشده است از سوی دیگر صادر کننده چون مالیاتی نمی دهد و تعهدی نسبت به برگشت ارز ندارد و اظهار نامه مالیاتی خود را جهت امر واردات می تواند واگذار نماید از این بزرگ نمایی ارزش هم استقبال می نماید.

نتیجه این پروسه چگونه است؟  

ارقام وارداتی کالا های ما از سوی کشور های دیگر مغایرت ایجاد می کند. از سوی دیگر تصمیم گیری را برای سایر تجار دچار مشکل می نماید.

به عنوان یک کارشناس اقتصادی آماری که در رابطه با تراز تجارت خارجی ایران منتشر می شود را چگونه تحلیل می کنید؟

من فکر می کنم راجع به صادرات باید مقداری اصلاحات صورت بگیرد. به طور مثال میعانات گازی را جز صادرات غیر نفتی به حساب آورده اند در صورتیکه تا پیش از این، اینگونه نبود. میعانات گازی خودش از مشتقات نفت است.

 ضمن اینکه باید مواردی هم در ارتباط با برگشت هزینه سرمایه گذاری به صورت بیع متقابل است که این را هم باید در نظر گرفت. یک سری از افزایش قیمت ها به لحاظ مواد پتروشیمی و موادی که پایه نفتی دارند حاصل از افزایش قیمت است. قیمت گذاری سایر کالا های صادراتی هم  با توجه به موارد فوق اگر تعدیلاتی صورت بگیرد ارقام اصلاح می شود. در زمینه واردات هم ارقام متفاوتی برای قاچاق ذکر شده است که آن هم کار دقیق تری صورت بگیرد آمار تجارت خارجی از صحت و قوت بیشتری برخوردار می گردد.

آمار های صادراتی ایران طی سال های اخیر به شدت بالا رفته است. در میانه های گفته های شما به نقش صادرات در میزان اشتغال اشاره شد. سوال اینجاست که واقعا این آمار هایی که از بالا رفتن صادرات انتشار پیدا می کند با بالا رفتن میزان اشتغال همخوانی دارد؟    

پس ابتدا باید آمار صادراتی را به همان دلایل اصلاح کنیم و بعد معلوم خواهد شد رقم صادراتی ما چه قدر خواهد بود. از سوی دیگر وقتی اثبات شود که واردات بی رویه وجود دارد مناسبات شکل دیگری می گیرد. تولید کشور تا حدی به واردات نیاز دارد. این سقف اگر از میزانی بالاتر رود دیگر مورد نیاز بخش تولید و یا کالا های ضروری مردم نباشد طبعا کالا های مصرفی و لوکس وارد می شود. به همین مناسبت است که میوه های متنوع و اقلامی واردات می شود که ضمن اینکه ضرورتی برای واردات ندارد فرهنگ مصرف را تغییر داده است و تهدید کننده تولید داخلی است. عین این است که که یک لوله گذاشته ایم که به حوضی آب بریزیم اما از آن طرف مسیر بزرگی باز کرده ایم تا آب رد شود. به هر حال ارزی است که به هزار زحمت به دست می آید.

باید این ارز در چرخه تولید ارزش افزوده ایجاد نماید که به دنبال آن اشتغال و رشد اقتصادی را هم در بر گیرد. به هر حال زمانیکه که تولید کننده داخلی با وارد کننده کالای نهایی از ارز یکسان استفاده و از رجحان خاصی برخوردار نیست به نحوی باید امتیاز هایی برای تولید و اشتغال در نظر گرفت. حتی اگر به صورت ارزی نیست منابع ریالی راحت تر و نرخ کمتری در اختیار آنان قرار بگیرد و تعرفه های گمرکی شکل جنبه حمایتی خود را موثر دنبال کند. باید به تولید و خلق مزیت نسبی توجه کنیم به طور مثال که اگر کره جنوبی به  حمایت های از تولید و ایجاد خلق ارزش مزیت های نسبی در بخش تولید توجه نمی کرد هنوز صادر کننده برنج بود.

/39/39