سپر دفاع موشکی، هیاهو بسیار برای هیچ

از زمان مطرح شدن سپر دفاع موشکی در سال 2008 جهان در تلاطم قرار گرفته است یک سوی این بازی ایالات متحده، ثروتمندترین کشور جهان است که اگرچه ابتکار این طرح از اوست، اما صحنه بازی جایی دیگر در آن سوی اقیانوس اطلس در قلمرو ناتوست که اروپا را شامل می شود. کشورهایی کوچک اما ثروتمند، که با ضعف ژئواستراتژیک در جغرافیای خود، نیازمند دفاع مشترک هستند. اکنون که حوزه عمل اتحادیه اروپا همه کشورهای قاره اروپا را در برگرفته است و پارلمان اروپا از نظر سیاسی و ناتو از نظر نظامی آن را اداره می کند، بنابراین تصمیم گیری درباره تامین امنیت نیز در راس امور قرار می گیرد. امنیتی که منوط و مشروط به تصمیم گیری جمعی است.

زمانی قرار شده بود این سامانه در کشورهای اروپای شرقی، متحدان سابق پیمان ورشو و اقمار شوروی مستقر شود. سامانه موشکی در لهستان، در بخش شمالی اروپا و سامانه راداری سیستم در چک. هر دو در همسایگی نزدیک روسیه. با وجودی که گفته می شد این سامانه برای دفاع در برابر تهدیدهای ایران و کره شمالی است، اما روسیه به دلایل بسیار آن را در راستای تهدیدهای خود ارزیابی می کرد. با مطرح شدن این طرح روسیه به تکاپو افتاد و از مرحله اعتراض، به مرحله تهدید و در پایان به مرحله آمادگی برای همکاری و شاید نوعی تقاضا و خواهش را هم دنبال کرد. اوباما مدتی این طرح را به تعویق انداخت. روسها بسیار نگران شده بودند. زیرا اگرچه آمریکا اعلام می کرد این سامانه برای تهدید روسیه نیست، اما روسیه ادعا می کرد که این سامانه برای تهدید روسیه است و دلیل آن را استقرار در همسایگی خود می دانست.

مدتی بدین طریق در خوف و رجاء سپری شد. روسیه به آمریکا نزدیک شد و پس از دوره ای تعلیق، روسیه توانست نفسی به راحتی بکشد. در این دورۀ ماه عسل، برخی سازشها انجام گرفت. آمریکا از دست قذافی با کمک روسیه خلاصی یافت. روسیه در بدترین شرایط تاریخی قرار گرفته و به نوعی تحقیر شد. به طوری که نخست وزیر روسیه ولادیمیر پوتین رئیس جمهور را در مورد موافقت با حمله ناتو به لیبی سرزنش کرد که نتیجه آن را امروز در موافقت مدویدف در کناره گیری دور دوم و حمایت از نامزدی دوباره پوتین می توان ارزیابی کرد. روسیه اما با طرح دوباره آن و استقرار بخشی از آن (سیستم هشدار دهنده) در ترکیه، باز هم نگران شده است. زمینه سازی برای استقرار بخشی از سیستم هشدار دهنده در ترکیه در اجلاس استانبول ناتو فراهم شد. ترکیه آن را مشروط پذیرفت. اعلام کرد به شرطی با آن موافقت خواهد کرد که برای تهدید ایران، همسایه ترکیه نباشد. پیشترهم ترکیه ایران را از فهرست تهدید در دکترین نظامی خود خارج کرده بود. اکنون شرایط آماده است. دلایل پذیرش طرح از سوی ترکیه را می توان در موارد زیر خلاصه کرد:

• ترکیه منافع ملی خود را دنبال می کند.
• ترکیه عضو ناتوست و ناگزیر است که از تصمیات تمکین کند
• ترکیه در شرایط کنونی در مهمترین ترتیبات منطقه ای و بین المللی به بازیگری تاثیر گذار تبدیل شده است
• در بهار عربی ترکیه توانسته است به ایفای نقش بپردازد
• قدرت میانجیگری ترکیه در منطقه افزایش یافته است
• در آموزه های سیاست خارجی مدل عثمانی، مسائل خود با کشورهای همسایه را به حداقل رسانده است
• در امنیت انرژی اروپا به تامین کننده انرژی تبدیل شده و در آینده توانایی تبدیل شدن به هاب انرژی را داراست
• بخشی از ناتوست و در صورت مشارکت در امنیت دسته جمعی در درون مرزهای سازمان، نمی توان ایرادی بر آن وارد ساخت.

اکنون اروپا از مخمصه بخشی از سیستم دفاع موشکی خلاصی یافته و این سیستم در نزدیکترین محل به حوزه تهدید(به زعم ناتو ایران و کره شمالی)، در ترکیه (در اسیا و نه در اروپا) نصب خواهد شد. محل استقرار در منطقه کوهستانی ملاطیه در جنوب مرکزی در نزدیکی سوریه، عراق و ایران خواهد بود و از پایگاه نظامی و مجهز دیاربکر پشتیبانی خواهد شد.

نگرانی های ایران
به نظر می رسد نگرانی ایران و هشدار به ترکیه و ناتو سبب تغییر در تصمیم استقرار نخواهد داشت، زیرا در برخی جنبه ها می توان دیدگاه های مثبتی هم داشت. ترکیه همسایه ایران و عضو ناتوست. از زمان پیوستن ترکیه به ناتو در دهه 50 قرن گذشته بین ایران و ترکیه مشکلی وجود نداشته و در پیمانهای شاخه های ناتو در پیش از انقلاب ایران با هم همکاری هم داشته اند. در ناتو تصمیمات بر اجماع همه اعضاء استوار است. بنابراین عضویت همسایه مسلمان ایران در ناتو می تواند در تصمیم گیری ها تاثیر مثبت داشته باشد. ترکیه قدرتمندترین ارتش منطقه را دارد و ایران از نظر استراتژیک و نظامی قدرت دفاع از خود را در زمینه های تهدید داراست. سامانه های موشکهای بالستیک ایران توانایی آن را دارد که در زمان تهدید تمامیت ارضی، کشور را محافظت و بخوبی از مرزهای خود دفاع کند.

به نظر می رسد دامن زدن به مساله استقرار سامانه هشدار دهنده و اطلاعاتی سپر دفاع موشکی غرب در ترکیه چیزی را حل نمی کند و بیشتر بر بحران روابط دو کشور می افزاید. دیپلماتهای ترک به اندازه کافی هوشیار هستند که نگرانی های کشورهای همسایه، از جمله ایران را در نظر بگیرند. در برخی رسانه ها گفته می شود که این سامانه اطلاعات مورد نیاز اسرائیل را هم در دسترس قرار می دهد. این مورد در زمانی مطرح می شود که روابط دو طرف بسیار تیره است. از همین رو می توان نتیجه گرفت که این موضوع نادرست است و بیشتر جنبه تخربی دارد. سطح بالای روابط اقتصادی دو کشور و اشتراکات فرهنگی بین ملت دو کشور، مانع از آن است که این مسائل را به چالش تبدیل کند. بیاد داشته باشیم که در دوره هایی که ایران موشکهای بالستیک خود را آزمایش کرده است، ترکیه بدان اعتراضی نداشته است. اکنون ترکیه انتظار دارد در روابط دو کشور به سبب این مساله تنش ایجاد نشود.

نقش ناتو در جهان معاصر به عنوان بازویی اجرایی در اختیار شورای امنیت سازمان ملل است. هزینه های زیاد تامین امنیت در جهان، به جهت تعدد مناطق درگیر در جهان، سازمان ملل را در تامین امنیت ناتوان کرده است. شرایط پس از جنگ سرد در ساختارهای سازمانهای بین المللی هم موجب تغیبرات شده است. از زمان درگیری های یوگسلاوی و مشارکت ناتو در ایجاد صلح، مدل جدیدی از تامین صلح در نقاط مناقشه و برخورد، پیاده سازی شده است. افغانستان موردی برای تمرین این سازو کارها در قلمرو خارج از محدوده سنتی جغرافیایی ناتو بود که برای پیاده سازی این مدل آزمایش شده است. لیبی نمونه کنونی است. به نظر می رسد نوعی تفکر جدید در عرصه بین الملل در حال شکل گیری است که هم فرصت است و هم تهدید.